Η προειδοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς την Ελλάδα να ανεβάσει ταχύτητες για την κυκλική οικονομία εάν θέλει να επιτύχει τους στόχους για την επαναχρησιμοποίηση και αστικών αποβλήτων μέχρι το 2025 αποτελεί «καμπανάκι» ότι παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί σε κάποιους τομείς, οι συνολικές επιδόσεις της χώρας μας την κατατάσσουν στην ομάδα των κρατών με τις χειρότερες μέχρι στιγμής επιδόσεις.
Η Ελλάδα, η Βουλγαρία, η Κροατία, η Κύπρος, η Ουγγαρία, η Λιθουανία, η Μάλτα, η Πολωνία, η Ρουμανία και η Σλοβακία δεν έχουν δώσει ακόμη το «άπαν των δυνάμεών τους» όσον αφορά στον στόχο της προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και της ανακύκλωσης του 55 % των αστικών αποβλήτων καθώς και τον στόχο της ανακύκλωσης του 65 % του συνόλου των απορριμμάτων συσκευασίας που πρέπει να επιτευχθεί έως το 2025.
Η διαπίστωση αυτή συνάδει με την παραδοχή προ μηνών αξιωματούχου του ΥΠΕΝ ότι η Ελλάδα «βρίσκεται 15 χρόνια πίσω στις υποδομές διαχείρισης αποβλήτων» με τα στοιχεία ανά κλάδο στη χώρα μας να επιβεβαιώνουν τις ανησυχίες για τη δυνατότητα μετάβασης σε ένα κυκλικό μοντέλο ανάπτυξης.
Τo ποσοστό των απορριμμάτων που καταλήγει στους ΧΥΤΑ αγγίζει το 77% ενώ αισθητά καλύτερη είναι, σύμφωνα με την Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης – Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ), η εικόνα στην ανακύκλωση συσκευασιών η οποία βρίσκεται λίγο πάνω από το 60% (ο στόχος για το 2025 είναι 65%).
Η μεγάλη απόσταση που χωρίζει την χώρα μας από άλλα ευρωπαϊκά κράτη ως προς τη συνολική εικόνα της διαχείρισης αποβλήτων, θα μπορούσε να καλυφθεί με συγκεκριμένα μέτρα που προτείνει η ΕΕ. Η Κομισιόν προχωρά σε ειδικές συστάσεις ανά χώρα οι οποίες προέκυψαν σε συνεργασία με τις εθνικές αρχές και αφορούν στη βελτίωση των ποσοστών προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωσης. Μάλιστα, όπως αναφέρει «τα προτεινόμενα μέτρα, εάν εφαρμοστούν γρήγορα από τις εθνικές και τοπικές αρχές σε συνεργασία με τον κλάδο της διαχείρισης αποβλήτων, μπορούν να επιταχύνουν σημαντικά τη βελτίωση των επιδόσεων στον τομέα της ανακύκλωσης.
Αστικά απόβλητα
Τα βιολογικά απόβλητα είναι η σημαντικότερη ροή αποβλήτων για την οποία απαιτείται δράση, δεδομένου ότι αποτελούν κατά μέσο όρο το 34 % των αστικών αποβλήτων. Η ορθή διαχείριση των βιολογικών αποβλήτων θα μπορούσε να καταστήσει δυνατή τη χρήση τους ως λιπασμάτων και βελτιωτικών εδάφους και για την παραγωγή βιοαερίου.
Τα υψηλά ποσοστά δέσμευσης και η ποιότητα της χωριστής συλλογής αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί αποτελεσματικότερα μέσω στόχων για την υποχρεωτική χωριστή συλλογή αποβλήτων σε επίπεδο δήμων.
Η αξιοποίησή τους θα πρέπει να βασίζεται σε κίνητρα και λογοδοσία (για παράδειγμα, θα μπορούσε να θεσπιστεί σύστημα οικονομικών επιβραβεύσεων και κυρώσεων ανάλογα με τις επιδόσεις στην επίτευξη των εν λόγω στόχων). Παράλληλα, η ΕΕ προτ4είνει να ληφθούν μέτρα για την ενθάρρυνση των νοικοκυριών να ταξινομούν τα απόβλητα, συμπεριλαμβανομένης της αυξημένης συχνότητας συλλογής για χωριστές ροές σε σχέση με εκείνη για τα μεικτά απόβλητα.
