Η τελική ετυμηγορία για την έκβαση του σχεδίου της Άγκυρας για να ενθαρρύνει την επιστροφή των καταθετών στην τουρκική λίρα δεν έχει ακόμα εκδοθεί. Όμως, όπως αναφέρει η Al Monitor η κατάσταση δείχνει ότι δεν εξελίσσεται θετικά και διαψεύδει τις ελπίδες του Ερντογάν για αναστροφή της κατάστασης. Οι καταθέτες σε ξένα νομίσματα μένουν προσκολλημένοι σε αυτά, παρά την κρατική παρέμβαση στην αγορά που αύξησε την ισοτιμία της λίρας την περασμένη εβδομάδα.
Το σχέδιο, που είχε σκοπό να αντιστρέψει μια ανησυχητική τάση δολαριοποίησης των καταθέσεων, ανακοινώθηκε από τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις 20 Δεκεμβρίου, λίγο αφότου η ισοτιμία της λίρας έναντι του δολαρίου ξεπέρασε τα 18 δολάρια. Ήταν ένα ιστορικό χαμηλό, στο οποίο διολίσθησε η λίρα από την περιοχή των 11 δολαρίων σε μόλις ένα μήνα, εν μέσω αυξανόμενης ανησυχίας που προκάλεσε η πίεση του Ερντογάν για μειώσεις των επιτοκίων παρά τον εκτοξευόμενο πληθωρισμό. Οι Τούρκοι αξιωματούχοι μπορεί να ισχυρίζονται ότι το σχέδιο έχει πυροδοτήσει την επιστροφή στη λίρα, αλλά τα οικονομικά στοιχεία δείχνουν το εντελώς αντίθετο.
Σύμφωνα με το ενημερωτικό δελτίο του τουρκικού εποπτικού οργανισμού του τραπεζικού συστήματος της χώρας, οι καταθέσεις σε ξένο νόμισμα όχι μόνο δεν μειώθηκαν μετά την κίνηση της κυβέρνησης, αλλά αυξήθηκαν κατά περίπου 250 εκατομμύρια δολάρια φτάνοντας τα 163,7 δισεκατομμύρια δολάρια στις 22 Δεκεμβρίου. Ομοίως, οι εταιρικές καταθέσεις σε ξένο νόμισμα αυξήθηκαν κατά 1,8 δισεκατομμύρια δολάρια στα 98 δισεκατομμύρια δολάρια την ίδια περίοδο.
Το πρόγραμμα στοχεύει να ενθαρρύνει τους καταθέτες σε ξένο νόμισμα να επιστρέψουν στη λίρα και να αποτρέψει τη φυγή καταθέσεων λίρας και τη μετατροπή τους σε δολάρια. Η τουρκική κυβέρνηση δεσμεύτηκε ότι τυχόν απώλειες που μπορεί να υποστούν οι καταθέτες από την πτώση της λίρας θα αποζημιωθούν από το υπουργείο Οικονομικών ή την Κεντρική Τράπεζα. Όμως, παρά τη συνολική προώθηση από κρατικούς θεσμούς, δημόσιες τράπεζες και φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης, οι καταθέτες «σκληρού» νομίσματος έχουν δείξει μικρό ενδιαφέρον μέχρι στιγμής, κυρίως λόγω της παρατεταμένης δυσπιστίας προς την Άγκυρα. Το χάσμα εμπιστοσύνης επιδεινώθηκε από τις αποκαλύψεις σχετικά με το πώς συνέβη το απότομο ράλι της λίρας - μέσω παρεμβάσεων από την «πίσω πόρτα» της κεντρικής τράπεζας, η οποία πούλησε δισεκατομμύρια δολάρια μέσω των δημόσιων τραπεζών παρά τα ήδη εξαντλημένα συναλλαγματικά της αποθέματα.
Εξάλλου, όπως πρόσφατα ανέφερε το Insider, το σχέδιο στο οποίο ο πρόεδρος Ερντογάν έχει εναποθέσει τις ελπίδες του, είναι παλιό, δοκιμασμένο στην Τουρκία τη δεκαετία του '70 και το κυριότερο, απέτυχε παταγωδώς. Το γιατί τώρα θα λειτουργήσει, αυτό είναι ένα ερώτημα που μόνο ο Τούρκος πρόεδρος μπορεί να το απαντήσει.
