Τα σχέδια της Ρωσίας να εγκαταστήσει συστήματα ραντάρ και πυραύλων σε μια τουρκική πόλη που βρίσκεται περίπου 280 μίλια από μια κρίσιμη βάση ραντάρ του ΝΑΤΟ, ως μέρος της συμφωνίας για την κατασκευή πυρηνικού σταθμού ισχύος 4.500 MW στην Τουρκία, έχει προκαλέσει κατακραυγή και ανησυχίες για την ασφάλεια από την τουρκική αντιπολίτευση, αναφέρει το Nordic Monitor.
«Η εγκατάσταση συστήματος ραντάρ σημαίνει και τη δημιουργία συστήματος αεράμυνας. Με άλλα λόγια, έχετε δώσει άδεια για την κατασκευή ενός πυρηνικού σταθμού που δεν μπορούμε να προστατεύσουμε; Πώς και σε ποια βάση το λογισμικό για αυτό το σύστημα, που θα αφεθεί αποκλειστικά στους Ρώσους, θα διακρίνει μεταξύ φίλου και εχθρού;», ρώτησε ο βουλευτής της αντιπολίτευσης (του IYI της Μεράλ Ακσενέρ), Ζεκί Χακάν Σινταλί κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης στο κοινοβούλιο στις 26 Οκτωβρίου.
Ο Σινταλί εκπροσωπεί την επαρχία Μερσίνης, όπου η Rosatom State Nuclear Energy Corporation κατασκευάζει τον πρώτο πυρηνικό σταθμό της Τουρκίας στην πόλη Ακούγιου, κοντά στο Μπουγιουκεσελί στην περιοχή Γκουλνάρ.
Η συμφωνία υπογράφηκε αρχικά ως διακυβερνητική συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών τον Μάιο του 2010, αλλά έγιναν πολλές παραχωρήσεις στη Ρωσία από τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος εξέδωσε βιαστικά συνταγμένα διατάγματα και πέρασε από τη Βουλή εσπευσμένα νόμους, για να ευχαριστήσει το Κρεμλίνο.
Καθώς οι όροι της συμφωνίας έγιναν σαφέστεροι με την κατασκευή του εργοστασίου, αποδείχθηκε ότι η Ρωσία θα εγκαθιστούσε ένα σύστημα ραντάρ κοντά στο εργοστάσιο και πιθανώς θα αναπτύξει πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς όπως οι S-400, με το πρόσχημα της παροχής ασφάλειας για την πυρηνική εγκατάσταση.
Δεν υπάρχει ρητή αναφορά ούτε στη διμερή συμφωνία, ούτε στους κανονισμούς που εγκρίθηκαν στην Τουρκία από το 2010 για την άδεια που χορηγείται για τέτοια συστήματα, εκτός από τις γενικές διατάξεις για τη δημιουργία Κεντρικών Συστημάτων Συναγερμού (MAI) για την ασφάλεια εντός και γύρω από τον σταθμό ηλεκτροπαραγωγής.
Οι λεπτομερείς κανονισμοί που εκδόθηκαν από την Πυρηνική Ρυθμιστική Αρχή της Τουρκίας (Nükleer Düzenleme Kurumu, NDK) στις 8 Αυγούστου 2020, σχετικά με την ασφάλεια της πυρηνικής εγκατάστασης και των υλικών, δεν έκαναν καμία αναφορά σε συστήματα ραντάρ ή πυραύλων.
Το θέμα έχει συζητηθεί έντονα στο τουρκικό κοινοβούλιο, ενώ κατατέθηκε προσφυγή σε τουρκικό δικαστήριο για να σταματήσει η ελεγχόμενη από τη Ρωσία τουρκική εταιρεία να προχωρήσει στην κατασκευή όπως είχε προγραμματιστεί.
Κάτω από τη «μύτη» του ΝΑΤΟ
«Φέρνετε μια ατομική βόμβα στο Ακούγιου και παραδίδετε το κουμπί στον Πούτιν και το Κρεμλίνο», δήλωσε ο βουλευτής της αντιπολίτευσης (CHP) Σερκάν Τοπάλ.
