Στις 20 Δεκεμβρίου του 1999 ο Βλαντίμιρ Πούτιν είχε μια συνάντηση με τα ανώτερα στελέχη της ομοσπονδιακής υπηρεσίας ασφάλειας FSB, στο αρχηγείο της υπηρεσίας κοντά στην Κόκκινη Πλατεία στη Μόσχα. Ο Πούτιν που μόλις είχε διοριστεί πρωθυπουργός και υπήρξε μέλος της FSB φτάνοντας ως τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη, απευθυνόμενος στους πρώην συναδέρφους του δήλωσε με ειρωνική διάθεση: «Η αποστολή διείσδυσης στα υψηλότερα κυβερνητικά κλιμάκια επετεύχθη».
Όπως αναφέρει το Foreign Affairs, οι πρώην συνάδερφοι του γέλασαν, όμως το αστείο δεν αφορούσε αυτούς... Αφορούσε τη Ρωσία.
Δύο εβδομάδες αργότερα ο Πούτιν έγινε μεταβατικός πρόεδρος. Από την αρχή της διακυβέρνησής του, εργάστηκε για να ενισχύσει το κράτος για να αντιμετωπίσει το χάος του μετασοβιετικού καπιταλισμού και τον ασταθή εκδημοκρατισμό της χώρας. Για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός, θεώρησε απαραίτητο να ενισχυθούν οι υπηρεσίες ασφαλείας της χώρας και να τεθούν πρώην αξιωματούχοι ασφαλείας υπεύθυνοι για κρίσιμα κυβερνητικά όργανα.
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, η προσέγγιση του Πούτιν έχει αλλάξει. Όλο και περισσότερο, η γραφειοκρατία έχει εκτοπίσει τις προσωπικότητες υψηλού προφίλ που κυριαρχούσαν στο παρελθόν. Και καθώς ο Ρώσος πρόεδρος έχει φτάσει να βασίζεται σε αυτούς τους γραφειοκρατικούς θεσμούς για να προωθήσει την εδραίωση του ελέγχου του, η ισχύς τους έχει αυξηθεί σε σχέση με άλλα όργανα του κράτους. Αλλά μόλις τον Φεβρουάριο έγινε πλήρως εμφανής αυτή η πλήρης μετάβαση από την μια κατάσταση στην άλλη, όταν ο Πούτιν έδωσε τις εντολές πρώτα να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία των αυτοαποκαλούμενων δημοκρατιών του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ και στη συνέχεια, λίγες μέρες αργότερα με την εισβολή στην Ουκρανία.
Στις πρώτες μέρες του πολέμου, οι περισσότεροι τομείς του ρωσικού κράτους πιάστηκαν εξαπίνης από την αποφασιστικότητα του Πούτιν να εισβάλει, ενώ ορισμένοι εξέχοντες αξιωματούχοι φάνηκαν- έστω και δειλά- να αμφισβητούν τη «σοφία» της απόφασης του προέδρου.
Όμως, τις εβδομάδες που πέρασαν, τόσο η κυβέρνηση όσο και η κοινωνία έχουν παραταχθεί πίσω από το Κρεμλίνο. Η διαφωνία είναι πλέον έγκλημα και άτομα που κάποτε κατείχαν την εξουσία λήψης αποφάσεων -ακόμη και σε περιορισμένο επίπεδο- έχουν βρεθεί όμηροι θεσμών των οποίων ο μοναδικός σκοπός είναι η ασφάλεια και ο έλεγχος. Αυτό που συνέβη είναι, στην πραγματικότητα, ένα πραξικόπημα της «FSB με περισσότερη FSB»: Η Ρωσία ήταν ένα κράτος στο οποίο κυριαρχούσαν οι δυνάμεις ασφαλείας, αλλά τώρα μια απρόσωπη γραφειοκρατία ασφαλείας έχει γίνει το κράτος, με τον Πούτιν να κάθεται στην κορυφή.
