Οι πυρκαγιές του 2023 σημάδεψαν τη φετινή αντιπυρική περίοδο με μια αρνητική πρωτιά καθώς το φετινό καλοκαίρι ήταν το δεύτερο χειρότερο από το 2007 όπου είχαν καεί 2,7 εκατομμύρια στρέμματα. Ο απολογισμός των φετινών πυρκαγιών ( 2 εκατ. στρέμματα καμμένων εκτάσεων), εκτός από τις ανθρώπινες ζωές και τις υλικές ζημιές, περιλαμβάνει και προστατευόμενες περιοχές και διπλοκαμένες εκτάσεις, οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις είναι δύσκολο να αποκατασταθούν ενώ έπληξαν σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας σε παρθένες περιοχές.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του WWF, οι πυρκαγιές του 2023, σε σύγκριση με εκείνες του 2021 και του 2007 χαρακτηρίζονται από σημαντικές ποιοτικές διαφορές και αποτελούν έναυσμα για αλλαγή οπτικής στον τρόπο πρόληψης και αντιμετώπισης πυρκαγιών στο εξής.
Μέχρι στιγμής έχουν επηρεαστεί συνολικά πάνω από 700.000 στρέμματα σε 23 Προστατευόμενες Περιοχές (χωρίς να υπολογίζονται οι νέες εκτάσεις που επηρεάστηκαν μετά τις 3 Σεπτεμβρίου που ήταν η τελευταία γεωχωρική καταγραφή από την πυρκαγιά του Έβρου).
Αυτές περιλαμβάνουν 18 περιοχές Natura 2000 και 5 Καταφύγια Άγριας Ζωής (ΚΑΖ), ενώ ταυτόχρονα, επηρεάστηκαν 3 σημαντικότατα Εθνικά Πάρκα (Δαδιάς-Λευκίμης-Σουφλίου, Δέλτα Έβρου και Χελμού-Βουραϊκού), καθώς και ο Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας. Επιπρόσθετα, εντός αυτών των προστατευόμενων περιοχών, καταγράφονται συνολικά πάνω από 200.000 στρέμματα διπλοκαμένων εκτάσεων, δηλαδή εκτάσεων που έχουν πληγεί από αλλεπάλληλες πυρκαγιές εντός μόνο της τελευταίας εικοσαετίας.
Όπως αναφέρει ο οργανισμός, το παραπάνω δεδομένο είναι πολύ σημαντικό, μιας και οι ανεπτυγμένοι μηχανισμοί φυσικής αναγέννησης που φέρουν κάποια από αυτά τα οικοσυστήματα εξαντλούνται μετά από απανωτές πυρκαγιές και εφόσον αυτές συμβούν μέσα σε διάστημα 20 χρόνων.
Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του φετινού καλοκαιριού είναι ότι οι φωτιές είχαν μεγαλύτερη γεωγραφική διασπορά, ενώ έχουν επηρεάσει για πρώτη φορά τόσο μαζικά, αρχέγονα δασικά οικοσυστήματα στα βόρεια της χώρας, πολλά από τα οποία παρουσιάζουν δυσκολίες στη φυσική τους αποκατάσταση.
Κάποιες από τις προστατευόμενες περιοχές που επλήγησαν έχουν διεθνή σημασία με σημαντικότατα ενδιαιτήματα για την πανίδα και με δασικά οικοσυστήματα, που είτε δεν έχουν φυσικούς μηχανισμούς αναγέννησης (π.χ. μαύρη πεύκη στον Έβρο), είτε τους έχουν εξαντλήσει μετά από απανωτές πυρκαγιές (π.χ. Ρόδος, Πάρνηθα, Έβρος, Κέρκυρα, Αιγιαλεία).
