Η Ελλάδα παραπέμπεται για τέταρτη φορά στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα αστικά λύματα και εξακολουθεί να καταβάλει πρόστιμα για εσφαλμένη εφαρμογή της οδηγίας για την επεξεργασία αστικών λυμάτων (οδηγία 91/271/ΕΟΚ). Οι υποδομές αποτελούν το μεγάλο αγκάθι για την διαχείριση των αστικών λυμάτων στην χώρα μας και αυτό έχει στοιχίσει στην Ελλάδα πρόστιμα εκατομμυρίων αλλά και
Η χώρα μας έχει ήδη καταδικαστεί μία φορά, το 2007, για μη συμμόρφωση στις επιταγές της οδηγίας 91/271/ΕΟΚ για τη διαχείριση των αστικών λυμάτων ενώ το Νοέμβριο του 2013 παραπέμφθηκε για δεύτερη φορά και το 2015 καταδικάστηκε (με την Κομισιόν να ζητά εφάπαξ πρόστιμο 16 εκατ. και 35.000 ευρώ κάθε μέρα μέχρι να συμμορφωθούμε). Το 2018 επιβλήθηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο πρόστιμο 5 εκ. ευρώ στην Ελλάδα και ποινή ύψους 3,28 εκ. ανά εξάμηνο ενώ η Τρίτη υπόθεση έκλεισε μόλις η Ελλάδα διασφάλισε την επαρκή συλλογή και επεξεργασία των λυμάτων στους σχετικούς οικισμούς.
Η Ελλάδα ήδη με την καταδίκη της το 2018 είχε καταγράψει 20ετή καθυστέρηση όσον αφορά τη συμμόρφωση των επίμαχων εγκαταστάσεων προς την οδηγία (συμμόρφωση η οποία έπρεπε να είχε εξασφαλιστεί το αργότερο έως τις 31 Δεκεμβρίου 1998). Μέχρι πρότινος, τα νησιά και η Ανατολική Αττική αποτελούσαν τις περιοχές με τις μεγαλύτερες ελλείψεις και σύμφωνα με την Κομισιόν 153 οικισμοί παρουσιάζουν εκτεταμένες παραλείψεις συμμόρφωσης με την οδηγία. Και στους 153 αυτούς οικισμούς η Ελλάδα πρέπει ακόμη να διασφαλίσει ότι υπάρχουν συστήματα συλλογής λυμάτων και ότι, όταν δικαιολογείται η χρήση μεμονωμένων ή άλλων κατάλληλων συστημάτων (π.χ. σηπτικών δεξαμενών), τα συστήματα αυτά επιτυγχάνουν το ίδιο επίπεδο περιβαλλοντικής προστασίας. Για 143 από τους εν λόγω οικισμούς, η Ελλάδα εξακολουθεί να μην παρέχει δευτεροβάθμια επεξεργασία πριν από την απόρριψη των λυμάτων. Επιπλέον, σε έναν οικισμό, η Ελλάδα εξακολουθεί να μην παρέχει αυστηρότερη επεξεργασία πριν από την απόρριψη λυμάτων σε ευαίσθητες περιοχές. Για να συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις της οδηγίας, η Ελλάδα θα πρέπει να κατασκευάσει νέες υποδομές σε διάφορους οικισμούς και θα χρειαστεί να αναβαθμίσει τις υφιστάμενες υποδομές σε άλλους.
Πώς προχωρούν οι υποδομές για την διαχείριση των αστικών λυμάτων
Παρά τις καθυστερήσεις και τα πρόστιμα που έχει πληρώσει η Ελλάδα για παραβάσεις που σχετίζονται με τα απόβλητα και τα αστικά λύματα (πάνω από 184 εκατομμύρια ευρώ από το 2014 έως πέρυσι), βούληση του αρμόδιου υπουργείου είναι να προχωρήσουν οι υποδομές.
Στον ευρύτερο τομέα δράσης του ΥΠΕΝ για την «Αναβάθμιση πλαισίου για την περιβαλλοντική πολιτική - Ενίσχυση της ορθολογικής διαχείρισης των υδάτων - Επιτάχυνση της ανάπτυξης σύγχρονων υποδομών για τη διαχείριση αποβλήτων και λυμάτων», το οποίο αποτελεί του Ετήσιου Σχεδίου για το 2024 προβλέπονται συγκεκριμένες επενδύσεις που θα φέρουν την Ελλάδα ένα βήμα πιο κοντά στη συμμόρφωση με την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ αλλά και την επίτευξη του Στόχου Βιώσιμης Ανάπτυξης 6 (Καθαρό Νερό και Αποχέτευση) του ΟΗΕ. Τα έργα που δρομολογούνται αναμένεται να οδηγήσουν σε προστασία των υδάτων και του περιβάλλοντος με αποφυγή της ρύπανσης που δύναται να προκληθεί από τα αστικά λύματα, με την κατασκευή νέων υποδομών και την αναβάθμιση υφιστάμενων.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Σχέδιο, το τέταρτο τρίμηνο του 2024 έχει δρομολογηθεί η υλοποίηση υποδομών διαχείρισης αστικών λυμάτων και λυματολάσπης από την επεξεργασία λυμάτων. Η δράση αποτελείται από 3 υποέργα: α) κατασκευή 37 υποδομών δικτύου αποχέτευσης και εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων, (ΕΕΛ), β) αναβάθμιση, επέκταση και εκσυγχρονισμό 11 ΕΕΛ και επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων υδάτων και γ) κατασκευή 16 υποδομών διαχείρισης ιλύος από ΕΕΛ. Τα έργα περιλαμβάνονται σε αυτά που είναι ενταγμένα στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF).