Το Ακούγιου βρίσκεται στην ανατολική ακτή της Μεσογείου, όχι μακριά από μια εξελιγμένη βάση ραντάρ στην περιοχή Κουρεσίκ της Μαλάτια, που αποτελεί μέρος του συστήματος αντιπυραυλικής άμυνας του ΝΑΤΟ, το οποίο συνεργάζεται με συστήματα πυραύλων αναχαίτισης στη Ρουμανία και την Πολωνία για την αντιμετώπιση πυραυλικών απειλών. Τι είδους συστήματα ραντάρ και αεράμυνας σκοπεύουν να φέρουν οι Ρώσοι στο Ακούγιου και εάν θα έβαζαν σε κίνδυνο την ασφάλεια της Τουρκίας και των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ, είναι ένα ανοιχτό ερώτημα.
Η κυβέρνηση του προέδρου Ερντογάν δεν έχει δώσει λεπτομέρειες για την κατασκευή του εργοστασίου, το οποίο εκτιμάται ότι θα κοστίσει περίπου 20-22 δισεκατομμύρια δολάρια. Η όλη διαδικασία στερείται διαφάνειας και καλύπτεται από μυστικότητα. Η κυβέρνηση δεν ανταποκρίνεται επίσης στην κριτική της αντιπολίτευσης για μια σειρά ζητημάτων- από ανησυχίες για την εθνική ασφάλεια έως περαιτέρω εξάρτηση από τη Ρωσία για προμήθειες ενέργειας, από λανθασμένες αναφορές περιβαλλοντικών επιπτώσεων, έως υπερτιμημένες εγγυήσεις αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, που πολλοί υποπτεύονται ότι έχουν σχεδιαστεί για να πλουτίσουν τους φίλους του Ερντογάν.
Ο άνθρωπος του προέδρου
Οι Ρώσοι φαίνεται να φτιάχνουν τους δικούς τους κανόνες, καθώς προχωρούν με τα σχέδιά τους σε σχέση με την κατασκευή του σταθμού ηλεκτροπαραγωγής. Η Akkuyu NGS Nuclear Santral, η εταιρεία που ιδρύθηκε στην Τουρκία από τη Ρωσία για τη διαχείριση του εργοστασίου και την επίβλεψη της κατασκευής, μηνύθηκε από τον μοναδικό Τούρκο- μέλος του διοικητικού συμβουλίου, Χασάν Κουνιέτ Ζαπσού. Όπως ισχυρίστηκε το διοικητικό συμβούλιο- που κυριαρχείται από τη Ρωσία- τον απέκλεισε και δεν τον συμπεριέλαβε στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Ο Ζαπσού, μακροχρόνιος σύμμαχος του Προέδρου Ερντογάν, δήλωσε ότι η εγκατάσταση ραντάρ θα μπορούσε ενδεχομένως να αποτελέσει κίνδυνο εθνικής ασφάλειας για την Τουρκία και μπορεί να μην ευθυγραμμίζεται με την τουρκική εξωτερική πολιτική. Δήλωσε στο διοικητικό συμβούλιο ότι η εταιρεία έπρεπε να μιλήσει με τις τουρκικές αρχές πριν αναθέσει ένα συμβόλαιο σε μια ρωσική εταιρεία, αλλά αγνοήθηκε και οι Ρώσοι στο διοικητικό συμβούλιο έλαβαν τη σχετική απόφαση στις 6 Ιουνίου 2021, ζητώντας του να την υπογράψει. Όπως ανέφερε, αυτή είναι μια πρακτική που συμβαίνει εδώ και καιρό.
