Αντιμέτωπη με την αντιπαράθεση μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτυγχάνει. Αυτό αναφέρει σε ανάλυση του το European Council on Foreign Affairs, τονίζοντας ότι η ΕΕ πρέπει να αντιδράσει στις ρωσικές απειλές έναντι της Ουκρανίας, κάνοντας χρήση του μεγαλύτερου «όπλου» της- της οικονομικής της επιρροής.
Η ανάπτυξη ρωσικών δυνάμεων στα σύνορα με την Ουκρανία και ο πολιτικός εκβιασμός της Μόσχας στο ΝΑΤΟ, αποτελούν την μεγαλύτερη κρίση στον τομέα της ασφάλειας που αντιμετωπίζει η Ευρώπη τον τρέχοντα αιώνα.
Η αρχιτεκτονική της ευρωπαϊκής ασφάλειας έχει καταρρεύσει. Θεσμικές ρυθμίσεις που ήταν ζωτικής σημασίας για την ήπειρο στη μεταψυχροπολεμική εποχή – όπως η Συνθήκη για τα πυρηνικά όπλα μέσου βεληνεκούς, άλλες συμφωνίες ελέγχου των εξοπλισμών και η συμφωνία ΝΑΤΟ-Ρωσίας του 1997 – υπάρχουν τώρα μόνο στα χαρτιά. Και η απειλή μιας συνολικής ρωσικής επίθεσης σε μια χώρα που συνδέεται με την ΕΕ δεν ήταν ποτέ πιο πραγματική.
Αυτή είναι, επομένως, μια καθοριστική στιγμή για την Ευρώπη – ακόμα κι αν οι ευρωπαϊκές χώρες δεν είναι οι βασικοί παράγοντες στις προσπάθειες μείωσης των εντάσεων μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας. Λόγω των δικών τους αποτυχιών, αδυναμιών και διχασμών, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της δεν θεωρούνται από τη Ρωσία ως ισότιμοι (και κατά συνέπεια επιθυμητοί) εταίροι στις συζητήσεις θεμάτων που είναι κρίσιμα για τα συμφέροντά τους. Όσον αφορά τον έλεγχο των όπλων, τις στρατιωτικές ρυθμίσεις και άλλα θέματα ασφάλειας, η ΕΕ δεν έχει σχεδόν τίποτα να βάλει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Έτσι, η Ρωσία μπορεί απλά να την αγνοήσει.
Τι μπορεί, λοιπόν, να κάνει η ΕΕ για να υπερασπιστεί όσο καλύτερα μπορεί τα συμφέροντά της; Η στενή συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι μέρος της απάντησης, όπως και μια προσπάθεια ενοποίησης των κρατών μελών ενάντια στην απειλή. Αλλά αυτό δεν θα ήταν αρκετό από μόνο του. Το πιο σημαντικό θα ήταν τούτο: Η ΕΕ θα πρέπει να χρησιμοποιήσει την κύρια ισχύ της –την οικονομική επιρροή– και να προετοιμαστεί να το πράξει στρατηγικά. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος για την Ένωση να πείσει τις μεγάλες δυνάμεις που διαγκωνίζονται για το μέλλον της Ευρώπης ότι είναι μια υπολογίσιμη δύναμη.
Συνεχίζοντας την... αξιολόγηση
Είναι ασυγχώρητο το γεγονός ότι η ΕΕ δεν κατάφερε να προετοιμάσει ένα ισχυρό πακέτο κυρώσεων που θα επιβάλει στη Ρωσία, εάν η χώρα εισβάλει ξανά στην Ουκρανία, αναφέρει το European Council on Foreign Affairs. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ ώθησε την ΕΕ να επιταχύνει τις εργασίες της προς αυτή την κατεύθυνση τον Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο –όμως υπήρξαν ελάχιστα ή καθόλου αποτελέσματα. Καθώς οι διεθνείς επαφές της περασμένης εβδομάδας δεν έφεραν καμία σημαντική πρόοδο στον τομέα της αποκλιμάκωσης, η Ρωσία φαίνεται ότι προετοιμάζεται για περαιτέρω επιθετικότητα κατά της Ουκρανίας. Ωστόσο, η ΕΕ εξακολουθεί να αξιολογεί την πιθανή απάντησή της. Ενώ το μπλοκ θα συζητήσει το θέμα σε μια συνεδρίαση του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων στις 24 Ιανουαρίου, θεωρείται απίθανο να οδηγήσει σε τελική απόφαση για τον τρόπο αντιμετώπισης της απειλής.