Καρέ – καρέ το πύρινο καλοκαίρι
Οι φωτιές του Ιουλίου, όταν ακόμα η υγρασία στη καύσιμη ύλη δεν δικαιολογούσε την ένταση και την έκταση των φωτιών (πχ στη Ρόδο και στα Δερβενοχώρια), προμήνυαν μια πολύ δύσκολη συνέχεια. Έτσι, οι φωτιές του Αυγούστου αποδείχθηκαν όντως πολύ μεγαλύτερες. Από αυτές, η πυρκαγιά του Έβρου είναι η σημαντικότερη και η μεγαλύτερη, όχι μόνο αυτής της χρονιάς και ούτε μόνο σε εθνικό επίπεδο. Πρόκειται για μια πυρκαγιά που χαρακτηρίστηκε ως η μεγαλύτερη σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, από τότε που μετρούνται τα σχετικά δεδομένα και αποτελεί μία από τις σημαντικότερες, από οικολογικής απόψεως, πυρκαγιές στα χρονικά της ηπείρου μας.
Με ένα μεγάλο μέρος της έκτασης του νομού (πάνω από 935.000 στρέμματα ) να έχει επηρεαστεί, η συγκεκριμένη πυρκαγιά έχει μέχρι στιγμής κάψει μεγάλο μέρος του εμβληματικού Εθνικού Πάρκου Δαδιάς-Λευκίμης-Σουφλίου, των σημαντικών δασών για τα αρπακτικά του Νότιου Έβρου, ακόμη και μέρος του Δέλτα Έβρου, τα οποία βεβαίως αποτελούν όλα μαζί ένα ενιαίο σημαντικότατο φυσικό σύστημα. Πρόκειται συνολικά για μια περιοχή διεθνούς σημασίας και αξίας αφού εκεί έχουν παρατηρηθεί τα 36 από τα 39 είδη ημερόβιων αρπακτικών πουλιών της Ευρώπης και βρίσκουν καταφύγιο τα 3 από τα 4 είδη γύπα της Ευρώπης (μαυρόγυπας, όρνιο και ασπροπάρης).
Στη φετινή φωτιά στον Έβρο χάθηκαν αρχέγονα δάση οξιάς, δρυός και μαύρης πεύκης με τεράστια γενετική ποικιλότητα. Πρόκειται για πληθυσμούς με γενετικά χαρακτηριστικά εκατομμυρίων ετών, σε αντίθεση με αντίστοιχους πληθυσμούς της Ευρώπης που είναι μερικών χιλιάδων ετών.
Ταυτόχρονα, πυρκαγιές κατέστρεψαν σημαντικές εκτάσεις σε Ροδόπη, Χαλκιδική, Κύθνο, Καβάλα, Βοιωτία, Εύβοια (κεντρικά και νότια), Άνδρο, Λαμία, Αιγιαλεία, Κέρκυρα, Κορινθία, Κουβαρά Αττικής, Λακωνία, Ξάνθη και Δερβενοχώρια/Μάνδρα. Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε και η φωτιά στην Πάρνηθα που πλησίασε για ακόμα μία φορά, μετά τις πυρκαγιές του 2007 και του 2021, στο ελατοδάσος της, κινούμενη από την τοπογραφία και αντίθετα από τη φορά του ανέμου καίγοντας και φυσική αναγέννηση που είχε προέλθει από τη φωτιά του 2007. Η περιοχή φιλοξενεί περίπου 1.100 είδη φυτών εκ των οποίων τα 92 είναι ελληνικά ενδημικά, ενώ δύο είδη είναι ενδημικά της Πάρνηθας, βρίσκονται δηλαδή μόνο εκεί και πουθενά αλλού στον κόσμο. Αυτά είναι η καμπανούλα (Campanula celsii ssp. parnesia) και το αγριογαρύφαλλο της Πάρνηθας (Silene oligantha ssp. parnesia).
Τι προτείνει το WWF για την αντιπυρρική προστασία της Ελλάδας
Το WWF Ελλάς έχει κοινοποιήσει ήδη προτάσεις στον πρωθυπουργό αναφορικά με την πρόληψη και αντιμετώπιση δασικών πυρκαγιών θέτοντας άξονες προτεραιοτήτων με πιο βασική εκείνην της πρόληψης.
