Το πρόβλημα ανάπτυξης της Κίνας επιδεινώθηκε. Αυτό είναι το αναμφισβήτητο συμπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί από το 20ο Εθνικό Συνέδριο του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΚ).
Για τον πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ το συνέδριο ήταν μια εκπληκτική επιτυχία: Εξασφάλισε μια άνευ προηγουμένου τρίτη θητεία ως ηγέτης του ΚΚΚ και εξάλειψε την οποιαδήποτε εμφάνιση πολιτικού ανταγωνισμού. Όμως, σύμφωνα με ανάλυση του Foreign Affairs, αυτό δεν προμηνύεται καλό για την κινεζική ευημερία. Ο αυξανόμενος αυταρχισμός έρχεται σε σύγκρουση με μια δυναμική οικονομία και σε αυτή την περίπτωση θα υπάρξει αντίτιμο.
Αυτό είναι πιθανό να είναι η οικονομική ανάπτυξη, η οποία τώρα κινδυνεύει. Μεταξύ 1980 και 2020, η κινεζική οικονομία είχε μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης στο ΑΕΠ της τάξης του 9%. Το 2022-2023, ωστόσο, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναμένει ότι η κινεζική οικονομία θα αναπτυχθεί λιγότερο από 4%. Αν και η ανάπτυξη της Κίνας θα πρέπει να παραμείνει θετική, το μέγεθος μιας τέτοιας απότομης επιβράδυνσης από την προηγούμενη τροχιά υπερανάπτυξης, είναι το κινεζικό ισοδύναμο μιας ύφεσης.
Τα αίτια για αυτό το δραματικό έλλειμμα μπορούν να ανιχνευθούν σε πολλούς βραχυπρόθεσμους παράγοντες- με ιδιαίτερα βαρύνουσα επίδραση να έχουν τα συνεχιζόμενα κυλιόμενα lockdown, που ο Σι επιμένει ότι είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της προφανώς ανέφικτης πολιτικής «μηδενικού COVID» της Κίνας. Αλλά υπάρχουν επίσης πολλοί άλλοι παράγοντες που ευθύνονται, όπως η κατάρρευση του υπερβολικά εκτεταμένου τομέα ακινήτων της Κίνας, τα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα, οι καθοδικές πιέσεις στο παγκόσμιο εμπόριο και ο αντίκτυπος του πολέμου στην Ουκρανία.
Παρόλο που οι λοιμώξεις από τον COVID στη χώρα έχουν εκτιναχθεί σε επίπεδα ρεκόρ, πυροδοτώντας διάσπαρτα ξεσπάσματα κοινωνικής αναταραχής, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι αυτή η τάση τελικά θα υποχωρήσει. Όταν συμβεί αυτό, η κινεζική οικονομία θα γνωρίσει κάποια ανάκαμψη. Ωστόσο, το αποτέλεσμα του 20ου Συνεδρίου του Κόμματος διασφαλίζει ότι οποιαδήποτε τέτοια ανάκαμψη είναι πιθανό να είναι βραχύβια. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, στην τρίτη θητεία του, ο Σι σχεδιάζει να επικεντρωθεί λιγότερο στην οικονομική ανάπτυξη και πολύ περισσότερο στην εθνική ασφάλεια. Όπως προειδοποίησε στο συνέδριο του κόμματος, η Κίνα βρίσκεται αντιμέτωπη με σοβαρά ζητήματα «απαράμιλλης πολυπλοκότητας και δυσκολίας», όταν «πλοηγεί σε επικίνδυνες, φουρτουνιασμένες θάλασσες». Για τον Σι, η δυσκολία αφορά λιγότερο στα οικονομικά και περισσότερο τον εσωτερικό έλεγχο και τις γεωπολιτικές προκλήσεις.
Παρά την ερμηνεία του Σι για τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η χώρα του, η Κίνα πρέπει τελικά να αντιμετωπίσει την πρόκληση της εξισορρόπησης της οικονομικής ανάπτυξης με την εθνική ασφάλεια. Οι αποφάσεις που ανακοινώθηκαν στο συνέδριο του κόμματος πιθανότατα θα κάνουν αυτό το ήδη δύσκολο έργο, ακόμα πιο δύσκολο να επιτευχθεί.