Εν τω μεταξύ, όπως αναφέρει η Handelsblatt, οι ΗΠΑ και η ΕΕ έχουν αποκλείσει το ενδεχόμενο αποκοπής της Ρωσίας από το χρηματοπιστωτικό σύστημα SWIFT. Επιπλέον, εντός του κυβερνητικού συνασπισμού της Γερμανίας υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με το εάν και το πώς θα αξιοποιηθεί ο αγωγός Nord Stream 2 για να αποτρέψει το Κρεμλίνο – κάτι που δείχνει ότι υπάρχει μικρή προοπτική ότι αυτό θα συμβεί ποτέ. Ομολογουμένως, ο Γερμανός Καγκελάριος Όλαφ Σολτς τόνισε κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου με τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ στις 18 Ιανουαρίου, ότι «όλα αυτά (ο Nord Stream 2 και το SWIFT) θα πρέπει να συζητηθούν εάν υπάρξει στρατιωτική επέμβαση κατά της Ουκρανίας». Αλλά η εντυπωσιακή απουσία του Σολτς από τη συζήτηση τις προηγούμενες εβδομάδες και οι έντονες διαφωνίες για τη Ρωσία εντός του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD), εγείρουν αμφιβολίες για τη σταθερότητα και τη συνέπεια της προσέγγισης του ζητήματος από πλευράς του Βερολίνου.
Κακές δικαιολογίες
Πολλοί Ευρωπαίοι διπλωμάτες και πολιτικοί πιστεύουν ότι είναι είτε αδύνατο, είτε παράλογο να προγραμματιστούν κυρώσεις με βάση πιθανά συμβάντα, που εν πολλοίς είναι απρόβλεπτα. Υποστηρίζουν δε, ότι οι κυρώσεις για αν είναι επαρκώς στοχευμένες, τα μέτρα θα πρέπει να αρχίσουν να σχεδιάζονται μόνο όταν είναι σαφές το πώς και σε ποιο βαθμό ο αντίπαλος έχει παραβιάσει τις διεθνείς του δεσμεύσεις. Εάν η ΕΕ επρόκειτο να χρησιμοποιήσει την απειλή των κυρώσεων ως αποτρεπτικό μέτρο, ο αντίλογος θέλει ότι τα μέτρα θα έχαναν το στοιχείο του αιφνιδιασμού. Αυτές όμως δεν είναι παρά κακές δικαιολογίες για τη διαφαινόμενη αδράνεια. Προς το παρόν, η ΕΕ ανακοινώνει μόνο τι δεν θα έκανε ως απάντηση στη ρωσική επιθετικότητα. Ως εκ τούτου, οι επανειλημμένες προειδοποιήσεις της ότι μια άλλη εισβολή στην Ουκρανία θα είχε τεράστιο κόστος για τη Ρωσία, δεν αποτελούν αξιόπιστο αποτρεπτικό παράγοντα.
Η ΕΕ δεν απέτυχε απλά να αντιμετωπίσει τη Μόσχα, με ουσιαστικά μέτρα που θα εφάρμοζε ως απάντηση σε μια ρωσική επίθεση. Έχει επίσης αμελήσει τις εσωτερικές προετοιμασίες που θα της επέτρεπαν να βρει συναίνεση επί του θέματος. Τον Ιούνιο του 2021, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ανέθεσε στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (EEAS) να δημιουργήσει μια δέσμη πιθανών μέτρων για τη Ρωσία. Έξι μήνες αργότερα, δεν υπάρχει έγγραφο της EEAS για το θέμα – ενώ ελάχιστη είναι η συζήτηση για τέτοια μέτρα μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, μόνο η Γερμανία και η Πολωνία κατέθεσαν συγκεκριμένες προτάσεις σε πρόσφατη συνάντηση με την EEAS, ενώ καμία άλλη μεγάλη χώρα της ΕΕ δεν διατύπωσε προτάσεις.