Η επιβίωση των «Τσεκιστών»
Η σύγχρονη FSB εντοπίζει τις απαρχές της στην Επανάσταση των Μπολσεβίκων το 1917, όταν η Πανρωσική Έκτακτη Επιτροπή, γνωστή και ως Τσέκα, κυνήγησε τους εχθρούς του νέου σοβιετικού κράτους υπό την αδυσώπητη ηγεσία του Φέλιξ Τσερσίνσκι. Οι επόμενες εκδοχές αυτού του συστήματος ασφάλειας, δηλαδή το Λαϊκό Επιτροπείο Εσωτερικών Υποθέσεων (NKVD) και το Υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας (MGB), εξελίχθηκαν υπό τη διακυβέρνηση του Σοβιετικού ηγέτη Ιωσήφ Στάλιν και διοικήθηκαν κυρίως από τον Γκένριχ Γιάγκοντα τη δεκαετία του 1930 και τον Λαβρέντι Μπέρια τη δεκαετία του 1940 και του 1950. Η KGB έγινε η κύρια υπηρεσία ασφαλείας της Σοβιετικής Ένωσης το 1954 υπό τον Νικήτα Χρουστσόφ, τον διάδοχο του Στάλιν. Την επόμενη δεκαετία, ο Χρουστσόφ επέκτεινε την εποπτεία του Κομμουνιστικού Κόμματος στους θεσμούς ελέγχου του σοβιετικού κράτους, περιορίζοντας την επιρροή τους. Αλλά μετά την ανατροπή του Χρουστσόφ το 1964, ο Γιούρι Αντρόποφ, ο επί μακρόν επικεφαλής της KGB, ανέκτησε τη χαμένη εξουσία της οργάνωσης, φέρνοντας την υπηρεσία ασφαλείας στο απόγειο της ισχύος της τη δεκαετία του 1970.
Ο Αντρόποφ συνέχισε να ηγείται της Σοβιετικής Ένωσης ως Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος από το 1982 έως το 1984. Ήταν ανελέητος στην επιβολή του ιδεολογικού ελέγχου. Οποιαδήποτε «εκτροπή» —όπως η κρυφή διαφωνία με τη σοβιετική πολιτική— αποτελούσε λόγο για δίωξη. Μερικοί διαφωνούντες φυλακίστηκαν ή τοποθετήθηκαν σε ψυχιατρικά τμήματα για «επανακατάρτιση», ενώ άλλοι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν. Όσοι ζούσαν στη Μόσχα εκείνη την εποχή, θα θυμούνται τις επιδρομές της αστυνομίας για να συλλάβουν πολίτες και με πράκτορες της KGB -που λειτουργούσαν σαν οργουελιανή «αστυνομία σκέψης»- να περιφέρονταν κρυφά στους δρόμους της πόλης, να συλλαμβάνουν άτομα ύποπτα για παράλειψη εργασίας ή για υπερβολικό ελεύθερο χρόνο. Ήταν μια ατμόσφαιρα απόλυτου ελέγχου, με την KGB του Αντρόποφ πλήρως υπεύθυνη.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι μεταρρυθμίσεις που εισήγαγε ο Σοβιετικός Γενικός Γραμματέας Μιχαήλ Γκορμπατσόφ χαλάρωσαν τη λαβή των δυνάμεων ασφαλείας. Η περεστρόικα υποτίθεται ότι θα ανανέωσε τη Σοβιετική Ένωση —ορισμένοι μελετητές ισχυρίζονται ότι ακόμη και ο Αντρόποφ είχε ρόλο στο πρόγραμμα— αλλά κατέληξε να απειλήσει την ύπαρξη του καθεστώτος. Ο τελευταίος σοβιετικός ηγέτης στράφηκε εναντίον του κατεστημένου της KGB, αποκαλύπτοντας τα εγκλήματα του σταλινισμού, προχωρώντας σε ένα άνοιγμα προς τη Δύση. Όταν το Σιδηρούν Παραπέτασμα έπεσε το 1989 και τα σοβιετικά δορυφορικά κράτη στην ανατολική Ευρώπη εγκατέλειψαν τη σφαίρα επιρροής της Μόσχας, η KGB στράφηκε κατά του Γκορμπατσόφ, δύο χρόνια αργότερα, εξαπολύοντας ένα αποτυχημένο πραξικόπημα που επιτάχυνε τη σοβιετική κατάρρευση.
