Υπήρξε μία εντυπωσιακή δυναμική στο φετινό Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός, όπου η γεωπολιτική ευθυγραμμίστηκε πλήρως με την πολιτική: Η ημέρα έναρξης συνέπεσε με την ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ στον απόηχο της εκκολαπτόμενης εκεχειρίας στη Μέση Ανατολή.
Ενώ το κεντρικό σύνθημα του φετινού Νταβός, που ολοκληρώθηκε την Παρασκευή, ήταν η συνεργασία για την έξυπνη εποχή την οποία χαρακτηρίζει η αλματώδης πρόοδος νέων τεχνολογιών, όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη, την παράσταση έκλεψαν ο Ντόναλν Τραμπ που έδωσε το πρώτο ολιστικό δείγμα γραφής των πολιτικών του και οι Ευρωπαίοι διευθύνοντες σύμβουλοι κορυφαίων επιχειρήσεων που ζήτησαν από τις Βρυξέλλες να το κάνουν όπως ο Τραμπ, να χαλαρώσουν το λίαν αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο, που αυξάνει το κόστος και οδηγεί σε αποβιομηχάνιση.
Την ίδια στιγμή, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής σε όλο τον κόσμο επανεξετάζουν τον τρόπο διαχείρισης της οικονομίας. Ο σύγχρονος μερκαντιλισμός δίνει έμφαση στην εθνική ασφάλεια, την αυτοδυναμία και τους στρατηγικούς τομείς – μια οδυνηρή αλλαγή παραδείγματος για πολλούς.
Οι δασμοί, το πιο ορατό παράδειγμα αυτής της αλλαγής και ένα μείζον θέμα στο Νταβός, αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής για τον περιορισμό των εμπορικών ελλειμμάτων, την ενίσχυση των εγχώριων βιομηχανιών και τη διαφύλαξη των εθνικών πρωταθλητών.
Ισχυρή Αμερική, αδύναμη Ευρώπη
Στις αίθουσες συνεδριάσεων του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF), δύο θέματα συζήτησης κυριάρχησαν: Η επικράτηση της Αμερικής και η φθίνουσα πορεία της Ευρώπης. Και εάν η κλίμακα των προβλημάτων της γηραιάς ηπείρου ήταν ασαφής πριν κατέβουν πολιτικοί και διευθυντικά στελέχη στο ελβετικό χειμερινό θέρετρο, χάθηκε η όποια ασάφεια μέχρι να τελειώσει η ομιλία του Τραμπ.
Ο 47ος πρόεδρος των ΗΠΑ μίλησε διαδικτυακά σε μια κατάμεστη αίθουσα συνεδριάσεων για να καταγγείλει τον ασφυκτικό ευρωπαϊκό πλαίσιο κανονισμών, τις πλημμύρες των εξαγωγών αυτοκινήτων στις ΗΠΑ και τα πρόστιμα και τις κυρώσεις σε Apple, Google και Facebook. Απαίτησε δε, από τις χώρες μέλη του ΝΑΤΟ να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες στο 5% του ΑΕΠ – ένα βάρος που πέφτει ακριβώς στην Ευρώπη.
Το δόγμα του «Πρώτα η Αμερική» και η απειλή για δασμούς σε αγαθά της ΕΕ έχουν αφήσει την ελίτ της Ευρώπης να αναρωτιέται πώς μπορεί να κλείσει το αυξανόμενο οικονομικό χάσμα με τις ΗΠΑ και να βρει τα δισεκατομμύρια που χρειάζονται για επιπλέον στρατιωτικές δαπάνες.
Σε αμέτρητες συνομιλίες στο Νταβός, ηγέτες επιχειρήσεων και πολιτικοί αποκάλυψαν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ΕΕ: Από τη στασιμότητα στις βασικές οικονομίες της Γαλλίας και της Γερμανίας και την αποτυχία να ανταγωνιστούν τους αμερικανικούς τιτάνες τεχνολογίας, μέχρι την άνοδο του λαϊκισμού και τον πόλεμο της Ουκρανίας στο κατώφλι της.
Πολύ πριν φτάσει ο Τραμπ στον Λευκό Οίκο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σηματοδότησε την ανησυχία της για την ασθενή παραγωγικότητα και την υποτονική ανάπτυξη σε όλη την ΕΕ, αναθέτοντας στον πρώην πρόεδρο της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι να προτείνει λύσεις.
Από τότε, τα πράγματα έγιναν χειρότερα. Το ΔΝΤ προβλέπει ανάπτυξη 2,7% για την οικονομία των ΗΠΑ το 2025, έναντι μόλις 1% στην Ευρωζώνη με το γερμανικό ΑΕΠ να έχει πλέον συρρικνωθεί επί δύο συνεχόμενα χρόνια.