Σε επιβράδυνση
Στις προοπτικές της μακροπρόθεσμης οικονομικής ανάπτυξης μιας χώρας, περιλαμβάνονται δύο παράγοντες: Η ανάπτυξη του εργατικού δυναμικού και η αύξηση της παραγωγικότητας του εργατικού δυναμικού. Ένα διευρυνόμενο και ολοένα πιο παραγωγικό εργατικό δυναμικό είναι το «ιερό δισκοπότηρο» της οικονομικής ανάπτυξης. Για 40 χρόνια, λειτούργησε τέλεια για την Κίνα, όπου μια δημογραφική διόγκωση της νεολαίας προκάλεσε μια ταχεία αύξηση του πληθυσμού που βρισκόταν σε ηλικία εργασίας - μια αύξηση που ενισχύθηκε περαιτέρω, από τη μαζική μετεγκατάσταση Κινέζων εργαζομένων από θέσεις εργασίας χαμηλής παραγωγικότητας στην ύπαιθρο, σε απασχόληση υψηλότερης παραγωγικότητας στις πόλεις. Αυτή η στροφή ήταν η βάση της εκρηκτικής ανάπτυξης της κινεζικής οικονομίας.
Αυτό ήταν τότε. Σήμερα, ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας της Κίνας συρρικνώνεται και ο πληθυσμός των ηλικιωμένων αυξάνεται ραγδαία. Αυτή η τάση είναι πιθανό να συνεχιστεί τουλάχιστον για τα επόμενα 25 χρόνια. Αυτή είναι η κληρονομιά της πολιτικής του ενός παιδιού της Κίνας, την οποία το ΚΚΚ τερμάτισε το 2016. Το κόμμα έκτοτε προσπαθεί απελπισμένα (και μέχρι στιγμής ανεπιτυχώς), να αναστρέψει τις επιπτώσεις αυτής της πολιτικής. Εν τω μεταξύ, ο ρυθμός της αστικοποίησης έχει επιβραδυνθεί. Αν και οι εργαζόμενοι εξακολουθούν να εγκαταλείπουν θέσεις εργασίας χαμηλής παραγωγικότητας στα αγροκτήματα και να κατευθύνονται σε θέσεις εργασίας υψηλότερης παραγωγικότητας στις αστικές περιοχές, το κάνουν σε μικρότερους αριθμούς από ό,τι στο παρελθόν.
Με τον ενεργό πληθυσμό να συρρικνώνεται, η αύξηση της παραγωγικότητας πρέπει να επιταχυνθεί για να διατηρηθεί η οικονομία σε σταθερή αναπτυξιακή τροχιά. Αυτό όμως είναι απίθανο να συμβεί. Τα πρώτα σημάδια προβλημάτων είναι ήδη εμφανή: Μετά από άνοδο 1,1% ετησίως, κατά μέσο όρο από το 1982 έως το 2010, η ανάπτυξη της Κίνας στη συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών παραγωγής (βασικό συστατικό του οικονομικού δυναμικού μιας χώρας), μειώθηκε κατά 0,6% σε ετήσιο μέσο όρο μεταξύ 2011 και 2019. Αυτό ήταν σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα των αποφάσεων που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων θητειών του Σι, που μετατόπισαν τις επενδύσεις και την απασχόληση μακριά από τον υψηλής παραγωγικότητας ιδιωτικό τομέα, οδηγώντας τις πίσω στις «αποστεωμένες» κρατικές επιχειρήσεις.
Η καινοτομία, μια κρίσιμη πηγή αύξησης της παραγωγικότητας, βρίσκεται επίσης σε κίνδυνο στην Κίνα. Προς τιμήν της, η κινεζική κυβέρνηση έχει απομακρυνθεί από την ιστορική της εξάρτηση από την εισαγωγή τεχνολογιών από πιο προηγμένες χώρες, προς όφελος της ενθάρρυνσης της εγχώριας επέκτασης της υψηλής τεχνολογίας. Οι πρωτοβουλίες βιομηχανικής πολιτικής της Κίνας, όπως το «Made in China 2025», υποστήριξαν αυτές τις προσπάθειες με τεράστιες κρατικές επιδοτήσεις. Αλλά όταν πρόκειται για ανάπτυξη υψηλής τεχνολογίας, τα κίνητρα του ΚΚΚ έχουν να κάνουν λιγότερο με την οικονομία και περισσότερο με την ασφάλεια. Οι σύγχρονες τεχνολογίες επιτήρησης βοηθούν στην καταστολή των εθνοτικών μειονοτήτων στην επαρχία Σιντζιάνγκ και βοηθούν το ΚΚΚ να παρακολουθεί τον ευρύτερο πληθυσμό, υπό το κοινωνικά αποσταθεροποιητικό πρόσχημα του μηδενικού περιορισμού του κορονοϊού. Ακόμη πιο σημαντικές είναι οι καινοτομίες που κατευθύνει το ΚΚΚ προς την ανάπτυξη προηγμένων στρατιωτικών δυνατοτήτων: Υπερηχητικούς πυραύλους, αεροσκάφη stealth και παγκόσμιας κλάσης ναυτικά και διαστημικά προγράμματα.