Μεταξύ άλλων, προτείνει|:
- Κατ’ ελάχιστον επένδυση του 40% των διαθέσιμων πόρων στην πρόληψη σύμφωνα με τις συστάσεις του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ (UNEP/UN) και κατά το παράδειγμα της Πορτογαλίας.
- Ενίσχυση με πόρους, προσωπικό και μέσα της Δασικής Υπηρεσίας
- Ενεργή διαχείριση της δασικής βλάστησης με στόχο την στοχευμένη μείωση της βιομάζας.
- Τόνωση της μεταποίησης των δασικών προϊόντων και της διασύνδεσής της με την τοπική/εθνική παραγωγή.
- Κατάρτιση μακροπρόθεσμου Εθνικού Σχεδίου Αντιπυρικής Προστασίας, με συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων.
- Έγκαιρο στρατηγικό σχεδιασμό της κάθε αντιπυρικής περιόδου, µε ουσιαστική συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων και κυρίως της δασικής υπηρεσίας.
- Κατάρτιση Τοπικών Σχεδίων Πρόληψης σε επίπεδο Δήμου, με έμφαση στην αύξηση της ανθεκτικότητας των οικισμών και των υποδομών ώστε να μπορεί να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην κατάσβεση των δασικών εκτάσεων.
- Λογοδοσία προς την κοινωνία για τα αποτελέσματα της προσπάθειας μέσα από την ετήσια δημόσια παρουσίαση των επενδύσεων και αποτελεσμάτων σε κάθε επίπεδο του αντιπυρικού σχεδιασμού και σε όλα τα επίπεδα διοίκησης.
- Μεγαλύτερη έμφαση στην πυροφύλαξη (για άμεσο εντοπισμό και αναγγελία πυρκαγιών) με δημιουργία αποτελεσματικού, εκτενούς και υψηλών προδιαγραφών δικτύου πυροφυλακίων με επαρκή στελέχωση.
- Ενίσχυση της κλιματικής ανθεκτικότητας και οικολογικής κατάστασης των πιο ευάλωτων δασών
- Χαρτογράφηση και αναγνώριση των πλέον εμβληματικών και ευάλωτων δασών της χώρας (ενδεικτικά δάση με υψηλή βιοποικιλότητα, απειλούμενα είδη ή και μοναδικά χαρακτηριστικά χλωρίδας και πανίδας, δάση χωρίς μηχανισμούς μεταπυρικής αναγέννησης, κοκ), λαμβάνοντας υπόψη και τις αλλαγές που προκαλεί η κλιματική κρίση.
- Δημιουργία Εξειδικευμένου Σώματος Δασοπυρόσβεσης και ανάπτυξη ενός σύγχρονου και ολοκληρωμένου προγράμματος κατάρτισης και εκπαίδευσης όλων των δασοπυροσβεστών για τις δασικές πυρκαγιές που θα παρέχει ουσιαστικές επιστημονικές γνώσεις, χρήσιμες για την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια, ειδικά στη διαχείριση μεγάλων περιστατικών.
- Κατάρτιση, εκπαίδευση των πολιτών αλλά και των στελεχών των ΟΤΑ σε εθνικό επίπεδο, για την αυτοπροστασία των πολιτών και την προετοιμασία των κατοικιών και των οικισμών.
- Στοχευμένα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σχετικά με τα αίτια έναρξης και την αυτοπροστασία (σε πολίτες και επαγγελματίες)
- Πλήρη και άμεση ενεργοποίηση του συστήματος εθελοντισμού πολιτικής προστασίας.
Σε εθνικό επίπεδο, το WWF ζητά επικαιροποίηση των επικίνδυνων περιοχών της χώρας για την εκδήλωση πυρκαγιών λαμβάνοντας υπόψη τις αλλαγές στις κλιματολογικές συνθήκες, στις χρήσεις γης, αλλά και της βλάστησης, καθώς η τελευταία αποτύπωση των επικίνδυνων περιοχών πραγματοποιήθηκε το μακρινό 1980.