Όπως σημειώνεται ως προς αυτό, τα κράτη μέλη δεν χρησιμοποιούν το πλήρες φάσμα των οικονομικών μέτρων για τη μείωση της υγειονομικής ταφής και της αποτέφρωσης (όπως φόρους υγειονομικής ταφής και αποτέφρωσης) και για την ενίσχυση της επεξεργασίας των αποβλήτων που συνδέεται με τα υψηλότερα στάδια της ιεράρχησης των αποβλήτων, όπως η προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση (για παράδειγμα, συστήματα πληρωμής κατά την απόρριψη και παρακράτησης ποσού έναντι επιστροφής). Κατ’ επέκταση, θα πρέπει να καλυφθεί το επενδυτικό κενό, μεταξύ άλλων μέσω της αποτελεσματικής αξιοποίησης των κονδυλίων της ΕΕ με σκοπό την ανάπτυξη υποδομών αποβλήτων για τη στήριξη της βελτίωσης των επιδόσεων στους τομείς της πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων, της επαναχρησιμοποίησης
Όσον αφορά στα απορρίμματα συσκευασίας, το πλαστικό θεωρείται ως το πιο κρίσιμο υλικό για την επίτευξη των στόχων επανάχρησης και ανακύκλωσης. Προτείνεται να υλοποιηθούν βελτιώσεις στη χωριστή συλλογή με τον συνδυασμό της κάλυψης υψηλού ποσοστού του πληθυσμού από πολύ εύχρηστα συστήματα χωριστής συλλογής, της εφαρμογής συστημάτων παρακράτησης ποσού έναντι επιστροφής, της καθιέρωσης χωριστών κάδων συλλογής σε δημόσιες και εμπορικές περιοχές και της ευαισθητοποίησης.
Δεδομένου ότι τα περισσότερα κράτη μέλη δυσκολεύονται να επιτύχουν τον στόχο για τις πλαστικές συσκευασίες, αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη βελτίωση των συστημάτων χωριστής συλλογής πλαστικών και την ενίσχυση των ικανοτήτων διαλογής και επεξεργασίας πλαστικών.
Τέλος, η σχετική έκθεση τόνισε την ανάγκη εφαρμογής πολιτικών για τη μείωση των χώρων υγειονομικής ταφής (όλες οι πολιτικές για τη διαχείριση αποβλήτων και ανακύκλωση συμβάλουν στη μείωση τους).
Όπως επισημαίνεται, παρά τις σημαντικές βελτιώσεις που σημειώθηκαν μετά την έκδοση της οδηγίας περί υγειονομικής ταφής των αποβλήτων και την παύση της λειτουργίας μη συμμορφούμενων χώρων υγειονομικής ταφής σε ολόκληρη την ΕΕ, ο αριθμός των χώρων υγειονομικής ταφής που δεν συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις της οδηγίας-πλαισίου για τα απόβλητα και της οδηγίας περί υγειονομικής ταφής των αποβλήτων παραμένει ανησυχητικός. Στο τέλος του 2021 εξακολουθούσαν να λειτουργούν 1995 χώροι υγειονομικής ταφής οι οποίοι ήταν παράνομοι ή δεν πληρούσαν τα πρότυπα και χρειάστηκε να αποκατασταθούν ή να προσαρμοστούν.
Σημειώνεται ότι οι κανόνες της ΕΕ για τα απόβλητα παρέχουν σε ορισμένα κράτη μέλη τη δυνατότητα να αναβάλουν τη συμμόρφωση πέραν των ετών που έχουν τεθεί ως στόχος, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, αναγνωρίζοντας τις μεγάλες διαφορές όσον αφορά την κατάσταση στη διαχείριση των αποβλήτων.