Πρόκειται για ένα καταστροφικό κατηγορητήριο κατά της ευρωπαϊκής διπλωματίας, σε μια περίοδο που βρίσκεται αντιμέτωπη με τη σοβαρότερη δοκιμασία της. Η αδυναμία της ΕΕ να προετοιμάσει το μοναδικό, το πιο σημαντικό εργαλείο αποτροπής και πίεσης που έχει στη διάθεσή της, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα παράπονά της ότι οι ΗΠΑ και η Ρωσία παραγκωνίζουν τους Ευρωπαίους στις συζητήσεις τους για την αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης.
Γίνεται λόγος για άνοιγμα καναλιού για απευθείας επικοινωνία μεταξύ του Ύπατου Εκπροσώπου της ΕΕ Ζοζέπ Μπορέλ και του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ. Τι θα συζητούσαν όμως; Η πρόταση μοιάζει περισσότερο σαν να έχει σχεδιαστεί για να ηρεμήσει τις αγωνίες της ΕΕ παρά για να επιλύσει την κρίση. Και η επίδειξη δυσαρέσκειας της Ένωσης για το γεγονός ότι παραγκωνίστηκε στις συζητήσεις ΗΠΑ-Ρωσίας, έδωσε στο Κρεμλίνο άλλη μια ευκαιρία να την χλευάσει δημόσια. Όπως είπε σαρκαστικά ο Λαβρόφ, αυτό «είναι ένα ερώτημα για τον κ. Μπορέλ και τα μέλη της ΕΕ, και όσον αφορά τη δυνατότητα ενός χωριστού διαλόγου με την ΕΕ που δεν θα εμπλέκει τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, οι ΗΠΑ πρέπει να ρωτηθούν εάν είναι πρόθυμες να αφήσουν (την ΕΕ) να προβεί σε οποιαδήποτε ανεξάρτητη δράση».
Το τελικό χτύπημα
Η γεωπολιτική κρίση στα ανατολικά της Ευρώπης, αποτελεί τη χειρότερη δυνατή στιγμή για την ΕΕ στο να προσποιείται ότι ασκεί στρατηγική αυτονομία, χωρίς να το υποστηρίζει με ουσιαστικές δράσεις και ισχυρή ηγεσία. Ο νέος γερμανικός κυβερνητικός συνασπισμός είναι διχασμένος σχετικά με τη Ρωσία, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν διστάζει να συμμετάσχει στη συζήτηση, η Πολωνία είναι πολιτικά απαξιωμένη εντός της ΕΕ και ο Μπορέλ «υπνοβατεί». Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος η ΕΕ να μην αντιμετωπίσει τα εντυπωσιακά ελλείμματα στην απάντησή της πριν να είναι πολύ αργά – και η Ρωσία από μόνη της θα είναι αυτή που θα θέσει την ατζέντα και θα ορίσει τον ορίζοντα των γεγονότων. Αυτό που θα έπρεπε να ήταν μια άλλη ευκαιρία για την ΕΕ να γίνει πιο ώριμη και κυρίαρχη, θα μπορούσε να γίνει το εντελώς αντίθετο: Ένα τελικό χτύπημα στην ιδέα ότι η ένωση μπορεί να εξελιχθεί σε έναν ανεξάρτητο, παγκόσμιο παράγοντα. Και για όλους τους Ευρωπαίους, αυτή είναι η χειρότερη δυνατή στιγμή για να αναγκαστούν να καταλήξουν σε αυτό το συμπέρασμα.
Επιμέλεια Τέρρυ Μαυρίδης