Ο μηχανισμός ασφαλείας ταπεινώθηκε — αλλά δεν διαλύθηκε. Ο Μπόρις Γέλτσιν, ο πρώτος πρόεδρος της μετασοβιετικής Ρωσίας, θεωρούσε τον κομμουνισμό, όχι την KGB, το μεγαλύτερο κακό. Σκέφτηκε ότι η απλή αλλαγή του ονόματος της KGB σε FSB θα άλλαζε και την οργάνωση, επιτρέποντάς της να γίνει πιο «ευγενική» και λιγότερο ελεγκτική. Αυτό ήταν ευσεβής πόθος. Οι υπηρεσίες ασφαλείας της Ρωσίας αντλούν την καταγωγή τους από το βάναυσο σώμα σωματοφυλάκων του Ιβάν του Τρομερού, τους Οprichniki του 16ου αιώνα και τη Μυστική Καγκελαρία του Πέτρου του Μεγάλου του 18ου αιώνα. Η απόπειρα μεταρρύθμισης του Γέλτσιν δεν θα μπορούσε να καταστείλει οριστικά ένα σύστημα με τόσο βαθιές ιστορικές ρίζες.
Στην πραγματικότητα, οι αξιωματικοί της KGB ήταν σχετικά καλά προετοιμασμένοι για να αντέξουν την κατάρρευση του κομμουνισμού και τη μετάβαση στον καπιταλισμό. Για τις υπηρεσίες ασφαλείας, το κάλεσμα της σοβιετικής εποχής για μια αταξική κοινωνία προλετάριων ήταν πάντα απλώς ένα σύνθημα. Η ιδεολογία ήταν εργαλείο ελέγχου του κοινού και ενίσχυσης της εξουσίας του κράτους. Τα πρώην μέλη των δυνάμεων ασφαλείας εφάρμοσαν αυτή την πραγματιστική προσέγγιση καθώς ανήλθαν σε ελίτ θέσεις στη μετασοβιετική Ρωσία. Όπως εξήγησε ο Λεονίντ Σερμπάσιν, που υπήρξε υψηλόβαθμο στέλεχος της KGB, ήταν φυσικό όσοι εκπαιδεύτηκαν υπό τον Αντρόποφ για έναν μυστικό πόλεμο εναντίον εξωτερικών και εσωτερικών εχθρών—ΝΑΤΟ, CIA, αντιφρονούντες και πολιτική αντιπολίτευση— να αποτελέσουν την νέα ρωσική μεγαλοαστική τάξη. Θα μπορούσαν να λειτουργήσουν με ακανόνιστες ώρες εργασίας, να πετύχουν σε εχθρικά περιβάλλοντα και να χρησιμοποιήσουν τακτικές ανάκρισης και χειραγώγησης όταν τους ζητηθεί. Παράλληλα, μπορούσαν να πάρουν το 100% της απόδοσης από τους υπαλλήλους και τους υφισταμένους τους.
Ένας από τους πολλούς αυτής της ομάδας, ο Πούτιν, επαινέθηκε ο ίδιος ως πραγματιστής από δυτικούς διπλωμάτες, αφού βγήκε από την αφάνεια και έγινε πρόεδρος της Ρωσίας το 2000. Ακόμη και τότε, δεν έκρυψε την πρόθεσή του να καθιερώσει την απόλυτη εξουσία τύπου Αντρόποφ. Γρήγορα κινήθηκε για περιορίσει τη δύναμη των καπιταλιστών ολιγαρχών που είχαν καθιερωθεί τη δεκαετία του 1990 υπό την φρενήρη προεδρία του Γέλτσιν. Στο μυαλό του Πούτιν, μια ανεξάρτητη ολιγαρχία που ελέγχει στρατηγικές βιομηχανίες, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, απειλούσε τη σταθερότητα του κράτους. Εξασφάλισε ότι οι επιχειρηματικές αποφάσεις που σχετίζονται με το εθνικό συμφέρον λαμβάνονταν από μια χούφτα έμπιστων ανθρώπων—τους λεγόμενους siloviki, δηλαδή ατόμων που ανήλθαν σε πολιτικές θέσεις από κρατικές στρατιωτικές υπηρεσίες και υπηρεσίες ασφαλείας. Αυτά τα άτομα έγιναν ουσιαστικά διαχειριστές ή φύλακες περιουσιακών στοιχείων που ελέγχονται από το κράτος. Πολλοί ήταν από την πατρίδα του Πούτιν το Λένινγκραντ (σημερινή Αγία Πετρούπολη) και οι περισσότεροι είχαν υπηρετήσει μαζί του στην KGB. Από την εταιρική πλευρά, οι τάξεις τους περιλαμβάνουν τους Igor Sechin (Rosneft), Sergey Chemezov (Rostec) και Alexey Miller (Gazprom), ενώ θέματα κρατικής προστασίας χειρίζονται οι Nikolai Patrushev (γραμματέας του Συμβουλίου Ασφαλείας), Alexander Bortnikov (διευθυντής του το FSB), ο Σεργκέι Ναρίσκιν (διευθυντής της Υπηρεσίας Εξωτερικών Πληροφοριών) και ο Alexander Bastrykin (επικεφαλής της Ερευνητικής Επιτροπής), μεταξύ άλλων.
