Η πρόσφατη τραγική καταδίκη της καθαρίστριας λόγω της πρόσληψης και εργασίας της στο δημόσιο τομέα στη βάση ενός παραποιημένου απολυτηρίου Δημοτικού (ήταν απόφοιτος Ε΄ τάξης Δημοτικού), αντιμετωπίζεται κυρίαρχα στο δημόσιο χώρο είτε ως ηθικό και ποινικό ζήτημα είτε ως ζήτημα ανάδειξης σημαντικών ταξικών διαφορών στην αντιμετώπιση της παραβατικότητας και εγκληματικότητας οικονομικής φύσης. Ωστόσο, υπάρχει άλλη μια διαρθρωτική-κοινωνική όψη του φαινομένου που οφείλει να απασχολήσει την Πολιτεία.
Η 53χρονη απόφοιτος Ε΄ Δημοτικού, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, προσελήφθη μέσω ΑΣΕΠ το 1996 σε κρατικό παιδικό σταθμό για θέση εργασίας υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Η συμπολίτισσά μας, όπως και πολλοί άλλοι στη θέση της που δεν έχουν ολοκληρώσει το δημοτικό και την υποχρεωτική εκπαίδευση (γυμνάσιο δηλ. μετά το 1980), θα μπορούσε να συμμετέχει σε κατατακτήριες εξετάσεις στην οικεία Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και να αποκτήσει νόμιμα το απολυτήριο δημοτικού (και επομένως υποχρεωτικής εκπαίδευσης για την δική της εκπαιδευτική γενιά). Και το ζήτημα αυτό αφορά αξιόλογους πληθυσμούς εργατικού δυναμικού σε συγκεκριμένες περιοχές της χώρας μας. Για παράδειγμα, στην Περιφέρεια Αττικής (βλ. και Χάρτη), οι αναλφάβητοι προσεγγίζουν κάποιες χιλιάδες ανθρώπων στα Μέγαρα, τον Ασπρόπυργο, τα Άνω Λιόσια, το Ζεφύρι, περιοχές του δυτικού τομέα Αθηνών, των δυτικών διαμερισμάτων της Αθήνας και του Πειραιά και κάποιες περιοχές της Ανατολικής Αττικής.
Παρά την ύπαρξη της διαδικασίας κατατακτήριων εξετάσεων για την απόκτηση απολυτηρίου δημοτικού, έχει αναδειχθεί και σε παλαιότερη έρευνα (βλ. Θ. Κασσελούρης, «Κοινωνικός αποκλεισμός ως αποτέλεσμα του αναλφαβητισμού. Κεντρικές κρατικές πολιτικές για την αντιμετώπισή του. Δυνατότητες παρέμβασης του τοπικού κράτους και των φορέων των εργαζομένων: η περίπτωση του Δήμου Περιστερίου», Διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο, 2005, http://kasselouristhomas.blogspot.com/2012/02/8.html) αλλά και από την δράση των κοινωνικών δομών σήμερα, ότι η προσβασιμότητα των αναλφάβητών και γενικά όσων δεν έχουν ολοκληρώσει το δημοτικό σε αυτή την διαδικασία είναι εξαιρετικά περιορισμένη σε σχέση με την ανάγκη. Η διάσταση που αναδεικνύεται εδώ λοιπόν έχει να κάνει με την πραγματική μη προσβασιμότητα σε όλες αυτές τις δομές/ευκαιρίες υπέρβασης του κοινωνικού αποκλεισμού παρά την τυπική και επιχειρησιακή διαθεσιμότητα ανάλογων δομών και προγραμμάτων.
Η ίδια κατάσταση επικρατεί και με τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) όπου μπορεί κάποιος (που έχει απολυτήριο Δημοτικού) να αποκτήσει και απολυτήριο ισότιμο με αυτό του Γυμνασίου, δηλ. της υποχρεωτικής εκπαίδευσης μετά το 1980. Παρά το γεγονός ότι ο θεσμός των ΣΔΕ έχει αναγνωριστεί ως σημαντικό εργαλείο για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού, η ανάπτυξή του και η πραγματική προσβασιμότητά του για τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες είναι αρκετά περιορισμένη. Περιοχές της Ελλάδας με εξαιρετικά υψηλό ποσοστό αναλφάβητων και συνανθρώπων μας που δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση, δεν διαθέτουν ΣΔΕ! Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα των Δήμων Ασπροπύργου και Φυλής (Άνω Λιόσια και Ζεφύρι). Αλλά και εκεί όπου λειτουργούν ΣΔΕ, η πραγματική προσβασιμότητα παραμένει ζητούμενο για τις πλέον ευάλωτες κοινωνικές ομάδες (μια τέτοια είναι και οι γυναίκες φροντίστριες πολυμελών νοικοκυριών ή φροντίστριες ανθρώπων με αναπηρίες).