Το σχέδιο απαιτεί από τους ιδιώτες καταθέτες να δεσμεύουν τα χρήματά τους σε προθεσμιακούς λογαριασμούς για τουλάχιστον τρεις μήνες. Αυτό δεν είναι ελκυστικό για την πλειοψηφία των κατόχων καταθέσεων στην Τουρκία, που όταν επιλέγουν προθεσμιακές καταθέσεις το πράττουν για διάστημα ενός μηνός. Επιπλέον, οι καταθέτες που επιλέγουν να εγκαταλείψουν το σύστημα νωρίτερα κινδυνεύουν με απώλεια των κεφαλαίων τους εάν η λίρα υποχωρήσει στο μεταξύ, πέραν της απώλειας της απόδοσης από το επιτόκιο της τράπεζας. Η λίρα με την ανακοίνωση του σχεδίου μάζεψε με ταχύτατο ρυθμό τις απώλειες έναντι του δολαρίου, προσεγγίζοντας ισοτιμία κοντά στην περιοχή των 10 δολαρίων, σημειώνοντας εβδομαδιαία κέρδη σχεδόν 50%. Όμως την τρέχουσα εβδομάδα άρχισε νέα διολίσθηση με την ισοτιμία της λίρας να κινείται κοντά στα 12 δολάρια.
Η ανάκαμψη στις 20 Δεκεμβρίου μπορεί να ήταν ανακουφιστική για την τουρκική κυβέρνηση, αλλά για πολλούς απλούς ανθρώπους σήμαινε την απώλεια πολύτιμων αποταμιεύσεων σε δολάριο εν ριπή οφθαλμού. Η πτώση του τουρκικού νομίσματος από τον Σεπτέμβριο - που υποκινήθηκε από τη σκληρή ρητορική του Ερντογάν κατά των αυξήσεων των επιτοκίων, σε συνδυασμό με τον εκτοξευόμενο πληθωρισμό που απειλούσε να φτάσει στο 50% στην πορεία - είχε οδηγήσει πολλούς να αναζητήσουν καταφύγιο στο δολάριο. Οι άνθρωποι που είχαν πληρώσει έως και 18 λίρες ανά δολάριο παρακολούθησαν τις αποταμιεύσεις τους να "εξαερώνονται" καθώς η αξία του δολαρίου έπεσε σε περίπου 12 λίρες, μέσα σε λίγες ώρες αφότου ο Ερντογάν ανακοίνωσε το νέο σχέδιο του εν το μέσω της νυκτός.
"Έκαψε" δολάρια, έστησε τη "φάκα"
Η γρήγορη ανάκαμψη της λίρας δημιούργησε ερωτήματα σχετικά με το ποιος πούλαγε τεράστια ποσά δολαρίων εκείνη την ώρα. Οι μικροεπενδυτές είχαν στη διάθεσή τους μόνο τις διαδικτυακές υπηρεσίες των τραπεζών, κάτι που οδήγησε τους ειδικούς να θεωρήσουν — σωστά, όπως αποδείχθηκε — ότι οι δημόσιες τράπεζες ήταν μέρος του "παιχνιδιού" που εξελισσόταν. Πανικόβλητοι, απλοί πολίτες πιθανότατα να έλαβαν μέρος στο "ξεφάντωμα" των πωλήσεων δολαρίου, χρησιμοποιώντας διαδικτυακές εφαρμογές. Την "πηγή" των πωλήσεων των δημόσιων τραπεζών δεν ήταν δύσκολο να την μαντέψει κανείς: Ήταν η τουρκική κεντρική τράπεζα, η οποία είχε "κάψει" μέσω των συναλλαγματικών της διαθεσίμων 128 δισεκατομμύρια δολαρίων το 2019 και το 2020, σε παρόμοιες παρασκηνιακές παρεμβάσεις για να στηρίξει τη λίρα. Πράγματι, τα στοιχεία της κεντρικής τράπεζας που δόθηκαν στη δημοσιότητα τις επόμενες ημέρες έδειξαν πτώση σχεδόν 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο καθαρό συναλλαγματικό ενεργητικό της τράπεζας στις 20-21 Δεκεμβρίου.
Κάπως έτσι όλα δείχνουν ότι πρόκειται για μια συντονισμένη επιχείρηση. Καθώς ο Ερντογάν ανακοίνωσε το νέο σύστημα καταθέσεων, οι δημόσιες τράπεζες ξεκίνησαν μια ταυτόχρονη πώληση "σκληρού" νομίσματος, που διατέθηκε από την κεντρική τράπεζα. Σχεδόν παράλληλα δύο μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της χώρας, η κρατικής ιδιοκτησίας τράπεζα Ziraat και η ιδιωτική Is, χαιρέτησαν τα μέτρα του Ερντογάν, αναφέροντας πώς είχαν πυροδοτήσει την επιστροφή των καταθετών στη λίρα.