Ο Πούτιν έχει πειστεί ότι η ενίσχυση των «εξαιρετικών οργάνων» του κράτους θα απέτρεπε αναταραχές όπως αυτές που οδήγησαν στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Η τοποθέτηση πρώην πρακτόρων της KGB φαινόταν να προσφέρει κάποια οικονομική και πολιτική σταθερότητα. Σε μια προσπάθεια να διατηρήσει αυτή τη σταθερότητα, ο Πούτιν έκανε ενέργειες το 2020 για να παρατείνει την προεδρία του, προτείνοντας συνταγματικές τροποποιήσεις για την παράκαμψη των ορίων θητείας που θα του αφαιρούσαν το αξίωμα το 2024.
Από την επικύρωσή τους και μετά, οι συνταγματικές αλλαγές έδωσαν στο κράτος ευρύ περιθώριο για την αντιμετώπιση προβλημάτων που κυμαίνονται από τον COVID-19, έως τις μαζικές διαδηλώσεις στη Λευκορωσία, έως την επιστροφή του Ρώσου δικηγόρου της αντιπολίτευσης Αλεξέϊ Ναβάλνι στη Μόσχα. Όπως συνέβαινε στην εποχή του Αντρόποφ, όλα τα θέματα διοικούνται τώρα από κεντρικούς ρυθμιστικούς φορείς—ομοσπονδιακούς οργανισμούς που επιβλέπουν τα πάντα, από τη φορολογία μέχρι την επιστήμη (η λέξη nadzor, που σημαίνει «εποπτεία» βρίσκεται σε πολλά από τα ρωσικά τους ονόματα, γεγονός που καθιστά εύκολο να αναγνωριστούν αυτοί οι φορείς). Οι ποινικές διώξεις είναι μια ολοένα και πιο κοινή τακτική που χρησιμοποιείται εναντίον Ρώσων πολιτών που παραπονιούνται για κατάχρηση εξουσίας, που ζητούν καλύτερες υπηρεσίες ή εκφράζουν υποστήριξη στον Ναβάλνι, ο οποίος καταδικάστηκε με ψευδείς κατηγορίες για απάτη και άλλα υποτιθέμενα εγκλήματα. Ένας τιμωρητικός μηχανισμός ελέγχου έχει σφίξει τη λαβή του, με επικεφαλής τον τεχνοκράτη πρωθυπουργό Μιχαήλ Μισούστιν, έναν πρώην εφοριακό και μια σειρά από στελέχη μεσαίου επιπέδου εντός της καθεστωτικής γραφειοκρατίας.
Το πραξικόπημα της FSB
Η απόφαση του Πούτιν να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ και στη συνέχεια να ξεκινήσει μια «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» για να «απο-ναζιστοποιήσει» την Ουκρανία, ακολούθησε ένα παρόμοιο μοτίβο τιμωρίας για πολιτική απόκλιση: Προσπάθησε να τιμωρήσει μια ολόκληρη χώρα για αυτό που έκρινε ως «αντιρωσική» επιλογή να ευθυγραμμιστεί με τη Δύση. Όμως, εντός της Ρωσίας, τα γεγονότα που οδήγησαν στην εισβολή, αλλά και μετά την εισβολή, σηματοδότησαν επίσης την ολοκλήρωση μιας πολιτικής μετατόπισης που έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια. Αποκάλυψαν τη φθίνουσα δύναμη των siloviki που κυριάρχησαν στην πρώιμη εποχή του Πούτιν - και την αντικατάστασή τους από μια απρόσωπη γραφειοκρατία ασφάλειας και ελέγχου.