Ωστόσο, ο Ζαπσού δεν παραιτήθηκε από το διοικητικό συμβούλιο και η μήνυση μπορεί να είναι απλώς μια τακτική κίνηση για να ενισχύσει τη θέση του Ερντογάν στις συνομιλίες με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, για την επίλυση εκκρεμών ζητημάτων αναφορικά με το έργο. Μπορεί επίσης να χαράσσει έναν δρόμο για μια ασφαλή έξοδο, σε περίπτωση που ο Ερντογάν εκδιωχθεί από την εξουσία στις εκλογές του επόμενου έτους και για να αποφύγει να λογοδοτήσει για παρατυπίες στην ανάθεση της σύμβασης ύψους πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων στους Ρώσους.
Γιατί τόσο μεγάλη έκταση;
Σε κάθε περίπτωση, οι νομικές εμπλοκές και οι κοινοβουλευτικές συζητήσεις έχουν στρέψει την προσοχή στο Ακούγιου τους τελευταίους μήνες. Σύμφωνα με τον βουλευτή της αντιπολίτευσης (CHP) Αλί Μαχίρ Μπασαρίρ, η παραχώρηση γης 10 εκατομμυρίων τετραγωνικών μέτρων (3,86 τετραγωνικά μίλια) στη Ρωσία για το έργο φαινόταν ύποπτη, επειδή παρόμοια εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής σε άλλες χώρες λειτουργούν σε μια περιοχή κατά μέσο όρο 1 εκατομμυρίου τετραγωνικών μέτρων. Αυτό υποδηλώνει ότι η Ρωσία έχει κάποια άλλα σχέδια για τη γη που η κυβέρνηση δεν αποκαλύπτει, είπε ο Μπασαρίρ.
Επιδεινώνοντας περαιτέρω τα πράγματα, η κυβέρνηση Ερντογάν κάνει ό,τι περνά από το χέρι της για να καταστείλει την κριτική και να κρύψει από το κοινό τις λεπτομέρειες των προβλημάτων στην κατασκευή του εργοστασίου.
Μια κοινοβουλευτική πρόταση που κατατέθηκε από το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) της αξιωματικής αντιπολίτευσης στις 24 Οκτωβρίου 2022, ζήτησε από το νομοθετικό σώμα να δημιουργήσει μια επιτροπή έρευνας για να διερευνήσει ζητήματα ασφάλειας για το σύστημα ραντάρ που θα κατασκευάσει η Ρωσία στο Ακούγιου.
Η πρόταση κάνει αναφορά στην απόφαση αριθ. 2021/17 του διοικητικού συμβουλίου της Akkuyu NGS Nuclear Santral του Ιουνίου 2021, η οποία ανέφερε ότι η εταιρεία είχε υπογράψει σύμβαση ασφάλειας με μια εταιρεία με την επωνυμία New Era of Industrial Technologies (NEPT), για την προμήθεια συστημάτων ασφάλειας εντός και γύρω από τις τέσσερις μονάδες παραγωγής πυρηνικής ενέργειας στο Ακούγιου. Η NEPT είναι μια ρωσική εταιρεία που έχει υποκατάστημα στην Τουρκία και η σύμβαση αφορούσε το «Σύστημα Ασφάλειας για Εγκαταστάσεις Πυρηνικών Αντιδραστήρων». Η NEPT ειδικεύεται σε συστήματα περιμετρικής ασφάλειας για σημαντικές εγκαταστάσεις και ιδιαίτερα σε πυρηνικές εγκαταστάσεις στη Ρωσία.
Παρά τις προειδοποιήσεις της αντιπολίτευσης ότι μια βάση ραντάρ θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια της Τουρκίας και να παραβιάσει την κυριαρχία της, το ψήφισμα απορρίφθηκε στη Βουλή στις 26 Οκτωβρίου με πλειοψηφία από το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν και τον ακροδεξιό εταίρο του, το Κόμματος Εθνικιστικού Κινήματος (MHP).
Ωστόσο, η συζήτηση παρείχε περαιτέρω λεπτομέρειες σχετικά με ορισμένες από τις διαφωνίες σχετικά με το έργο στο Ακούγιου. Σύμφωνα με την αγωγή του Ζαπσού, που κατατέθηκε στο 9ο Εμπορικό Δικαστήριο της Άγκυρας, αυτός παραγκωνίστηκε από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων της Akkuyu NGS, η οποία κατασκευάζει το εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής και θα το λειτουργήσει όταν ολοκληρωθεί η κατασκευή του.
