Ο αγωγός φυσικού αερίου EastMed, ένας από τους πιο πολυσυζητημένους αγωγούς τα τελευταία χρόνια, επανέρχεται στο προσκήνιο ως έργο το οποίο θα ενίσχυε την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης από τις διαταραχές της προμήθειας φυσικού αερίου, τις γεωπολιτικές εξελίξεις και τους αστάθμητους πολιτικούς παράγοντες. Το διασυνοριακό project των 2.000 χιλιομέτρων το οποίο θα συνέδεε τα κοιτάσματα αερίου σε Ισραήλ και Κύπρο με την Ελλάδα και την Ιταλία έχει φανατικούς οπαδούς αλλά κατά καιρούς έχει αντιμετωπιστεί με σκεπτικισμό και σίγουρα έχει εγείρει τις έντονες αντιδράσεις του Τούρκου προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Πρόκειται για ένα έργο που έχει κόστος 6-7 δισ. ευρώ για το οποίο η τελική επενδυτική απόφαση (η οποία αναμενόταν να ληφθεί στις αρχές του 2019) έχει μετατεθεί για το τέλος του 2022 με αρχές του 2023. Το έργο περιλαμβάνεται στη λίστα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τα Έργα Ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος (Projects of Common Interest), βάσει του Ευρωπαϊκού Κανονισμού 347/2013, και εφόσον εγκριθεί θα μπορούσε να ολοκληρωθεί μέχρι το 2025. Η ενεργειακή κρίση, οι εξελίξεις στον πόλεμο στην Ουκρανία, το ενδεχόμενο εμπάργκο στο ρωσικό αέριο και πετρέλαιο από την πλευρά της ΕΕ, η οποία εισάγει το 40% του αερίου που καταναλώνει από τη Ρωσία αλλά και οι παράπλευρες απώλειες όπως το πάγωμα το Nord Stream 2 δημιουργούν νέα δεδομένα και βάζουν στο ζύγι κόστη και διπλωματικές ισορροπίες.
Ο αγωγός EastMed αποτέλεσε όπως φαίνεται ένα έργο αμφιλεγόμενης βιωσιμότητας (οικονομικής και τεχνικής) για τις ΗΠΑ, οι οποίες ενώ αρχικά τον είχαν υποστηρίξει, κατόπιν φέρονται να αναδιπλώθηκαν σε συντηρητικότερα σχήματα εγείροντας θέματα υψηλού κόστους ενώ τελευταία δείχνουν να το ξανασκέφτονται. Το ίδιο συνέβη εν μέρει και με το Ισραήλ όπου εκπρόσωποι του κλάδου έκαναν λόγο για ένα δύσκολο έργο το οποίο θα έπρεπε να ξεπεράσει τεχνικές δυσκολίες, να αντιμετωπίσει γεωπολιτικούς κινδύνους και υψηλά κόστη τα οποία θα πρέπει να βασιστούν στη λογική των υψηλών τιμών του αερίου και φυσικά της ύπαρξης εμπορικά εκμεταλλεύσιμων αποθεμάτων.
Η ελληνική κυβέρνηση, από την πλευρά της, ποτέ δεν εγκατέλειψε επίσημα το έργο παρά μόνο τήρησε κάποιες περιόδους μακράς σιωπής, ώσπου, πλέον, το θέμα επανέρχεται και στα διεθνή φόρα. H Γενική Γραμματέας Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών, κ. Αλεξάνδρα Σδούκου, μιλώντας στο περιθώριο του 3ου Delphi Forum της Ουάσιγκτον πριν από λίγες ημέρες επεσήμανε ότι «ο αγωγός EastMed που θα μπορούσε να ξανατεθεί στο τραπέζι υπό το φως των νέων δεδομένων που δημιουργεί ο στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης να εκμηδενίσει την εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο».
Πράγματι, το κλίμα δείχνει να ευνοεί τη διενέργεια τέτοιων συζητήσεων οι οποίες πλαισιώνουν μία προσπάθεια που έχει ξεκινήσει από το 2011 όταν η ΔΕΠΑ άρχισε να διερευνά τη δυνατότητα κατασκευής του αγωγού Eastern Mediterranean Pipeline (EastMed) με στόχο την απευθείας μεταφορά φυσικού αερίου από τα κοιτάσματα της Λεβαντίνης στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Φυσικού Αερίου, μέσω της Ελλάδας. Το αέριο της Ανατολικής Μεσογείου θα κατευθυνόταν υποθαλάσσια προς την Κύπρο, στη συνέχεια προς τις ακτές της Κρήτης, και ακολούθως, μέσω της Πελοποννήσου και της Δυτικής Ελλάδας, στην Ιταλία. Στη γειτονική μας χώρα θα έφθανε μέσω του αγωγού IGI - Poseidon (ΠΟΣΕΙΔΩΝ), που θα συνδεόταν με τον EastMed στο Φλωροβούνι της Θεσπρωτίας (από τον Ιούλιο του 2014, η διαχείριση του Έργου ανήκει στην θυγατρική της ΔΕΠΑ «ΥΑΦΑ - ΠΟΣΕΙΔΩΝ», στην οποία συμμετέχει ισομερώς η ιταλική Edison).