Σύμφωνα με όσα ανέφερε το Σχέδιο του ΥΠΕΝ, η κατάσταση στο τέλος του 2023 είχε ως εξής: σε σύνολο 482 οικισμών που εμπίπτουν στην Οδηγία 91/271/ΕΟΚ, 252 οικισμοί ήταν σε πλήρη συμμόρφωση, ενώ 230 οικισμοί δεν ήταν ακόμη σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της εν λόγω Οδηγίας. Στο μεγαλύτερο μέρος τους υπολείπονταν υποδομών (220 οικισμοί), ενώ οι υπόλοιποι 10 παρουσίαζαν λειτουργικά προβλήματα. Σε 172 οικισμούς είχεδρομολογηθεί η υλοποίηση των απαραίτητων υποδομών συλλογής και επεξεργασίας και εντός του 2024 αναμένεται η δημοπράτηση έργων για 15 οικισμούς και η συμβασιοποίηση έργων για 20 οικισμούς, καθώς και η ολοκλήρωση έργων για 20 από αυτούς.
Αξίζει να σημειωθεί ότι με την αναθεωρημένη οδηγία για τα αστικά λύματα, η ΕΕ θέτει νέους στόχους και για την διαχείριση και επεξεργασία των αστικών λυμάτων στην λογική της κυκλικής οικονομίας ενώ επεκτείνει τις υποχρεώσεις επεξεργασίας των υδάτων σε μικρότερους δήμους με 1.000 κατοίκους (από τους 2.000 κατοίκους που ισχύει επί του παρόντος). Μάλιστα, για την καλύτερη δυνατή χρήση των λυμάτων ως πόρου, προτείνεται να επιδιωχθεί η ενεργειακή ουδετερότητα του τομέα έως το 2040 και να βελτιωθεί η ποιότητα της ιλύος ώστε να καταστεί δυνατή η μεγαλύτερη επαναχρησιμοποίηση, με θετική συμβολή σε μια πιο κυκλική οικονομία. Στο πλαίσιο της εξοικονόμησης πόρων, προβλέπονται υποχρεώσεις ανάκτησης θρεπτικών συστατικών από τα λύματα, νέα πρότυπα για τους μικρορύπους και νέες απαιτήσεις παρακολούθησης για τα μικροπλαστικά. Ο τομέας των λυμάτων διαθέτει σημαντικό αναξιοποίητο δυναμικό παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, για παράδειγμα από βιοαέριο. Ως εκ τούτου, οι χώρες της ΕΕ θα κληθούν να παρακολουθούν τη βιομηχανική ρύπανση στην πηγή της, ώστε να αυξηθούν οι δυνατότητες επαναχρησιμοποίησης της ιλύος και των επεξεργασμένων λυμάτων, αποφεύγοντας την απώλεια πόρων. Οι κανόνες για την ανάκτηση του φωσφόρου από την ιλύ θα στηρίξουν τη χρήση τους για την παραγωγή λιπασμάτων, με θετικό αντίκτυπο στην παραγωγή τροφίμων.
Τα αστικά λύματα αποτελούν μία από τις κύριες πηγές ρύπανσης των υδάτων όταν δεν συλλέγονται και δεν υποβάλλονται σε κατάλληλη επεξεργασία. Έχουν περάσει πάνω από 30 χρόνια από την έγκριση της ισχύουσας οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. Έκτοτε η ποιότητα των ποταμών, των λιμνών και των θαλασσών της Ευρώπης έχει βελτιωθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. Οι χώρες της ΕΕ έχουν δημιουργήσει δίκτυα αποχέτευσης και εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων με τη συνδρομή της χρηματοδότησης της ΕΕ. Το επίπεδο συμμόρφωσης με την οδηγία σε ολόκληρη την ΕΕ είναι πολύ υψηλό, καθώς συλλέγεται το 98 % των λυμάτων και υποβάλλεται σε ικανοποιητικό επίπεδο επεξεργασίας το 92 %, σύμφωνα με την τρέχουσα κάλυψη της οδηγίας.