Εδώ είναι όπου η σύγκρουση εισέρχεται στην «εξίσωση καινοτομίας» της Κίνας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα επιτρέψουν στην Κίνα να γίνει τεχνολογική υπερδύναμη. Η καινοτομία για οικονομική ευημερία είναι ένα θέμα. Όμως η καινοτομία για προβολή στρατιωτικής ισχύος είναι ένα άλλο θέμα. Η Ουάσιγκτον δεν είναι πλέον διατεθειμένη να αφήσει το Πεκίνο να τελειοποιήσει αυτή τη διάκριση. Οι ενέργειες που έλαβε η κυβέρνηση Μπάιντεν στις αρχές Οκτωβρίου, παραμονές του 20ου Συνεδρίου του Κόμματος, επέβαλαν δρακόντειες εξαγωγικές κυρώσεις σε κινεζικές αγορές προηγμένων προϊόντων υπολογιστών και ημιαγωγών αμερικανικής κατασκευής, με σκοπό να «στραγγαλίσουν» τις κορυφαίες κινεζικές προσπάθειες στην τεχνητή νοημοσύνη και τον κβαντικό υπολογισμό.
Για την Κίνα, τέτοιοι περιορισμοί αποτελούν μεγάλη απειλή. Παρά τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια του κινεζικού κεφαλαίου που έχει διατεθεί για την ανάπτυξη μιας εγχώριας βιομηχανίας ημιαγωγών, το «χάσμα των τσιπ» μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου συνέχισε να αυξάνεται, τόσο από άποψη σχεδιασμού όσο και παραγωγής. Το συνέδριο του κόμματος κατέστησε σαφή την αποφασιστικότητα της Κίνας να κλείσει το χάσμα, αλλά οι πρόσφατες ενέργειες της κυβέρνησης Μπάιντεν καθιστούν απίθανη την επιτυχία.
Το συνέδριο του κόμματος επιβεβαίωσε τα άσχημα νέα για την κινεζική επιχειρηματική δραστηριότητα, που τις τελευταίες δεκαετίες είχε σημειώσει αξιοσημείωτες επιδόσεις. Με μια σειρά από σαρωτικές ρυθμιστικές ενέργειες το καλοκαίρι του 2021, η κινεζική κυβέρνηση έθεσε αυστηρούς περιορισμούς σε μια σειρά από τις πιο δημοφιλείς διαδικτυακές βιομηχανίες της Κίνας, συμπεριλαμβανομένων των τυχερών παιχνιδιών, του βίντεο και της μουσικής. Αυτές οι ενέργειες έχουν συντρίψει πολλές από τις άλλοτε δυναμικές εταιρείες διαδικτυακών πλατφορμών της Κίνας, συμπεριλαμβανομένων των Alibaba, Baidu, JD.com, Meituan και Tencent. Η κυβέρνηση στην πορεία προσπάθησε να μετριάσει τον ρυθμιστικό ζήλο της (που επί της ουσίας ήταν καταστολή), αλλά η σφαγή στο χρηματιστήριο σε αυτόν που ήταν ο πιο δυναμικός κλάδος της Κίνας, αφήνει ελάχιστη αμφιβολία για τη ζημιά που έχει προκληθεί.
Αυτές οι κινήσεις ήταν μέρος της πολιτικής ατζέντας που ο Σι αποκαλεί «Κοινή Ευημερία»- μια προσπάθεια περιορισμού της συγκέντρωσης του πλούτου και καταπολέμησης της εισοδηματικής ανισότητας. Το συνέδριο του κόμματος εισήγαγε αυτή την πολιτική στο σύνταγμα του ΚΚΚ, ενισχύοντας τις αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγικότητα, μέσω της ρυθμιστικής καταστολής στον τομέα του Διαδικτύου. Όχι μόνο οι δυνητικοί επιχειρηματίες αντιμετωπίζουν νέες απαγορεύσεις σε συγκεκριμένους επιχειρηματικούς τομείς, αλλά και αυτοί που ήδη δραστηριοποιούνται πρέπει τώρα να συνυπολογίσουν την προοπτική μειωμένων εσόδων λόγω των περιορισμών.