Στις 21 Φεβρουαρίου, κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίασης του Συμβουλίου Ασφαλείας που μεταδόθηκε σε εθνικό επίπεδο, τα στενά έμπιστα πρόσωπα του προέδρου έμοιαζαν να βρίσκονται εντελώς στο σκοτάδι ως προς το τι θα συνεπαγόταν η αναγνώριση του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ. Ο Ναρίσκιν, της Υπηρεσίας Εξωτερικών Πληροφοριών, έμπλεξε τα λόγια του καθώς ο Πούτιν απαίτησε να επιβεβαιώσει την υποστήριξη της απόφασης. Στο τέλος αυτής της στιχομυθίας, ο Ναρίσκιν φαινόταν να έτρεμε από φόβο. Ακόμη και ο Πατρούσεφ, ένας σκληροπυρηνικός συντηρητικός «Τσεκιστής», ήθελε να ενημερώσει τις Ηνωμένες Πολιτείες για τα σχέδια της Ρωσίας να στείλουν στρατεύματα στην Ουκρανία - μια πρόταση που έμεινε αναπάντητη.
Για μια απόφαση με τόσες επιπτώσεις όσο η εισβολή σε μια γειτονική χώρα, είναι αξιοσημείωτο το πόσα όργανα του κράτους ήταν εκτός αυτής. Οι οικονομικοί θεσμοί αιφνιδιάστηκαν - όταν η Ελβίρα Ναμπιουλίνα, επικεφαλής της ρωσικής κεντρικής τράπεζας, προσπάθησε να παραιτηθεί στις αρχές Μαρτίου, της είπαν να δεσμευτεί και να αντιμετωπίσει τις οικονομικές επιπτώσεις. Ούτε ο στρατός φαινόταν να γνωρίζει ολόκληρο το σχέδιο και πέρασε μήνες μετακινώντας δεκάδες χιλιάδες στρατεύματα γύρω από τα σύνορα χωρίς να γνωρίζει αν θα τους ζητηθεί να επιτεθούν.
Η μυστική επιχείρηση του Πούτιν ήταν κρυμμένη ακόμα και από τις μυστικές υπηρεσίες. Οι ηγέτες του τμήματος της FSB που είναι υπεύθυνο για την παροχή πληροφοριών στο Κρεμλίνο σχετικά με την πολιτική κατάσταση της Ουκρανίας, για παράδειγμα, δεν ήταν απόλυτα πεπεισμένοι ότι θα συνέβαινε η εισβολή. Πολλοί αναλυτές είχαν υποστηρίξει με βεβαιότητα ότι θα ήταν ενάντια στα εθνικά συμφέροντα της Ρωσίας.
Έχοντας βολευτεί με την προοπτική ότι μια μεγάλης κλίμακας επίθεση δεν βρισκόταν «στο τραπέζι», οι αξιωματούχοι συνέχισαν να τροφοδοτούν τον Πούτιν την ιστορία που ήθελε να ακούσει: Οι Ουκρανοί ήταν Σλάβοι αδερφοί έτοιμοι να απελευθερωθούν από τους συνεργάτες των Ναζί, που ελέγχονται από τη Δύση στο Κίεβο. Μια πηγή στο Κρεμλίνο ανέφερε στο Foreign Affairs ότι πολλοί αξιωματούχοι οραματίζονται τώρα μια καταστροφή παρόμοια με τον πόλεμο στο Αφγανιστάν τη δεκαετία του 1980, ο οποίος κατέληξε σε μια επαίσχυντη αποχώρηση και συνέβαλε στην επιτάχυνση της διάλυσης της σοβιετικής αυτοκρατορίας. Αλλά σε μια κυβέρνηση που γίνεται όλο και πιο τεχνοκρατική, θεσμοθετημένη και απρόσωπη, τέτοιες απόψεις δεν είναι πλέον επιτρεπτές.