Η Κάρεν Χάρις, η διευθύνουσα σύμβουλος των μακροοικονομικών τάσεων στη συμβουλευτική εταιρεία Bain and Co, χαρακτήρισε την έκθεση του Ντράγκι «γροθιά στο πρόσωπο». «Άνθρωποι έρχονται από όλο τον κόσμο, αλλά είμαστε στην Ευρώπη, και υπάρχει αυτή η αίσθηση του πόσο πίσω έχει μείνει στην επιχειρηματικότητα και στην καινοτομία», δήλωσε στον Guardian.
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, προσπάθησε να χαράξει την πορεία προς το επόμενο στάδιο – αποδοχή και ελπίδα – με μια σκληρή ομιλία.
Επίσης, ο Νικολάι Τάνγκεν, επικεφαλής του κρατικού επενδυτικού ταμείου της Νορβηγίας, του μεγαλύτερου στον κόσμο, αναφέρθηκε στη λιγότερη ρύθμιση και στη λιγότερη γραφειοκρατία που υπάρχει στις ΗΠΑ σε σχέση με την Ευρώπη. Προειδοποίησε ότι εάν η Ευρώπη δεν ενεργήσει γρήγορα, ο κοινωνικός της ιστός κινδυνεύει να διαλυθεί.
Κινδυνεύει η βιομηχανία
Η απαίτηση του Τραμπ από ευρωπαϊκές αυτοκινητοβιομηχανίες να κατασκευάσουν εργοστάσια και να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ υπογραμμίζει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν στο εσωτερικό τους.
Η μεγαλύτερη αυτοκινητοβιομηχανία της Γερμανίας, η Volkswagen, η οποία προσπαθεί να κλείσει τρία εργοστάσια στην εγχώρια αγορά της, ανακοίνωσε στο Νταβός ότι σχεδιάζει να αυξήσει τις επενδύσεις στις ΗΠΑ.
Ο Ρόμπερτ Χάμπεκ, ο αντικαγκελάριος της Γερμανίας και υπουργός Οικονομίας, υπογράμμισε ότι η Γερμανία χρειάζεται να κατασκευάσει περισσότερα φθηνά ηλεκτρικά αυτοκίνητα και για να το κάνει αυτό χρειάζεται φθηνή ηλεκτρική ενέργεια. Η χώρα βρίσκεται σε μία δομική κρίση, δεδομένου ότι η οικονομία έχει πάψει να αναπτύσσεται από το 2018.
«Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να επανεφεύρουμε το επιχειρηματικό μας μοντέλο επειδή το επιχειρηματικό μας μοντέλο βασίστηκε κυρίως σε δύο παράγοντες: φθηνό αέριο από τη Ρωσία ή φθηνή ορυκτά ενέργεια από τη Ρωσία. Αλλά αυτό έχει φύγει και υποθέτω ότι δεν θα ξαναγίνει», είπε χαρακτηριστικά.
H γενική διευθύντρια του ΔΝΤ, Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, αναφέρθηκε στην παραγωγικότητα ως τον βασικό παράγοντα διαφοροποίησης μεταξύ της ανάπτυξης των ΗΠΑ, της Ευρώπης και των αναδυόμενων αγορών. Η συνταγή της για τις περιοχές που έχουν μείνει πίσω; «Το κεφάλαιο πρέπει να έχει μακριά πόδια και να πηγαίνει εκεί που κάνει τη μεγαλύτερη διαφορά», είπε μιλώντας στο ΑΡ, με ιδιαίτερη έκκληση προς την Ευρώπη να εμβαθύνει τις κεφαλαιαγορές της.
Ωστόσο, ορισμένοι πιστεύουν ότι το αυτομαστίγωμα της Ευρώπης έχει πάει πολύ μακριά. Ο Λάρι Φινκ, διευθύνων σύμβουλος του αμερικανικού κολοσσού διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων BlackRock, δήλωσε στον Guardian ότι η απαισιοδοξία «ποτέ δεν ήταν μεγαλύτερη και πιο βαθιά».
Αλλά αυτό μπορεί να είναι το σήμα αφύπνισης που χρειάζεται η ήπειρος – εάν μπορεί να μάθει από την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα των ΗΠΑ.
Έρχονται δασμοί στην Κίνα;
Στο θέμα των δασμών, ο Ντόναλντ Τραμπ κινήθηκε μεταξύ μαστιγίου και καρότου, αναφερόμενος αρκετές φορές στην Κίνα και δείχνοντας ότι δεν θέλει τουλάχιστον από την αρχή να επιβάλει δασμούς.
