Ο Ιπποκράτης είχε γράψει ότι «η παχυσαρκία δεν είναι μόνο ασθένεια η ίδια, αλλά και προάγγελος άλλων», ενώ το 1948 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνώρισε την παχυσαρκία ως χρόνια νόσο. Στις μέρες μας το φαινόμενο έχει λάβει τρομακτικές διαστάσεις που αγγίζουν και τη χώρα μας. Ο ομότιμος καθηγητής Εργοφυσιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και τ. πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου «Η Άσκηση είναι Φάρμακο-Ελλάς» Δρ Γιάννης Κουτεντάκης αναλύει και σχολιάζει για το Αθηναϊκό -Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων.
Το φαινόμενο της παχυσαρκίας
Αύξηση στην παγκόσμια παχυσαρκία με αποτέλεσμα εκατομμύρια πρόωρους θανάτους, τεράστιες επιβαρύνσεις στα συστήματα υγείας, ανυπολόγιστες οικονομικές επιπτώσεις, μαθησιακές εκπτώσεις, ακόμα και έντονες γεωπολιτικές ανακατατάξεις, προβλέπει για τα επόμενα 25 χρόνια το επιστημονικό περιοδικό Lancet (3-3-2025). Είναι πλέον σαφές, τονίζει, ότι η «απαράμιλλη παγκόσμια απειλή» από την αύξηση των δεικτών παχυσαρκίας θα έχει πρωτοφανείς συνέπειες, που ακόμα και εύρωστες χώρες θα δυσκολευθούν να αντιμετωπίσουν. Στην Ελλάδα του 2050 προβλέπεται ότι το 56% των αγοριών και το 43% των κοριτσιών ηλικίας 15-24 ετών θα είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα.
Τα πιο πάνω στοιχεία καταδεικνύουν τη μνημειώδη αποτυχία όσων προσπαθειών έγιναν για την αντιμετώπιση του φαινομένου, και κάνουν τον επιστημονικό κόσμο να αναρωτιέται τι άραγε πήγε στραβά. Πάνω από 20 διαφορετικοί παράγοντες έχουν κατά καιρούς ενοχοποιηθεί για την εκτίναξη των δεικτών, με τον πλέον προβεβλημένο αυτόν της διατροφής. Όμως, ενώ τα τελευταία 30 χρόνια η παχυσαρκία αυξήθηκε μέχρι και 400% παγκοσμίως, στο ίδιο περίπου διάστημα η πρόσληψη θερμίδων μέσω διατροφής αυξήθηκε μόνο κατά 20%. Τι συμβαίνει άραγε με το υπόλοιπο 380% της καταγεγραμμένης παχυσαρκίας, το οποίο η διατροφή από μόνη της δεν μπορεί να εξηγήσει; Μήπως λοιπόν ήρθε η ώρα να εξετάσουμε τον άνθρωπο όπως διαμορφώθηκε μέσω μίας εξελικτικής πορείας εκατομμυρίων ετών, και όχι μόνο με το τι συμβαίνει στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης;
Η εξέλιξη του ανθρώπου
Οι πρώτες μορφές ζωής εμφανίστηκαν πριν περίπου 4 δισεκατομμύρια χρόνια, ενώ στα τελευταία 6 εκατομμύρια συντελέστηκε η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους που είχε ως πρωταρχικό μέλημα τη διασφάλιση της επιβίωσης. Έτσι, για παράδειγμα, ο άνθρωπος ανέπτυξε ένα πολύπλοκο δίκτυο σκελετικών μυών (που απαρτίζει το ήμισυ σχεδόν του σωματικού βάρους), με τη βοήθεια των οποίων μπορούσε να προστατευθεί, να διεκδικήσει ζωτικό χώρο, και να εμπλουτίσει τη διατροφή του -μέσω του κυνηγιού- με ζωικές πρωτεΐνες και λίπη, δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του εγκεφάλου.