Επίσης, η τραγική περίπτωση της καθαρίστριας αναδεικνύει και τις αρνητικές συνέπειες για τους πλέον ευάλωτους από τη θεσμοθέτηση του τίτλου υποχρεωτικής εκπαίδευσης ως απαραίτητου τυπικού προσόντος για εργασίες που δεν απαιτούν εξειδικευμένη γνώση για την άσκησή τους και την πρόσληψη στο δημόσιο τομέα. Με αυτό τον τρόπο, αποκλείονται από θέσεις εργασίας συνάνθρωποί μας με πολύ υψηλό βαθμό ευαλωτότητας και κινδύνου εργασιακού και κοινωνικού αποκλεισμού.
Αλλά και στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας, η πιστοποίηση επαγγελματικών προσόντων βασίζεται πια σε ένα «βουνό» τυπικών προσόντων που εκ των πραγμάτων περιθωριοποιεί ανθρώπους με άτυπη γνώση και ποικιλία δεξιοτήτων από την καθημερινή άσκηση βιοποριστικών δραστηριοτήτων. Είναι χαρακτηριστικό ότι το επαγγελματικό περίγραμμα του καθαριστή/της καθαρίστριας χρειάζεται 70 (!) σελίδες (https://www.eoppep.gr/images/EP/EP105.pdf) και του φορτοεκφορτωτή χρειάζεται 132 (!) σελίδες (https://www.eoppep.gr/images/EP/EP_Fortoekfortoti.pdf) - για να περιγραφεί και να αναλυθεί - προκειμένου να πιστοποιηθεί, με απαραίτητο ελάχιστο τυπικό προσόν την ολοκλήρωση των γυμνασιακών σπουδών!
Στη χώρα μας δεν έχει ακόμα θεσπιστεί σύστημα επικύρωσης της άτυπης μάθησης με συνέπεια ολόκληρες κοινωνικές ομάδες να «καταδικάζονται» στην μαύρη οικονομία αλλά και την περιθωριοποίηση. Οι Επαγγελματικές Σχολές του ΟΑΕΔ απαιτούν το τυπικό προσόν της α΄ λυκείου για την εισαγωγή των σπουδαστών, στοιχείο που αφήνει εκτός επαγγελματικής εκπαίδευσης σημαντικό αριθμό νέων, ιδιαίτερα από τις πιο φτωχές περιοχές της χώρας μας.
Η περίπτωση της καθαρίστριας, πέρα από επιβαλλόμενη κινητοποίηση για την δικαστική επαναπροσέγγιση της υπόθεσής της, αναδεικνύει- με τραγικό τρόπο- την έλλειψη δομών και προγραμμάτων δεύτερης ευκαιρίας στην εκπαίδευση, την έλλειψη συστήματος επικύρωσης της άτυπης μάθησης και το θεσμικό αποκλεισμό μέρους των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων από το υφιστάμενο σύστημα προσλήψεων στο δημόσιο για θέσεις υποχρεωτικής εκπαίδευσης.
Κάθε σκέψη για αύξηση των ελάχιστων ετών υποχρεωτικής εκπαίδευσης προς τα πάνω (δηλ. λύκειο) οφείλει να σταθμίσει τις συνέπειες για τους πλέον ευάλωτους. Πιθανή θεσμοθέτησή της, οφείλει να διασφαλίσει τη διεύρυνση και πραγματική πρόσβαση των πλέον ευάλωτων σε δομές και προγράμματα δεύτερης ευκαιρίας αλλά και την διεύρυνση και ποιοτική εμπέδωση των αντισταθμιστικών μέτρων στο πλαίσιο του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος, ειδάλλως θα συμβάλει στην εργασιακή και κοινωνική περιθωριοποίηση σημαντικού πληθυσμού σε συγκεκριμένες περιοχές της χώρας μας.
