Αντιμέτωπη με μια δύσκολη πρόκληση βρίσκεται η ελληνική κυβέρνηση κατά την έναρξη της αντιπυρρικής περιόδου με το υπουργείο Κλιματικής Κρίσης να καλείται να ανατρέψει αναποτελεσματικές τακτικές του παρελθόντος. Το 95% των πυρκαγιών οφείλεται σε ανθρώπινη αμέλεια ενώ μέχρι τουλάχιστον και το 2020, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία έκθεσης που ολοκλήρωσε πρόσφατα το WWF, οι δράσεις χαρακτηρίζονταν από ανισοκατανομή μεταξύ καταστολής και πρόληψης και υποαπορρόφηση.
Φέτος, το υπουργείο Κλιματικής Αλλαγής δείχνει να έχει θέσει στην πρώτη γραμμή άμυνας την πρόληψη, την εκπαίδευση και τον εθελοντισμό ενώ έχουν δρομολογηθεί ενέργειες για την αυστηροποίηση των ποινών. Όπως ανέφερε πρόσφατα ο υφυπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, Ευάγγελος Τουρνάς, φέτος έχει δοθεί μεγάλο βάρος στην πρόληψη και στην επιτήρηση καθώς από την μία έχουν πραγματοποιηθεί εκτενείς προληπτικοί καθαρισμοί και από την άλλη με τη συμμετοχή και του στρατού οι περιπολίες σε δασικές, ευαίσθητες περιοχές έχουν αυξηθεί αρκετά. «Δώσαμε, φέτος, μεγάλο βάρος στην πρόληψη, με 72 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης της ΕΕ για εκτενείς προληπτικούς καθαρισμούς σε δασικές εκτάσεις, προστατευόμενες περιοχές, αλλά και περιαστικά δάση», ανέφερε. Ο σχεδιασμός εστιάζει και στην επιτήρηση (και από αέρος) και προς αυτή την κατεύθυνση έχει ενεργοποιηθεί ο στρατός ενώ προβλέπονται αυξημένες περιπολίες σε όλα τα δασικά οικοσυστήματα και σε ευαίσθητες περιοχές που παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο πυρκαγιάς, ενώ εδώ και λίγες ημέρες έχει ενισχυθεί και η παρουσία των πυροσβεστικών δυνάμεων που θα είναι ήδη προανεπτυγμένες σε αυτές τις περιοχές.
Παρά την αλλαγή στρατηγικής, ο κυβερνητικός μηχανισμός βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα παγιωμένο σύστημα όπου υποαπορρόφησης πόρων και υποβάθμισης των μέτρων πρόληψης. Σύμφωνα με πρόσφατη εκτενή έκθεση του WWF Ελλάς, το σύστημα χρηματοδότησης της αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών εστιάζει κυρίως σε δράσεις καταστολής έναντι δράσεων πρόληψης. Μάλιστα, για την περίοδο 2016-2020, το 83,95% των συνολικών κρατικών πόρων κατευθύνεται προς την καταστολή και μόλις το 16,05% προς την πρόληψη. Την ίδια στιγμή, η τελευταία έκθεση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ κάνει έκκληση προς τις κυβερνήσεις να επανεξετάσουν τις δαπάνες για την κατάσβεση των πυρκαγιών προτείνοντας τη διάθεση του 45% του προϋπολογισμού τους για την πρόληψη και την ετοιμότητα, το 35% για την καταστολή των πυρκαγιών και το 20% για την αποκατάσταση.
Ένα ακόμη τρωτό σημείο που αναδεικνύεται είναι η υποαπορρόφηση των πόρων, ειδικά στον τομέα της δασικής διαχείρισης, καθώς και καθυστερήσεις στη χρηματοδότηση επαναλαμβανόμενων δράσεων. Για παράδειγμα, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020 (Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα) μέχρι σήμερα έχουν απορροφηθεί συνολικά 26.546.715,8 ευρώ από τον συνολικό εγκεκριμένο προϋπολογισμό που ανέρχεται στα 49.812.023,39 ευρώ (απορρόφηση κατά 53,29%). Αντίστοιχα, στον θεματικό στόχο “Κλιματική αλλαγή – Πρόληψη” από τα 817.462.866€ που είναι διαθέσιμα έχει συμβασιοποιηθεί και είναι σε διαδικασία υλοποίησης μόλις το 51,5% των πόρων. «Και αυτό παρότι υπάρχουν τεράστιες ανάγκες, όπως για παράδειγμα η ενίσχυση των εθελοντικών ομάδων πολιτικής προστασίας με υλικό εξοπλισμό και η δασική διαχείριση», σημειώνει η έκθεση.
Χαρακτηριστικό είναι επίσης, το γεγονός ότι στο Πρόγραμμα “Αντώνης Τρίτσης” από τους 332 Δήμους της χώρας, τις 13 Περιφέρειες και τους Διαδημοτικούς Φορείς (Συνδέσμους), μέχρι στιγμής μόνο 11 δήμοι, 1 Περιφέρεια και 1 σύνδεσμος δήμων (ΣΠΑΥ) έχουν υποβάλει προτάσεις.