Άβολες αλήθειες
Η ιστορία δείχνει επίσης ότι υπάρχει μια δυνητικά επικίνδυνη ένταση μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και της ασφάλειας. Στη θεμελιώδη μελέτη του για την άνοδο και την πτώση των μεγάλων δυνάμεων, ο ιστορικός Πολ Κένεντι τόνισε τους κινδύνους της «αυτοκρατορικής υπερέκτασης»- της τάσης των μεγάλων δυνάμεων να επεκτείνουν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις πέρα από αυτό που μπορούν να υποστηρίξουν οι οικονομίες τους. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο μέχρι τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα δεν είχε τη θεμελιώδη υποστήριξη της εγχώριας οικονομίας του, που ήταν απαραίτητη για τη στήριξη μιας μακρινής αυτοκρατορίας και του μεγαλύτερου ναυτικού στον κόσμο.
Η επικέντρωση του συνεδρίου του ΚΚΚ στον τομέα της ασφάλειας, υποδηλώνει ότι η Κίνα μπορεί να βρίσκεται στον ίδιο επικίνδυνο δρόμο, επιχειρώντας να επεκτείνει την παγκόσμια επιρροή της προτού ολοκληρώσει τη δομική ανύψωση της οικονομίας της. Πριν από την άνοδο του Σι στην εξουσία, υπήρχε μια ευρεία συναίνεση στους ανώτερους ηγετικούς κύκλους της Κίνας ότι ήταν απαραίτητη μια οικονομική εξισορρόπηση. Συμφωνήθηκε ότι θα πρέπει να υπάρξει μια διαρθρωτική μετατόπιση από τις εξαγωγές στην κατανάλωση, από τη μεταποίηση στις υπηρεσίες και από την πλεονάζουσα αποταμίευση σε επενδύσεις, σε ένα έστω και αδύναμο δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας. Ήταν ένα συναρπαστικό επιχείρημα, αλλά δεν καρποφόρησε ποτέ. Στην καλύτερη περίπτωση, η εξισορρόπηση της Κίνας παραμένει ημιτελής, υπογραμμίζοντας τους πολύ πραγματικούς κινδύνους μιας πρόωρης προβολής παγκόσμιας ισχύος, που θα μπορούσε να υπονομεύσει περαιτέρω την αύξηση της παραγωγικότητας.
Δεν υπάρχει εμφανής λόγος να πιστεύουμε ότι η κινεζική ηγεσία έχει κατανοήσει αυτά τα προβλήματα. Η νεοδιορισθείσα επταμελής Διαρκής Επιτροπή και η 24μελής Κεντρική Επιτροπή του Πολιτικού Γραφείου στερούνται οικονομικής τεχνογνωσίας. Η αποχώρηση έμπειρων οικονομικών συμβούλων όπως ο Wang Qishan, ο Liu He, ο Guo Shuqing και ο Yi Gang - μαζί με την επικείμενη συνταξιοδότηση του πρωθυπουργού Λι Κετσιάνγκ, ο οποίος ουσιαστικά επέβλεπε τη διαχείριση της οικονομίας της Κίνας - υπογραμμίζει την τάση στις τάξεις της ανώτερης ηγεσίας, μακριά από τα οικονομικά και με προτεραιότητα την εθνική ασφάλεια.
Φυσικά, δεδομένου ότι ο Σι έχει συγκεντρώσει τόση εξουσία στα χέρια του, οι εθνικές ομάδες ηγεσίας έχουν πολύ μικρότερη σημασία από ό,τι παλιά, ειδικά σε σύγκριση με το μακροχρόνιο μοντέλο που ανέπτυξε ο Κινέζος ηγέτης Ντενγκ Σιαοπίνγκ, ο οποίος εστίασε στη συλλογική ηγεσία με συναίνεση. Η ομάδα του Σι αποτελείται πλέον εξ ολοκλήρου από άτομα πιστά σε αυτόν, όλοι οι διορισμοί των οποίων ελέγχθηκαν προσωπικά από τον Σι, όπου υπάρχει ελάχιστος ή καθόλου χώρος για συζήτηση, για εξέταση εναλλακτικών λύσεων ή για έκφραση της αλήθειας στην εξουσία. Καθώς η παραγωγικότητα πέφτει και η κινεζική ανάπτυξη μένει στάσιμη, δεν είναι σαφές ποιος, αν κάποιος, θα πει στον Σι τη σκληρότερη αλήθεια από όλες: Ότι η εμμονή του με την ασφάλεια υπονομεύει την Κίνα αποδυναμώνοντας τα οικονομικά θεμέλια από τα οποία εξαρτάται η ισχύς της χώρας.
