Φρένο στους φιλόδοξους στόχους για κλιματική ουδετερότητα βάζει η ραγδαία επιδείνωση της κλιματικής κρίσης η οποία έχει οδηγήσει σε μια άνευ προηγουμένου αποψίλωση των δασών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δεσμευτεί να φυτέψει τρία δισεκατομμύρια επιπλέον δέντρα σε όλη την επικράτειά της και να γίνει η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος μέχρι το 2030. Ωστόσο, σύμφωνα με το MapMyTree, ένα διαδικτυακό εργαλείο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, μέχρι στιγμής έχουν φυτευτεί μόνο 22,6 εκατομμύρια δέντρα, με το Βέλγιο, την Ιρλανδία, την Τσεχία, την Ισπανία και τη Γαλλία να πρωτοστατούν στην προσπάθεια.
Οι δασικές πυρκαγιές λόγω της κλιματικής αλλαγής σε συνδυασμό με τη ζήτηση για καταναλωτικά αγαθά και την υπερεκμετάλλευση των δασικών πόρων οδηγούν σε υποβάθμιση των δασών και επιβραδύνουν τη βιώσιμη προοπτική της Ευρώπης. Οι παράγοντες αυτοί μαζί με την αδυναμία επαρκούς αποκατάστασης των δασών συνθέτουν ένα δυσοίωνο μέλλον για την πράσινη μετάβαση.
Τα δάση και τα δέντρα προσφέρουν οικονομικά αποδοτικές λύσεις στην κλιματική κρίση και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της μετάβασης σε πιο βιώσιμα αγροδιατροφικά συστήματα. Ενώ καλύπτουν το 31% της παγκόσμιας επιφάνειας της γης, τα δάση φιλοξενούν το μεγαλύτερο μέρος της χερσαίας βιοποικιλότητας ενώ λειτουργούν και ως καταβόθρες άνθρακα απορροφώντας CO2 από την ατμόσφαιρα. Παράλληλα, έχουν την ικανότητα να ρυθμίζουν τις βροχοπτώσεις και να σταθεροποιούν τα τοπικά κλίματα, βοηθώντας στην ελαχιστοποίηση των ακραίων καιρικών συνθηκών.
Η κλιματική αλλαγή καθιστά τα δάση πιο ευάλωτα σε αβιοτικούς και βιοτικούς στρεσογόνους παράγοντες όπως οι πυρκαγιές και τα παράσιτα. Η ένταση και η συχνότητα των πυρκαγιών αυξάνεται με την Μεσόγειο και την Ελλάδα να καταγράφουν αρνητικές πρωτιές. Οι πυρκαγιές επέφεραν 6.687 μεγατόνους διοξειδίου του άνθρακα παγκοσμίως το 2023, ποσοστό που ήταν υπερδιπλάσιο από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που εκλύει η καύση ορυκτών στην ΕΕ. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, 25 εκατομμύρια εκτάρια δασικών εκτάσεων αναμένεται να υποστούν απώλειες λόγω εντόμων και ασθενειών έως το 2027.
Οι συχνότερες και μεγαλύτερες σε ένταση δασικές πυρκαγιές συμβάλλουν στη θέρμανση της επιφάνειας της γης, αποκαλύπτει όπως αποκαλύπτει νέα μελέτη. Το καλοκαίρι του 2024 ήταν επισήμως το θερμότερο στην Ευρώπη που έχει καταγραφεί και η τάση αυτή βαίνει αυξανόμενη.
Αυτές οι ακραίες θερμοκρασίες προκάλεσαν σημαντικές ζημιές λόγω των πυρκαγιών που προκλήθηκαν. Σύμφωνα με το Δίκτυο Γνώσης Πολιτικής Προστασίας, πιο έντονα παρατηρήθηκαν στην Ελλάδα, την Τουρκία, καθώς και ορισμένες περιοχές της Ιταλίας.
Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Nature, οι πυρκαγιές επηρεάζουν την ικανότητα ενός δάσους να αναγεννάμε και έχουν επίσης αντίκτυπο στα είδη που κατοικούν σε μια συγκεκριμένη δασική περιοχή.