Δεν θα ήταν λοιπόν λάθος αν λέγαμε, σύμφωνα με τον ίδιο, ότι ο άνθρωπος εξελίχθηκε, πρωτίστως, μέσω της λειτουργίας του μυϊκού του συστήματος, δηλαδή της κίνησης! Αυτό υποστηρίζεται και από την ύπαρξη γονιδίων που σχετίζονται με ποιοτικά της χαρακτηριστικά όπως, μυϊκή ισχύ, αερόβια αντοχή, και πρόσληψη οξυγόνου. Αντίθετα, δεν υπάρχουν γονίδια που να συνδέονται ευθέως με την ανεπαρκή σωματική δραστηριότητα, η οποία χαρακτηρίζει το σύγχρονο τρόπο ζωής.
Εάν τώρα συμπιέσουμε τα 4 δισ. χρόνια ζωής στον πλανήτη και τα 6 εκατ. χρόνια της ανθρώπινης εξέλιξης σε ένα μόνο 24ωρο, τότε οι τεχνολογικές ανακαλύψεις των τελευταίων 100 χρόνων -που σχεδόν εξαφάνισαν το δομικό στοιχείο της σωματικής κίνησης -αντιστοιχούν σε μία διάρκεια μικρότερη των 4 εκατοστών και των 2 δευτερολέπτων, αντίστοιχα. Συνεπώς, δεν υπήρχε αρκετός χρόνος να γίνουν οι απαραίτητες βιολογικές προσαρμογές στα νέα δεδομένα που δημιούργησε η σωματική υποκινητικότητα, και έτσι ο ανθρώπινος οργανισμός εξακολουθεί να συμπεριφέρεται όπως πριν από 1.000 ή 2.000 χρόνια. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η απότομη αλλαγή του τρόπου ζωής έχει επηρεάσει αρνητικά το ενεργειακό μας ισοζύγιο.
Ενεργειακό ισοζύγιο
Όταν η προσλαμβανόμενη μέσω της διατροφής ενέργεια είναι ίση με αυτή που δαπανούμε για τις μεταβολικές ανάγκες και σωματική δραστηριότητα, τότε το βάρος μας, αναλύει ο κ. Κουτεντάκης, παραμένει σταθερό (ενεργειακό ισοζύγιο). Σε διαφορετική περίπτωση, το βάρος αυξάνεται (θετικό ενεργειακό ισοζύγιο) ή μειώνεται (αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο). Δεδομένου όμως ότι ο σκελετικός μυς απορροφά το 30% του ημερήσιου μεταβολισμού σε ηρεμία, και μέχρι το 90% κατά την διάρκεια της άσκησης, αντιλαμβανόμαστε ότι η σωματική αδράνεια συνδέεται με ποσότητες αδιάθετης ενέργειας, οι οποίες στη συνέχεια μετατρέπονται σε λίπος και οδηγούν στην αύξηση του βάρους. Επιπλέον, το αδρανές σώμα δεν μπαίνει στη διαδικασία αποκατάστασης τυχόν ασκησιογόνων μικροτραυματισμών σε μύες, οστά και χόνδρους, με αποτέλεσμα ακόμα περισσότερες ποσότητες ενέργειας να μένουν αδιάθετες για να μετατραπούν και αυτά σε λίπος.
