Η Δρ Ελισάβετ Σταυροπούλου, Παθολόγος-Λοιμωξιολόγος, φωτίζει το κρίσιμο πρόβλημα της μικροβιακής αντοχής, εξηγεί με σαφήνεια πώς η αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών προκαλεί απώλειες ζωών και συνοψίζει τις δράσεις του ΕΟΔΥ για την αντιμετώπιση του μείζονος αυτού θέματος δημόσιας υγείας.
Τα αντιβιοτικά είναι απαραίτητα για τη θεραπεία πολλών βακτηριακών λοιμώξεων και είναι γεγονός πως πριν από την ανακάλυψή τους η θνησιμότητα από τις πιο απλές λοιμώξεις ήταν πολύ υψηλή. Δυστυχώς, όμως, διανύουμε την εποχή της Μικροβιακής Αντοχής, της αντοχής δηλαδή που αναπτύσσουν οι μικροοργανισμοί στα αντιβιοτικά, καθιστώντας τα αναποτελεσματικά. Η Μικροβιακή Αντοχή ορίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως μία από τις 3 κορυφαίες απειλές στην Δημόσια Υγεία στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Είναι πλέον πραγματικότητα ότι άνθρωποι πεθαίνουν από παν-ανθεκτικές λοιμώξεις, εφόσον δεν υπάρχουν αντιβιοτικά που να μπορούν να τις θεραπεύσουν. To 2019, υπολογίστηκε πως η Mικροβιακή Aντοχή ευθύνονταν άμεσα για 1,27 εκατ. θανάτους παγκοσμίως εκ των οποίων 133.000 θάνατοι στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του ΠΟΥ. Επιπλέον, στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και τις χώρες του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ), το ετήσιο κόστος που επιφέρει η Μικροβιακή Αντοχή στα υγειονομικά συστήματα υπολογίζεται σε 1,1 δις ευρώ.
Είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο πως η αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ανάπτυξη μικροβιακής αντοχής. Επομένως, η διατήρηση της αποτελεσματικότητας των αντιβιοτικών μέσω της ορθολογικής χρήσης τους είναι ευθύνη όλων μας και σώζει ζωές!
Επιπλέον, αξίζει να αναφερθεί πέραν της καταπολέμησης της Μικροβιακής Αντοχής, η ορθολογική χρήση των αντιβιοτικών μπορεί να μειώσει τις ανεπιθύμητες ενέργειες που σχετίζονται με αυτά όπως πχ αλλεργικές αντιδράσεις, αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα, μεταβολές του υγιούς μικροβιώματος, γαστρεντερικές διαταραχές έως και ψευδομεμβρανώδη κολίτιδα, λοίμωξη δηλαδή από το σπορογόνο βακτήριο Clostridioides difficile που αναπτύσσεται μετά από χορήγηση αντιβιοτικών.
Κανόνες ορθολογικής χρήσης
Οι βασικοί κανόνες ορθολογικής χρήσης των αντιβιοτικών περιλαμβάνουν:
1. Μείωση της χρήσης αντιβιοτικών όπου δεν είναι απαραίτητα
- Αποφυγή της χρήσης αντιβιοτικών σε ιογενείς λοιμώξεις όπως το κοινό κρυολόγημα και η γρίπη, όπου δεν είναι αποτελεσματικά.
2. Σωστή διάγνωση και επιλογή αντιβιοτικού:
- Εξασφάλιση ότι η διάγνωση της λοίμωξης είναι ακριβής και ότι υπάρχει πραγματική ανάγκη για αντιβιοτική θεραπεία.
- Επιλογή του κατάλληλου αντιβιοτικού, λαμβάνοντας υπόψη το είδος του μικροοργανισμού, την ευαισθησία του, αλλά και το αντιμικροβιακό φάσμα των αντιβιοτικών.
3. Κατάλληλη δοσολογία και διάρκεια θεραπείας:
- Χορήγηση της σωστής δόσης του αντιβιοτικού για το κατάλληλο χρονικό διάστημα, ανάλογα και με το είδος της λοίμωξης.
- Αποφυγή υπερβολικά μακροχρόνιας ή υπερβολικά σύντομης θεραπείας που μπορεί να μην είναι αποτελεσματική ή να ενθαρρύνει την ανάπτυξη ανθεκτικών στελεχών.
Το λάθος που κάνουν οι ασθενείς
Σε επίπεδο ασθενούς, η λανθασμένη αντίληψη πως θα έχει γρηγορότερη ανάρρωση από οποιαδήποτε λοίμωξη εάν λάβει αντιβιοτικά και η πίεση που κατ’ επέκταση ασκείται στο θεράποντα ιατρό να συνταγογραφήσει αντιβίωση, είναι ένας από τους κύριους παράγοντες αλόγιστης χρήσης αντιβιοτικών. Επιπλέον, η «αυτοθεραπεία» αποτελεί σοβαρό πρόβλημα στην Ελλάδα. Αξίζει να αναφερθεί πως σύμφωνα με μελέτες, στην χώρα μας, το ποσοστό των ασθενών που αποθηκεύουν αντιβιοτικά στα σπίτια τους για ώρα ανάγκης χωρίς να απευθυνθούν στον ιατρό τους, είναι πολύ υψηλότερο σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.
Για να καταπολεμηθεί αυτό, από το 2020, είναι σε ισχύ νομοθεσία [Ν. 4675/2020 (ΦΕΚ A 54 – 11.03.2020)] που απαγορεύει την προμήθεια των αντιβιοτικών χωρίς ιατρική συνταγή. Τέλος, ακόμα και σε περίπτωση ορθής συνταγογράφησης αντιβιοτικών επί ενδείξεων, η πρόωρη διακοπή τους από τον ίδιο των ασθενή μόλις αισθανθεί κλινική βελτίωση, μπορεί να ενισχύσει την ανάπτυξη μικροβιακής αντοχής.