Οι λύσεις που προκρίνουν οι επιστήμονες
Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Nature, ανέλυσε δορυφορικά δεδομένα πάνω από μια δεκαετία σχετικά με εκδηλώσεις δασικών πυρκαγιών από το 2003 έως το 2016 σε βόρεια εύκρατα και βόρεια δάση. Οι επιστήμονες βρήκαν μια ευρεία επίδραση της θέρμανσης ένα χρόνο μετά από την πυρκαγιά. Το φαινόμενο επηρεάζει σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη, της οποίας το 40% καλύπτεται από δάση.
Υπολόγισαν ότι το μέγεθος της φωτιάς ενίσχυσε την επιφανειακή θέρμανση στη Βόρεια Αμερική και την ανατολική βόρεια Ασία. Η εξατμισοδιαπνοή και η ανακλαστικότητα της επιφάνειας μειώθηκαν ένα χρόνο μετά από την πυρκαγιά κάτι που σημαίνει ότι απελευθερώθηκε λιγότερο νερό και απορροφήθηκε περισσότερη εισερχόμενη ακτινοβολία. Αυτό επηρεάζει την ικανότητα των δασών μετά την πυρκαγιά να αναγεννηθούν ενώ όλες αυτές οι διεργασίες μεταφράζονται σε ακραίες πυρκαγιές που επιδεινώνουν περαιτέρω την υπερθέρμανση του πλανήτη, η οποία, με τη σειρά της, θα οδηγήσει σε πιο ακραίες πυρκαγιές, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο αυξανόμενων θερμοκρασιών.
H σχετική έρευνα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature υποδεικνύει ως κατάλληλη λύση τα πλατύφυλλα δέντρα. Μάλιστα, οι επιστήμονες αποδίδουν το γεγονός ότι η υπερθέρμανση δεν έπληξε τη δυτική, κεντρική και νοτιοανατολική Σιβηρία, καθώς και στην ανατολική Ευρώπη, στα πλατύφυλλα δέντρα που κυριαρχούν στα δάση τους.
«Δεδομένης της προβλεπόμενης αύξησης του μεγέθους της πυρκαγιάς στα βόρεια δάση, η κλιματικά έξυπνη δασοπονία θα πρέπει να στοχεύει στον μετριασμό των κλιματικών κινδύνων από μεγάλες πυρκαγιές, πιθανώς αυξάνοντας το μερίδιο των πλατύφυλλων δέντρων, όπου χρειάζεται, και αποφεύγοντας τα ενεργά πυρόφυτα», κατέληξαν.
Η μελέτη σημειώνει ότι η δενδροφύτευση είναι μεν ένας αποτελεσματικός τρόπος για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, αλλά οι στρατηγικές πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις αλλαγές στη σύνθεση και τη διαμόρφωση του τοπίου και πώς αυτές μπορούν να επηρεάσουν τη διάδοση της πυρκαγιάς.
Κατά την επιλογή των ειδών δέντρων για φύτευση, υποστηρίζουν οι ειδικοί, η εστίαση θα πρέπει να είναι στη φυσική ανθεκτικότητα στις μελλοντικές πυρκαγιές, συχνά ευνοώντας τα γηγενή είδη.
Το παγκόσμιο ενδιαφέρον εστιάζει πλέον στην αναγνώριση της σημασίας της καινοτομίας σε όλες τις μορφές της – τεχνολογική, κοινωνική, πολιτική, θεσμική και οικονομική – για τη διατήρηση, την αποκατάσταση και τη βιώσιμη χρήση των δασών, των δέντρων και των συναφών οικοσυστημάτων. Το 2022, ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) υιοθέτησε την πρώτη του Στρατηγική Επιστήμης και Καινοτομίας για να ενισχύσει τη χρήση της επιστήμης και της καινοτομίας στις τεχνικές παρεμβάσεις και τις κανονιστικές οδηγίες του FAO.