Για το έργο αυτό, οι Ρώσοι ίδρυσαν μια ειδική τουρκική εταιρεία στην Άγκυρα με την επωνυμία Akkuyu NGS Elektrik Üretim στις 13 Δεκεμβρίου 2010, με αρχικό κεφάλαιο 150 εκατ. τουρκικές λίρες. Και τα πέντε ιδρυτικά μέλη και μέτοχοι ήταν ρωσικές εταιρείες, εισηγμένες ως Atomstroyexport, Inter Rao Ues, Konzern Rosenergoatom, Atomtechenergo και Atomenergoremont. Όλα τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου ήταν Ρώσοι υπήκοοι. Τον Νοέμβριο του 2013, ο έμπιστος του Ερντογάν, Ζαπσού, εισήχθη ως μέλος του διοικητικού συμβουλίου.
Με τις τελευταίες αλλαγές που αναφέρθηκαν στο Εμπορικό Μητρώο στα τέλη του 2021, το διοικητικό συμβούλιο αποτελείται από τους Αναστασία Ζότεβα (πρόεδρος), Αντόν Ντεντουσένκο (αναπληρωτής πρόεδρος), Εκατερίνα Λιάκχοβα, Χεμί Έντουαρντ Πρόγκλιο, Γενάντι Σακχάροφ, Αλεξέι Ζούκοφ, Χασάν Κουνιέτ Ζαπσού και Σεργκέι Ζβέγκιντσεφ.
Το παζάρι με τον Πούτιν
Επιπλέον, προβλήματα εμφανίστηκαν κατά τη φάση κατασκευής του σταθμού ηλεκτροπαραγωγής. Η Akkuyu NGS ανέθεσε την κατασκευή σε μια κοινοπραξία που ονομάζεται T2-IC, η οποία ανήκει εξίσου στην τουρκική εταιρεία IC İçtaş İnşaat Sanayi ve Ticaret και στη ρωσική εταιρεία Titan-2. Η σύμβαση ανατέθηκε στην T2-IC στις 22 Ιουλίου 2019 με ώθηση από πλευράς του προέδρου Ερντογάν, που στόχευε να πλουτίσει τους στενούς επιχειρηματικούς του συνεργάτες, παρόλο που η İçtaş δεν είχε ποτέ στο παρελθόν εμπλακεί στην κατασκευή πυρηνικού σταθμού.
Η έλλειψη εμπειρίας, σε συνδυασμό με μια σειρά από λάθη που έκανε η τουρκική εταιρεία στην κατασκευή, προκάλεσε αχρείαστες καθυστερήσεις. Εντοπίστηκαν ρωγμές στα θεμέλια του εργοστασίου, αλλά η τουρκική ρυθμιστική αρχή NDK έλαβε εντολή από την κυβέρνηση να αγνοήσει αυτά τα ελαττώματα και να μην διερευνήσει τις παραβιάσεις. Με νέο προεδρικό διάταγμα που εκδόθηκε από τον Ερντογάν τον Φεβρουάριο του 2019, έγιναν αλλαγές για να διορθωθεί το πρόβλημα ρίχνοντας σκυρόδεμα στα θεμέλια για να καλυφθούν οι ρωγμές.
Έχοντας «μπουχτίσει» από τα αλλεπάλληλα λάθη της İçtaş, οι Ρώσοι αποφάσισαν τελικά να λύσουν τη σύμβαση με την T2-IC στις 26 Ιουλίου 2022, γεγονός που οδήγησε στην απόλυση χιλιάδων Τούρκων εργαζομένων που είχαν προσληφθεί από την τουρκική εταιρεία. Ξέσπασε εργατική διαμάχη και οδηγήθηκε στα τοπικά δικαστήρια, τα οποία όμως δήλωσαν αδυναμία να διερευνήσουν τις καταγγελίες. Το θέμα κλιμακώθηκε σε διακυβερνητικό επίπεδο και τελικά διευθετήθηκε κατά τη διάρκεια συνάντησης μεταξύ Ερντογάν και Πούτιν τον Σεπτέμβριο του 2022 στη Σαμαρκάνδη του Ουζμπεκιστάν, στο περιθώριο της συνόδου κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO). Ως αποτέλεσμα η İçtaş έγινε ξανά ανάδοχος του έργου.