Από την πλευρά του ιατρού και του φαρμακοποιού, αφενός η πίεση που μπορεί να ασκείται από τους ασθενείς, αφετέρου ο φόβος μιας κακής έκβασης του ασθενούς σε συνδυασμό με την ανεπαρκή ενημέρωση και την δια βίου εκπαίδευση, μπορεί να οδηγήσουν σε μη ορθολογική χρήση αντιβιοτικών, είτε λόγω χορήγησης ενός αντιβιοτικού ενώ αυτό δεν ήταν απαραίτητο είτε χορηγώντας προωθημένα αντιβιοτικά χωρίς να υπάρχει ένδειξη.
Απαραίτητη η εκπαίδευση
Τα ανωτέρω υποδεικνύουν πως είναι απαραίτητη η εκπαίδευση και ενημέρωση όλων των επαγγελματιών που εμπλέκονται στη χρήση αντιμικροβιακών παραγόντων με τη συνεργασία επιστημονικών και επαγγελματικών φορέων με ταυτόχρονη ευαισθητοποίηση του γενικού πληθυσμού και κυρίως με την ανάπτυξη στρατηγικών αλλαγής συμπεριφοράς.
To 2017, o Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) όρισε το σύστημα ταξινόμησης αντιβιοτικών AWaRe που ανανεώνεται ανά διετία και κατατάσσει τα αντιβιοτικά ανάλογα με την επίδρασή τους στη ΜΑ, ώστε να τονιστεί η σημασία της ορθολογικής χρήσης τους. Έτσι, τα αντιβιοτικά χωρίζονται στις κατηγορίες «Access» (αντιβιοτικά ελεύθερης χορήγησης), «Watch» (αντιβιοτικά υπό επιτήρηση ή προστατευόμενα) και «Reserve» (αντιβιοτικά που θα πρέπει να χορηγούνται με περιορισμούς, βάσει ενδείξεων, με προσοχή και σύνεση).
Μάλιστα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με ορίζοντα το 2030 έχει θέσει μεταξύ άλλων τους παρακάτω στόχους, τους οποίους η Ελλάδα δεσμεύεται να πετύχει μέσω του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ):
- αύξηση της κατανάλωσης αντιβιοτικών της κατηγορίας «Access» σε τουλάχιστον 65% της συνολικής κατανάλωσης αντιβιοτικών
- συνολική μείωση της χρήσης των αντιβιοτικών κατά 20%.
Στο πλαίσιο αυτό, ο ΕΟΔΥ:
- Έχει θεσπίσει Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων για την καταπολέμηση της Μικροβιακής Αντοχής, όπου μεταξύ άλλων υπάρχει ειδική υπό-ομάδα εργασίας για την Ορθολογική Χρήση Αντιβιοτικών.
- Βρίσκεται στη διαδικασία επικαιροποίησης του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την αντιμετώπιση της Μικροβιακής Αντοχής στην Ελλάδα στο πλαίσιο της Ενιαίας Υγείας, προσδιορίζοντας μετρήσιμους στόχους και με σαφές χρονοδιάγραμμα. Η ορθολογική χρήση αντιβιοτικών συμπεριλαμβάνεται μέσα σε αυτούς
- Συμμετέχει στο “EU – JAMRAI II”, μια ευρωπαϊκή συμμαχία για την καταπολέμηση της ΜΑ και των Λοιμώξεων που σχετίζονται με Φροντίδα Υγείας, με ιδιαίτερα ενεργό ρόλο στα πακέτα εργασίας που αφορούν στην επιμελητεία αντιμικροβιακών, τη διαμόρφωση στρατηγικών αλλαγής συμπεριφοράς καθώς και στην βελτίωση πρακτικών πρόληψης και ελέγχου λοιμώξεων στο πλαίσιο της Ενιαίας Υγείας.
Τέλος, μέσω προγράμματος από το Ταμείο Ανάκαμψης:
- Ενισχύει τα υπάρχοντα συστήματα επιτήρησης της κατανάλωσης των αντιμικροβιακών
- Επικαιροποιεί τις οδηγίες για την ορθολογική χρήση αντιμικροβιακών και τις αρχές επιμελητείας τους
Ο μεγάλος κίνδυνος για την ανθρωπότητα
Η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει τον κίνδυνο σύντομα να μην μπορεί να θεραπεύσει λοιμώξεις από κοινά βακτήρια. Η ορθολογική χρήση των αντιβιοτικών είναι κρίσιμη για την αποτελεσματική θεραπεία λοιμώξεων και τη διατήρηση της ατομικής και Δημόσιας Υγείας. Όλοι μας φέρουμε ευθύνη και μπορούμε να σώσουμε ζωές. Οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να αξιολογούν κάθε φορά αν η αντιβίωση είναι απαραίτητη, αν συνταγογραφείται η κατάλληλη ουσία στη σωστή δόση και για την σωστή διάρκεια.
Οι ασθενείς, από την πλευρά τους, πρέπει να ακολουθούν πιστά τις οδηγίες των ιατρών και να μην αποπειρώνται να «αυτοθεραπεύονται». Με την υπεύθυνη συμπεριφορά όλων μας, μπορούμε να συμβάλουμε στην καταπολέμηση της Μικροβιακής Αντοχής και να εξασφαλίσουμε ότι τα αντιβιοτικά θα παραμείνουν αποτελεσματικά για τη γενιά μας αλλά και τις επόμενες γενιές.