Καθώς η σύγκρουση συνεχίζεται για τρίτο μήνα και τα στοιχεία για εγκλήματα πολέμου πληθαίνουν, οι περισσότεροι αξιωματούχοι και πολιτικοί συνεχίζουν να υποστηρίζουν τον Πούτιν. Οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι σε μεγάλο βαθμό σιωπηλές. Οι οικονομικές ελίτ, αποκομμένες από τη Δύση, έχουν συσπειρωθεί γύρω από τη σημαία. Παρόλο που κάποιοι μπορεί να γκρινιάζουν ιδιωτικά, πολύ λίγοι μιλάνε δημόσια. Οι σπάνιες εξαιρέσεις περιλαμβάνουν: Τον δισεκατομμυριούχο βιομήχανο Όλεγκ Ντεριπάσκα, ο οποίος έχει επανειλημμένα ζητήσει ειρήνη. Τον πρώην συνεργάτη του Πούτιν, Ανατόλι Τσουμπάις, γνωστό ως πρωτεργάτη της ιδιωτικοποίησης της Ρωσίας υπό τον Γέλτσιν, ο οποίος έχει καταφύγει στην Τουρκία. Τον ολιγάρχη και πρώην ιδιοκτήτη του ποδοσφαιρικού συλλόγου της Τσέλσι, Ρομάν Αμπράμοβιτς, ο οποίος προσπάθησε να διευκολύνει μια διευθέτηση μέσω διαπραγματεύσεων και τον επιχειρηματία Όλεγκ Τινκόφ, ο οποίος αναγκάστηκε να πουλήσει τις μετοχές του στην εξαιρετικά επιτυχημένη διαδικτυακή του τράπεζα, Tinkoff, για «ψίχουλα» αφού μίλησε ανοιχτά κατά της «επιχείρησης».
Οι υπόλοιποι από τα 145 εκατομμύρια πολίτες της Ρωσίας -εκτός από εκείνες τις δεκάδες ή ίσως εκατοντάδες χιλιάδες που έχουν διαφύγει στο εξωτερικό- έχουν στοιχηθεί πίσω από τον Πούτιν . Έχοντας χάσει την πρόσβαση σε ξένες πτήσεις, ξένες μάρκες και συστήματα πληρωμών, οι περισσότεροι αναγκάζονται να αποδεχτούν ότι η ζωή τους είναι δεμένη με το Κρεμλίνο. Σε μια απότομη απόκλιση από τις πρώτες ημέρες της ουκρανικής επιχείρησης, όταν το σοκ του κοινού ήταν αισθητό και οι άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους εκφράζοντας αντιπολεμικά αισθήματα, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι περίπου το 80% υποστηρίζει τώρα τον πόλεμο. Ο πραγματικός αριθμός είναι πιθανότατα μικρότερος - όταν το κράτος ασκεί τον απόλυτο έλεγχο, οι άνθρωποι δίνουν τις απαντήσεις που θέλει το καθεστώς. Ωστόσο,αρκετοί ιδιωτικά επιβεβαιώνουν ότι το να μιλάς ενάντια στον πόλεμο είναι όλο και πιο αντιδημοφιλές.
Καθώς το σοκ φεύγει, ο φόβος έχει πάρει τη θέση του. Σε μια τηλεοπτική ομιλία στα μέσα Μαρτίου, ο Πούτιν επέμεινε ότι οι δυτικές χώρες «θα προσπαθήσουν να στοιχηματίσουν στη λεγόμενη «πέμπτη φάλαγγα», στους προδότες του έθνους», υπονοώντας ότι όλοι οι αντίπαλοι της «επιχείρησής» του είναι οι μη πατριώτες εχθροί. Τα τμήματα ασφαλείας της κυβέρνησης είχαν προαναγγείλει έναν νέο νόμο: Η διάδοση «ψευδών πληροφοριών» ή οποιασδήποτε αφήγησης που έρχεται σε αντίθεση με την επίσημη ιστορία του Υπουργείου Άμυνας, είναι αδίκημα που τιμωρείται με φυλάκιση έως και 15 ετών. Ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης μπλοκαρίστηκαν ή έκλεισαν, συμπεριλαμβανομένης της εφημερίδας Novaya Gazeta, του φιλελεύθερου ραδιοφώνου Ekho Moskvy και του Dozhd TV, τα οποία ασκούσαν τακτικά κριτική στην κυβέρνηση μέχρι πριν από δύο μήνες. Οι New York Times, το BBC, το CNN και άλλα ξένα μέσα μάζεψαν τα πράγματα τους και έφυγαν από τη χώρα. Από τα τέλη Φεβρουαρίου, περισσότεροι από 16.000 άνθρωποι έχουν τεθεί υπό κράτηση, μεταξύ των οποίων 400 έφηβοι. Οι άνθρωποι έχουν συλληφθεί επειδή απλώς ήταν κοντά σε μια διαδήλωση. Για έναν Μοσχοβίτη, που απλώς εμφανίστηκε στην Κόκκινη Πλατεία κρατώντας ένα αντίγραφο του μυθιστορήματος του Λέοντος Τολστόι, «Πόλεμος και Ειρήνη», αυτό ήταν αρκετό για να δικαιολογήσει την κράτηση.