Σε αντάλλαγμα, η Ρωσία φέρεται να απαίτησε και να έλαβε σημαντικές παραχωρήσεις από τον Ερντογάν σε μια σειρά ζητημάτων, όπως χρήση της Τουρκίας για να παρακάμψει τις δυτικές κυρώσεις, καθώς και να προσφέρει καταφύγιο στους ολιγάρχες που κυνηγούσε η Δύση. Το πιο σημαντικό ήταν ότι οι Ρώσοι εξασφάλισαν τη δέσμευση του Ερντογάν, να μην αμφισβητήσει τις αλλαγές που εγκρίθηκαν από το διοικητικό συμβούλιο της Akkuyu NGS σε συνεδρίαση του διοικητικού συμβουλίου στις 12 Μαρτίου 2019. Οι αλλαγές, οι οποίες δεν ήταν μέρος της αρχικής συμφωνίας που εγκρίθηκε από την Τουρκία στο κοινοβούλιο, άνοιξαν το δρόμο για τη Ρωσία να επεκτείνει το αποτύπωμά της στο λιμάνι της Μερσίνης και τις θαλάσσιες εγκαταστάσεις της στη Μεσόγειο.
Σύμφωνα με την αρχική συμφωνία, η Akkuyu NGS έχει το δικαίωμα να κατασκευάζει, να διαχειρίζεται και να χρησιμοποιεί λιμενικές εγκαταστάσεις για μεταφορά, αποθήκευση και φόρτωση και εκφόρτωση υλικών που απαιτούνται για το εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής. Ωστόσο, με τις νέες αλλαγές που εισήγαγε το διοικητικό συμβούλιο, η Ρωσία απέκτησε επίσης δικαιώματα για την κατασκευή εμπορικών λιμένων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βάση προώθησης για την κάλυψη των υλικοτεχνικών αναγκών των ρωσικών ναυτικών πλοίων στη Μεσόγειο. Ο Ερντογάν φέρεται να δεσμεύτηκε να μην αμφισβητήσει αυτά τα σχέδια, παρόλο που δεν εγκρίθηκαν από το κοινοβούλιο.
Για να γλυκάνει τη συμφωνία, ο Πούτιν φέρεται να υποσχέθηκε στον Ερντογάν βοήθεια στις εκλογές του επόμενου έτους, που θα θέσουν σε δοκιμασία την 20ετή διακυβέρνηση του Ερντογάν εν μέσω της αυξανόμενης οικονομικής δυσπραγίας που υποφέρουν οι Τούρκοι ψηφοφόροι. Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών τέθηκαν στο τραπέζι προτάσεις για ρωσικές επιχειρήσεις άσκησης επιρροής για την προώθηση του Ερντογάν κατά την προεκλογική εκστρατεία, έως την προσφορά εκπτώσεων στην τιμή της ενέργειας που αγοράζει η Τουρκία από τη Ρωσία.
Σε κάθε περίπτωση, οι συνέπειες από τα προβλήματα με τον πρώτο πυρηνικό σταθμό της Τουρκίας συνεχίζουν να προκαλούν πολιτική συζήτηση στην Τουρκία. Παράλληλα, η βαθιά εμπλοκή της Ρωσίας στο έργο μπορεί κάλλιστα να έχει επιπτώσεις, όσον αφορά τις ανησυχίες για την ασφάλεια μεταξύ των συμμάχων της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ.
Επιμέλεια Τέρρυ Μαυρίδης
Φωτογραφία Getty Images/ Ideal Images