Ενώ όμως οι σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας έχουν σταθεροποιηθεί τελευταίως λόγω τεράστιων προσπαθειών μέσω ενός πολύπλοκου δικτύου διμερών σχέσεων, η επίτευξη συμφωνίας με την Κίνα θα απαιτήσει ένα επίπεδο εκτέλεσης ή εφαρμογής που είναι πολύ πιο περίπλοκο, τόσο στην κυβέρνηση Τραμπ, όσο στο κόμμα των Ρεπουμπλικάνων και στο Κογκρέσο, αναφέρει στην ιστοσελίδα του World Economic Forum, ο Ιαν Μπρέμερ, πρόεδρος και ιδρυτής του Eurasia Group.
Ως εκ τούτου, θεωρεί ότι τους επόμενους μήνες θα δούμε μια δραματική αλλαγή στη σχέση ΗΠΑ-Κίνας. «Αυτό είναι το ένα θέμα από πλευράς εξωτερικής πολιτικής που όλοι πρέπει να δώσουν προσοχή, είπε ο Μπρέμερ. Ωστόσο, οι συμμετέχοντες σε πάνελ του φόρουμ διαφώνησαν για το αν η σχέση ΗΠΑ-Κίνας θα ήταν καλύτερη ή χειρότερη σε ένα χρόνο.
Ανεξάρτητα από αυτό, o Γκράχαμ Άλισον, καθηγητής στο Harvard Kennedy School of Government, είπε ότι η Κίνα θα μπορούσε να παίξει ρόλο στο σχέδιο του Τραμπ να τερματίσει τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας. Η σύγκρουση θα μπορούσε να τελειώσει σε μόλις έξι μήνες, προέβλεψε. Ο Τραμπ θέλει να είναι όχι μόνο ένας απλός διαπραγματευτής, αλλά ένας διεθνής διαπραγματευτής που συγχρόνως να είναι και ειρηνευτής, σημειώνει επίσης στον ιστότοπο του φόρουμ ο Άλισον. Και ενώ μια εμπλοκή θα μπορούσε να περιλαμβάνει κυρώσεις στη Ρωσία, οποιαδήποτε συμφωνία υποστηρίζεται από τον Τραμπ και τον Κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ είναι πιθανό να προσελκύσει σε συνεργασία τον Πούτιν.
Από την άλλη πλευρά, η ειρηνευτική συμφωνία για τη Μέση Ανατολή που συνήφθη λίγες μέρες πριν από την ορκωμοσία του Τραμπ μπορεί να μην οδηγήσει σε διαρκή ειρήνη στην περιοχή. Πολιτικοί σχολιαστές εξηγούν ότι υπήρξε μια αλλαγή στις σχέσεις στην περιοχή, ιδιαίτερα σε σχέση με το Ιράν, αλλά αυτό δεν θα μεταφραστεί απαραίτητα σε ένα βιώσιμο τέλος στη σύγκρουση.
Η νέα νόρμα της πολιτικής
Οι συμμετέχοντες στο Νταβός συμφώνησαν ακόμη ότι οι προσπάθειες του Τραμπ να αναστείλει την απαγόρευση του TikTok και η πρόσφατη κυκλοφορία των meme coins, σίγουρα δεν σηματοδοτούν το «business as usual» για την πολιτική των ΗΠΑ. Αυτές οι κινήσεις δείχνουν σαφώς ότι ο Τραμπ συνειδητοποιεί πως η τεχνολογία οδηγεί σε αλλαγές παγκοσμίως. Στο παρελθόν, η αλλαγή συνέβαινε σταδιακά, όμως τώρα ο ρυθμός επιταχύνεται – κυρίως λόγω του τεχνολογικού μετασχηματισμού που επηρεάζει την παγκόσμια οικονομία.
«Βασικά, βλέπουμε κάτι τόσο συγκλονιστικό όσο η βιομηχανική επανάσταση, αλλά αντί να επεκταθεί σε πολλές γενιές, συμβαίνει σε πολύ πιο γρήγορη χρονική κλίμακα. Και ενώ η βιομηχανική επανάσταση ξεκίνησε σε λίγα μέρη και σταδιακά εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο, η εποχή της πληροφορίας έχει προχωρήσει πολύ πιο γρήγορα», ανέφερε ο Γουόλτερ Μιντ, συνεργάτης στο Hudson Institute, σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ.
Τώρα, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο πρέπει να συμβιβαστούν με μια τεράστια αλλαγή στις προσδοκίες του κοινού γύρω από θέματα, όπως η οικονομία και οι κοινωνικοί θεσμοί.
Και καθώς η κυβέρνηση Τραμπ συνεχίζει να ξεδιπλώνει τα σχέδιά της, οι επιπτώσεις τόσο για τις ΗΠΑ όσο και για τον υπόλοιπο κόσμο θα γίνουν πιο εμφανείς. Προς το παρόν, ωστόσο, οι συμμετέχοντες στα πάνελ συμφωνούν ότι η δεύτερη θητεία του Τραμπ αντιπροσωπεύει την αρχή μιας πολύ νέας και διαφορετικής πολιτικής εποχής για ολόκληρο τον κόσμο.