Σε αυτή την ατμόσφαιρα πλήρους καταστολής, πολιτικά πρόσωπα που κάποτε φαινόταν να προσφέρουν εναλλακτικές ιδέες, τώρα απηχούν τα αδιάλλακτα λόγια του Πούτιν. Ο πρώην πρόεδρος Ντμίτρι Μεντβέντεφ επέμεινε ότι η κριτική για την επιχείρηση ισοδυναμεί με προδοσία. Οι άνθρωποι δεν μιλούν πλέον με τις δικές τους φωνές. Η σκιά του «Πουτινικού Τσεκισμού» καλύπτει πλέον ολόκληρη τη χώρα.
Το νέο κράτος ασφάλειας
Η δημοσιογράφος και συγγραφέας Μάσα Γκέσεν κάποτε ονόμασε τον Πούτιν «τον άνθρωπο χωρίς πρόσωπο». Σήμερα, ωστόσο, το μόνο πρόσωπο είναι το δικό του, που κάθεται στην κορυφή μιας ανώνυμης γραφειοκρατίας ασφαλείας και από εκεί κάνει κουμάντο. Ένα άλλο πραξικόπημα, είτε στους διαδρόμους του Κρεμλίνου είτε στους δρόμους της Μόσχας, δεν είναι πιθανό. Η μόνη ομάδα που θα μπορούσε ενδεχομένως να ανατρέψει τον πρόεδρο Πούτιν είναι η FSB, η οποία εξακολουθεί τεχνικά να διοικείται από εθνικιστές siloviki, που κατανοούν ότι κάποια ευελιξία στην εξωτερική πολιτική είναι απαραίτητη για την εσωτερική ανάπτυξη. Αλλά τέτοιοι αξιωματούχοι δεν αποτελούν πλέον το μέλλον της FSB. Το ασαφές σώμα των τεχνοκρατών ασφαλείας που είναι τώρα υπεύθυνο, έχει εμμονή με τον απόλυτο έλεγχο, ανεξάρτητα από τις εθνικές ή τις διεθνείς συνέπειες.
Την τελευταία φορά που το Κρεμλίνο έχτισε ένα τόσο πλήρως ελεγχόμενο κράτος, υπό την ηγεσία του Αντρόποφ στις αρχές της δεκαετίας του 1980, διαλύθηκε όταν οι δυνάμεις ασφαλείας χαλάρωσαν τη λαβή τους και επέτρεψαν τη μεταρρύθμιση. Ο Πούτιν γνωρίζει καλά αυτή την ιστορία και είναι απίθανο να διακινδυνεύσει το ίδιο αποτέλεσμα. Ακόμη και χωρίς αυτόν, το σύστημα που έχτισε θα παρέμενε στη θέση του, υποστηριζόμενο από τη νέα ομάδα ασφαλείας-εκτός κι αν μια καταστροφή τύπου Αφγανιστάν της δεκαετίας του 1980 στην Ουκρανία τα καταστρέψει όλα. Με αυτή τη γραφειοκρατία να κρατά σφιχτά την εξουσία, ο εξωτερικός τυχοδιωκτισμός της Μόσχας μπορεί να υποχωρήσει. Αλλά όσο αυτή η δομή παραμένει σταθερή, η Ρωσία θα παραμείνει καταπιεσμένη, απομονωμένη και ανελεύθερη.
Επιμέλεια Τέρρυ Μαυρίδης