Homo cafeterius
Μόλις 7% των Ελλήνων που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1960 ήταν παχύσαρκοι στην ηλικία των 25 ετών. Το αντίστοιχο ποσοστό, επισημαίνει ο ομότιμος καθηγητής, όσων γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1990 ήταν 16%, και αναμένεται να αγγίξει το 25% για τους γεννηθέντες το 2015. Μάλιστα, τα παιδιά ενός μέσου δημοτικού σχολείου που πριν από 30-40 χρόνια είχαν τα χαμηλότερες τιμές φυσικής κατάστασης, σήμερα θα ήταν μεταξύ των πέντε συμμαθητών τους με τις υψηλότερες τιμές, ενώ μόνο το 18% και 5% των σημερινών 15χρονων αγοριών και κοριτσιών, αντίστοιχα, τηρούν τα προβλεπόμενα για την ηλικία τους επίπεδα σωματικής δραστηριότητας. Μήπως αυτή η εντυπωσιακή καθίζηση των εν λόγω επιπέδων εξηγεί -εν πολλοίς- την έξαρση της παχυσαρκίας στη χώρα και μας προειδοποιεί για το ατελέσφορο του μοντέλου Homo Cafeterius;
Το αστικό περιβάλλον
Μελέτες δείχνουν ότι οι κάτοικοι πόλεων με περισσότερους και καλύτερα διαμορφωμένους πράσινους χώρους διαθέτουν χαμηλά ποσοστά παχυσαρκίας, διότι διευκολύνεται η συμμετοχή των πολιτών σε δραστηριότητες όπως περπάτημα και ποδήλατο. Οι ελληνικές ωστόσο πόλεις χαρακτηρίζονται από πυκνή δόμηση, ανύπαρκτα πεζοδρόμια και μεγάλη έλλειψη κοινόχρηστου υπαίθριου χώρου. Η Αθήνα κατατάσσεται στη δεύτερη χαμηλότερη θέση από όλες τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες από πλευράς κοινόχρηστου υπαίθριου χώρου, με τη συνολική πράσινη υποδομή της (χώροι πρασίνου, αθλητικοί χώροι, κ.ο.κ.) να καλύπτει μόνο το 15% της έκτασής της. Στην αντίθετη πλευρά συναντούμε πρωτεύουσες με πολύ μεγαλύτερα ποσοστά πράσινης υποδομής, όπως Μαδρίτη (53%), Ελσίνκι (62%) και Όσλο (77%), αλλά και με αντίστοιχα χαμηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας σε μικρούς και μεγάλους.
Κερδίζονται μάχες αλλά χάνεται ο πόλεμος
Στον πόλεμο κατά της παχυσαρκίας έχουν κερδηθεί σημαντικές μάχες, δεν παραλείπει επίσης, να τονίσει. Πέρα από την αποτελεσματική θεραπεία μέσω χειρουργικής επέμβασης, υπάρχουν πλέον και φαρμακευτικές παρεμβάσεις. Εντούτοις, η νέα γενιά φαρμάκων που χρησιμοποιούνται ευρέως από τους ενηλίκους για μείωση βάρους, πυροδοτεί έντονες διαμάχες μεταξύ επιστημόνων αναφορικά με την καταλληλότητά τους στην καταπολέμηση της παιδικής παχυσαρκίας.
Σε κάθε περίπτωση, πολλές μελέτες πλέον ζητούν από άτομα και κυβερνήσεις να επικεντρωθούν στην πρόληψη του φαινομένου παρά στη θεραπεία του, όπως συνηθίζεται μέχρι σήμερα. Συγκεκριμένα, συνιστάται μία σοβαρή επανεξέταση του τρόπου ζωής των πολιτών, με κύριο μέλημα τη μείωση του χρόνου της σωματικής απραξίας. Η σωματική δραστηριότητα και η άσκηση θεωρούνται -ήδη από την εποχή του Ιπποκράτη- ως το βάλσαμο για σώμα και πνεύμα. Το απλό περπάτημα ακόμα και μέσα στο σπίτι βοηθάει. Επίσης, ας γίνει η μεσογειακή διατροφή το νέο στοίχημα της χώρας, ώστε να εγκαταλείψουμε επιτέλους τα αμφιβόλου ποιότητας τρόφιμα. Η μεγάλη πρόκληση βεβαίως είναι η δημιουργία φιλικών αστικών περιβαλλόντων, σε συνδυασμό με στρατηγικές αποκέντρωσης.
Επειδή όμως τα ανωτέρω ενέχουν το περιβόητο πολιτικό κόστος, αλλά και δεν προκαλούν άμεσο οικονομικό ενδιαφέρον, ας κρατήσουμε μικρό καλάθι για το αν τελικά κερδηθεί ο πόλεμος κατά της παχυσαρκίας, καταλήγει ο καθηγητής.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