Αδιαμφισβήτητα, πρόκειται για ένα έργο διεθνούς ενδιαφέροντος, η υλοποίηση του οποίου επηρεάζεται όχι μόνο από τη βούληση των εμπλεκόμενων κρατών αλλά και από τις γεωπολιτικές εξελίξεις. Διπλωματική πηγή μιλώντας στο Insider.gr αναφέρει ότι: «Ο EastMed αποτελεί μια εν δυνάμει λύση η οποία θα συμβάλει στη διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας και την ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας σε μια περίοδο γεωπολιτικής έντασης με τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, αλλά είναι νωρίς να μιλάμε για πιθανή έναρξη της κατασκευής του αγωγού στις αρχές του 2023 καθώς υπάρχουν πολλοί παράγοντες και ενδιάμεσα στάδια τα οποία πρέπει να συνυπολογίσουμε. Όπως γνωρίζετε στο τέλος του τρέχοντος έτους αναμένονται οι μελέτες βιωσιμότητας οι οποίες θα καθορίσουν και το κατά πόσο είναι οικονομικά/τεχνικά εφικτό να υλοποιηθεί το έργο. Δεύτερον, για να κατασκευαστεί το έργο θα πρέπει να υπάρχουν εμπορικά εκμεταλλεύσιμα αποθέματα τα οποία οι χώρες προέλευσης θα πρέπει να συμφωνήσουν να τα διοχετεύσουν στη συγκεκριμένη όδευση. Τρίτον, οι συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία, ενός πολέμου ο οποίος δεν ξέρουμε πόσο θα διαρκέσει, δεν είναι ακόμη ορατές σε όλες τους τις διαστάσεις. Το ίδιο συμβαίνει και με τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας και το πιθανό εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο/αέριο από την πλευρά των ευρωπαϊκών κρατών. Σαφώς και το έργο πρέπει να προωθηθεί και να ληφθούν υπ'όψιν τα στοιχεία που θα προκύψουν από την αναμενόμενη μελέτη στο τέλος του έτους».
Πάντως, για την ώρα τόσο η Κύπρος και όσο και το Ισραήλ φαίνεται να υποστηρίζουν μεν την ιδέα του EastMed (έχουν άλλωστε συνυπογράψει και τη σχετική συμφωνία κατασκευής του αγωγού από τον Ιανουάριο του 2020) αλλά κρατούν χαμηλούς τόνους ενώ προτάσσουν τη σημασία της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας-Αιγύπτου («EuroAsia Interconnector»). Ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, κ. Νίκος Αναστασιάδης σε συνέντευξη που παραχώρησε στην «Καθημερινή της Κύπρου» σημείωσε ότι «Εάν αυτό το πρόγραμμα είναι πρακτικά εφικτό να υλοποιηθεί, μπορούν να αντιμετωπιστούν οι μεγάλες γεωλογικές απαιτήσεις και είναι ταυτόχρονα και οικονομικά βιώσιμο, υπάρχει η πολιτική βούληση υλοποίησης του…. Εάν το σχέδιο αυτό δεν είναι εφικτό, τότε είμαστε έτοιμοι με τους συνεργάτες μας να εξετάσουμε άλλες εναλλακτικές επιλογές. Σε κάθε περίπτωση η μελέτη και άλλων επιλογών δεν θεωρώ ότι πλήττει τα συμφέροντα οποιουδήποτε από εμάς, φτάνει βεβαίως η λύση που θα επιλεγεί να σέβεται το διεθνές δίκαιο, κάτι το οποίο για όλους τους εμπλεκομένους είναι εκ των ων ουκ άνευ». Στο ίδιο πλαίσιο, η Κύπρια υπουργός Ενέργειας, κ. Νατάσα Πηλείδου, κληθείσα να σχολιάσει τη συζήτηση που έχει ανοίξει για τον αγωγό σημείωσε ότι «η επιλογή της Ανατολικής Μεσογείου όσον αφορά τα ενεργειακά κοιτάσματα της Κύπρου και τον EastMed είναι μια πιο μεσοπρόθεσμη επιλογή για την ΕΕ, καθώς θα χρειαστεί κάποιο χρονικό διάστημα για υλοποίηση των επενδύσεων που χρειάζονται … Το αν θα γίνει ο αγωγός EastMed σίγουρα θα εξαρτηθεί από τις επιβεβαιωμένες ποσότητες που είναι διαθέσιμες για εξαγωγή”, για να σημειώσει πως “αυτή τη στιγμή σίγουρα τα κοιτάσματα της Κύπρου τα οποία είναι επιβεβαιωμένα δεν είναι αρκετά αλλά εάν υπάρχει ενδιαφέρον από το Ισραήλ, τότε θα μπορούσε σίγουρα ο EastMed να αποτελέσει μία επιλογή».