Όπως αναδείχθηκε στα εργαστήρια διαβούλευσης που πραγματοποίησε η WWF, αυτό οφείλεται στην έλλειψη συνεργασίας, σχεδιασμού, τεκμηρίωσης και υλοποίησης ανάμεσα στα τμήματα Προγραμματισμού και Πολιτικής Προστασίας των ΟΤΑ Α΄ και Β΄ βαθμού.
Tα τρωτά του ελληνικού συστήματος
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέθεσε ο οργανισμός και την έρευνα που πραγματοποιήθηκε, η χρηματοδότηση των δράσεων πρόληψης και καταστολής των δασικών πυρκαγιών γίνεται αποσπασματικά, από διαφορετικά χρηματοδοτικά εργαλεία, χωρίς ολοκληρωμένο και μακροχρόνιο κεντρικό σχεδιασμό ενώ η έκθεση υπογραμμίζει ότι υπάρχει ανεπαρκής τεκμηρίωση και αιτιολόγηση των αποφάσεων και κενά στη συμμετοχή των πολιτών. Μάλιστα, όπως προκύπτει, μέχρι σήμερα κανένας αρμόδιος δημόσιος φορέας δεν φαίνεται να συντάσσει εκθέσεις πεπραγμένων, στις οποίες να συμπεριλαμβάνεται και οικονομικός απολογισμός των έργων με βάση τους πόρους που έλαβε.
Ως προς την αξιοποίηση των δημόσιων πόρων, παρατηρείται αποσπασματικότητα ελέγχων και όπως σημειώνεται χαρακτηριστικά «ενώ τα χρηματοδοτικά εργαλεία που διαχειρίζονται ενωσιακούς πόρους έχουν ένα δομημένο, αυστηρό και πολυεπίπεδο σύστημα ελέγχων για τα πεπραγμένα, δεν συμβαίνει το ίδιο με τις υπόλοιπες πηγές χρηματοδότησης των δασικών πυρκαγιών. Οι έλεγχοι που πραγματοποιούνται ανά χρηματοδοτικό εργαλείο φαίνονται αποσπασματικοί και ελλιπείς, καθώς απουσιάζει η προηγούμενη τεκμηρίωση των αναγκών, στοιχείο που αποτελεί βασικό κενό στο υπάρχον σύστημα δασοπυροπροστασίας».
Η έκθεση περιλαμβάνει συγκεκριμένες προτάσεις του WWF, οι οποίες αποσκοπούν να ενισχύσουν τις δράσεις πρόληψης, κυρίως μέσα από την καλύτερη οργάνωση και συντονισμό των χρηματοδοτικών εργαλείων. Πρόκειται για προτάσεις οι οποίες αξιοποιούν και ενισχύουν το υφιστάμενο καθεστώς χρηματοδότησης και διαχείρισης των πόρων για τις δασικές πυρκαγιές, καθώς και τις προβλέψεις του πρόσφατου νόμου 4662/2020 (Α΄27) για τον εθνικό μηχανισμό διαχείρισης κρίσεων και αντιμετώπισης κινδύνων. Ειδικότερα, οι προτάσεις είναι οι εξής:
- Κατάρτιση ενός Εθνικού Σχεδίου Αντιπυρικής Προστασίας με συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων, που θα αποτελεί μέρος ενός μακροχρόνιου στρατηγικού σχεδιασμού για τη χρηματοδότηση δράσεων για μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών.
- Ενίσχυση και διεύρυνση των αρμοδιοτήτων του Συντονιστικού Οργάνου Πολιτικής Προστασίας που προβλέπεται στο άρθρο 12 του ν. 4662/2020 (Α΄27) για τον αποτελεσματικό συντονισμό των υφιστάμενων χρηματοδοτικών εργαλείων στο πλαίσιο της εφαρμογής του προτεινόμενου Εθνικού Σχεδίου Αντιπυρικής Προστασίας.
- Δημιουργία μιας ανοιχτής Ενιαίας Πλατφόρμας Δεδομένων Χρηματοδότησης για την Αντιμετώπιση των Δασικών Πυρκαγιών (με προτεινόμενη ονομασία ΗΦΑΙΣΤΟΣ) για την ενίσχυση της διαφάνειας και της πρόσβασης των πολιτών σε πληροφορίες σχετικά με τη χρηματοδότηση δράσεων για την πρόληψη και καταστολή των δασικών πυρκαγιών.
- Δημιουργία ενός κεντρικού ελεγκτικού μηχανισμού στη ΓΓΠΠ για τον οικονομικό έλεγχο των αποφάσεων κατανομής και αξιοποίησης των πόρων. Ο μηχανισμός αυτός θα παρακολουθεί και θα ελέγχει τις αποφάσεις κατανομής στα υφιστάμενα χρηματοδοτικά εργαλεία, τόσο σε ό,τι αφορά στην εναρμόνισή τους με το προτεινόμενο Εθνικό Σχέδιο Αντιπυρικής Προστασίας και την αποδοτικότητά τους από οικονομικής άποψης, καθώς και την αξιοποίηση των διατιθέμενων οικονομικών πόρων για την υλοποίηση των προτεινόμενων δράσεων.