Έτσι η λίρα ανέκαμψε από το ιστορικό της χαμηλό των 18,36 έναντι του δολαρίου στα 10,23 μέσα σε λίγες μέρες, με το μεγαλύτερο μέρος της ανόδου να σημειώνεται τη νύχτα της 20ης Δεκεμβρίου. Ο πρόεδρος Ερντογάν ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «είδαμε τη φούσκα των συναλλαγματικών ισοτιμιών να σκάει μέσα σε μια μέρα, χάρις στο πακέτο μέτρων μας».
Πολλοί έχουν παρομοιάσει την κίνηση της κυβέρνησης με «ενέδρα» ή «παγίδευση» των Τούρκων πολιτών. Ο Faik Oztrak, ο εκπρόσωπος του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης (CHP), έγραψε στο Twitter: «Ο ίδιος ο Ερντογάν τροφοδότησε την αύξηση των συναλλαγματικών ισοτιμιών… και τώρα την αποκαλεί φούσκα. Και κοροϊδεύει τον κόσμο, λέγοντας ότι διέλυσε τη φούσκα σε μια μέρα. Αυτό που κάνατε δεν ήταν να σκορπίσετε μια φούσκα, αλλά να βάλετε μια παγίδα για το έθνος, κατακλέβοντας τους ανθρώπους. Ο λαός θα απαντήσει στις κάλπες", ανέφερε ο εκπρόσωπος του CHP.
Ο υπουργός Οικονομικών και Οικονομικών Νουρεντίν Νεμπάτι, ο οποίος ανέλαβε τη θέση πριν από λιγότερο από ένα μήνα, προσπάθησε να υπερασπιστεί αρχικά το σχέδιο, αναφέροντας ότι ήταν φυσικό για το κράτος «να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα» που είχε στη διάθεσή του. Σύντομα άλλαξε... αφήγημα, αρνούμενος ότι εμπλέκονται οι δημόσιες τράπεζες: «Δεν πούλησαν δολάρια εκείνο το βράδυ. Οι δημόσιες τράπεζες δεν συμμετείχαν. Ήταν οι λιανοπωλητές που παρενέβησαν. Συναγωνίζονταν ουσιαστικά μεταξύ τους (για να πουλήσουν δολάρια)», είπε ο Τούρκος ΥΠΟΙΚ στις 27 Δεκεμβρίου.
Και... κλασικά όποιος μιλάει διώκεται
Όμως όταν άρχισαν να προκύπτουν οι λεπτομέρειες για τις κινήσεις της κεντρικής τράπεζας, η κυβέρνηση ενέτεινε τις προσπάθειες να καταστείλει την κριτική. Ο Ντουρμούς Γιλμάζ, πρώην διοικητής της τουρκικής κεντρικής τράπεζας- και τώρα βουλευτής της αντιπολίτευσης- ήταν ο πρώτος που έλαβε προειδοποίηση από τον Ερντογάν ότι «θα πλήρωνε το τίμημα». Στη συνέχεια, η τραπεζικός εποπτικός οργανισμός ανέφερε ότι είχε υποβάλει μηνύσεις εναντίον 26 ατόμων - μεταξύ των οποίων ο Γιλμάζ, ενός ακόμα πρώην διοικητή της κεντρικής τράπεζας και οικονομικών αναλυτών - για σχόλια «με στόχο τη χειραγώγηση των συναλλαγματικών ισοτιμιών».
Όσον αφορά το σχέδιο του Ερντογάν, η βιωσιμότητά του παραμένει ασαφής. Η πτώση έχει περιοριστεί προς το παρόν, αλλά δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η επιστροφή στη λίρα βρίσκεται σε εξέλιξη. Αντίθετα, τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι οι καταθέσεις σε "σκληρό" νόμισμα δεν έχουν μειωθεί, πράγμα που σημαίνει ότι το νέο καθεστώς έχει προσελκύσει ελάχιστο ενδιαφέρον μέχρι στιγμής. Για να αυξήσουν την απήχησή του και να το καταστήσουν ελκυστικό, οι τράπεζες αύξησαν τα επιτόκια κατά αρκετές ποσοστιαίες μονάδες, ενώ η κεντρική τράπεζα έχει προσφέρει νέα κίνητρα στις τράπεζες για την προώθηση του σχεδίου. Ο αντίκτυπος όλων αυτών των μέτρων μένει να φανεί.
Επιμέλεια: Τέρρυ Μαυρίδης