Aπό την πλευρά του Ισραήλ, ενδεικτική είναι η πρόσφατη τοποθέτηση του κ. Eran Lerman, συμβούλου ασφαλείας, ο οποίος διετέλεσε, αναπληρωτής διευθυντής εξωτερικής πολιτικής και διεθνών υποθέσεων στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας του Ισραήλ και προσωπικός σύμβουλος του πρώην πρωθυπουργού Μπέντζαμιν Νετανιάχου, ο οποίος μιλώντας στην αγγλόφωνη έκδοση της εφημερίδας «Καθημερινή» και απαντώντας στην ερώτηση για το εάν, με βάση τις τρέχουσες εξελίξεις, θα μπορούσαμε να προβλέψουμε την αναβίωση του EastMed σημείωσε ότι: «Δεν είναι αδύνατο. Είναι κυρίως θέμα υπολογισμού του κόστους έναντι του προβλεπόμενου εσόδου στο τέλος της ημέρας. Αυτό είναι ένα οικονομικό έργο. Δεν είναι απλώς ένα στρατηγικό μέσο. Αλλά όπως είπα, θα πίστευα επίσης ότι το καλώδιο της ηλεκτρικής διασύνδεσης, είναι επίσης καλό για εμάς – εννοώ για το Ισραήλ, την Κύπρο, την Ελλάδα και την Αίγυπτο– και είναι μια βιώσιμη εναλλακτική λύση».
Ωστόσο, άλλη πηγή της Κομισιόν, μιλώντας στο Insider.gr, υποστηρίζει ότι «αυτή τη στιγμή ο EastMed υποστηρίζεται από υψηλόβαθμους αξιωματούχους της Κομισιόν και μάλιστα προς το τέλος της άνοιξης αναμένεται να δούμε και τις πρώτες ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση. Το ενδιαφέρον έχει επικεντρωθεί στην ενίσχυση των υποδομών σε Κύπρο, Ελλάδα και Αίγυπτο και όχι μόνο στο Μαρόκο, την Ισπανία, την Τυνησία και την Ιταλία».
Η ανάγκη για υποδομές υδρογόνου στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης
Η ανάπτυξη υποδομών φυσικού αερίου θεωρείται ότι υποστηρίζει την πράσινη μετάβαση καθώς μπορούν να χρησιμεύσουν ως γραμμές μεταφοράς υδρογόνου, το οποίο, λόγω του πράσινου χαρακτήρα του, δικαιολογεί την κατασκευή αγωγών φυσικού αερίου με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση στο πλαίσιο της Ταξινομίας και με χρονικό ορίζοντα το 2027.
Μιλώντας στο Insider.gr και αναλύοντας το ρόλο των υποδομών φυσικού αερίου, o Διευθύνων Σύμβουλος του Ευρωπαϊκού Βιομηχανικού Συνδέσμου Υδρογόνου (Hydrogen Europe), Γιώργος Χατζημαρκάκης, αναφέρθηκε στην τρέχουσα ενεργειακή κρίση πανευρωπαϊκά και επεσήμανε ότι «το ρεύμα δεν μας βγάζει από τα προβλήματα. Δεν έχουμε αρκετές υποδομές. Αντίθετα, το φυσικό αέριο έχει δημιουργήσει ένα πυκνό δίκτυο αγωγών σε όλη την Ευρώπη. Η Ελλάδα, δεν είναι από τις πρώτες χώρες σε αυτό τον τομέα αλλά ακολουθεί και με τους αγωγούς όπως είναι ο TAP και EastMed και θα μπορούσε να εξελιχθεί σε κόμβο στη ΝΑ Μεσόγειο. Η μετατροπή ενός αγωγού φυσικού αερίου σε υδρογόνου προσεγγίζει το 20%-25% του κόστους που απαιτείται για να κατασκευαστεί ένας νέος αγωγός και είναι πιο χαμηλό από το κόστος κατασκευής δικτύου ρεύματος. Ένα δίκτυο υδρογόνου μπορεί να καλύψει μεγάλες αποστάσεις πολλών χιλιομέτρων, σε αντίθεση με τα δίκτυα ηλεκτρισμού. Πρόκειται για απαραίτητες επενδύσεις στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης καθώς το υδρογόνο προσφέρει τη δυνατότητα παραγωγής ενέργειας με μηδενικές εκπομπές».
