Ενώ ο πρωταρχικός στόχος για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι ο περιορισμός του διοξειδίου του άνθρακα (CO2), μια ομάδα άλλων αερίων του θερμοκηπίου και αερολυμάτων – γνωστά ως «υπερ-ρυπαντές» – έχει βαθύ αντίκτυπο τόσο στην παγκόσμια θερμοκρασία όσο και στην ανθρώπινη υγεία. Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται το μεθάνιο, οι υδροφθοράνθρακες, το οξείδιο του αζώτου, το τροποσφαιρικό όζον και ο μαύρος άνθρακας , αέρια τα οποία ευθύνονται για περίπου το 45% της υπερθέρμανσης του πλανήτη μέχρι σήμερα, καθώς και για εκατομμύρια πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο.
Μελέτες έχουν δείξει πώς η παγκόσμια δράση για τη μείωση των εκπομπών αυτών των υπερ-ρυπαντών θα μπορούσε να αποτρέψει έως και τέσσερις φορές περισσότερο την αύξηση της θερμοκρασίας έως το 2050 απ’ ό,τι μόνο οι πολιτικές απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές. Ταυτόχρονα, θα μπορούσε να αποτρέψει περίπου 2,4 εκατομμύρια θανάτους ετησίως που προκαλούνται από την ατμοσφαιρική ρύπανση. Ωστόσο, οι εκπομπές αυτών των υπερ-ρυπαντών εκτινάσσονται στα ύψη. Και, ωστόσο, οι εκπομπές πολλών σούπερ ρύπων εκτινάσσονται στα ύψη.
Πού βρίσκονται οι υπερ-ρυπαντές – Γιατί είναι επιβλαβείς για τον άνθρωπο και το περιβάλλον
Οι υπερ-ρυπαντές συναντώνται σε χαμηλότερες συγκεντρώσεις στην ατμόσφαιρα απ’ό,τι το διοξείδιο του άνθρακα. Αλλά κάθε τόνος αυτών των ουσιών έχει πιο ισχυρό αντίκτυπο στην αύξηση της θερμοκρασίας από έναν τόνο CO2 (έως και δεκάδες χιλιάδες φορές περισσότερο).
Οι περισσότεροι ρύποι αυτής της κατηγορίας παραμένουν στην ατμόσφαιρα για λιγότερο χρόνο σε σχέση με το διοξείδιο του άνθρακα, από μερικές ημέρες έως μερικές δεκαετίες. Άλλα, συμπεριλαμβανομένου του υποξειδίου του αζώτου και ορισμένων φθοριούχων αερίων, μπορούν να έχουν πολύ μεγάλη διάρκεια ζωής – ακόμη και δεκάδες χιλιάδες χρόνια σε ορισμένες περιπτώσεις.
Εκτός από το ότι συμβάλλουν ουσιαστικά στην υπερθέρμανση του πλανήτη, οι συγκεκριμένοι ρύποι αποτελούν σημαντική απειλή για την ανθρώπινη υγεία.
Η κακή ποιότητα του αέρα που προκαλείται από αυτούς τους ρύπους έχει συνδεθεί με μια σειρά καρδιακών και αναπνευστικών ασθενειών, καθώς και με καρκίνο του πνεύμονα και εγκεφαλικά επεισόδια.
Ποιοι ρύποι είναι οι πιο επικίνδυνοι
Το μεθάνιο, ο μαύρος άνθρακας και το τροποσφαιρικό όζον είναι οι ρύποι με τις πιο σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία.
Το μεθάνιο είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παράγοντας που συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή μετά το διοξείδιο του άνθρακα. Στα πρώτα 20 χρόνια του στην ατμόσφαιρα, όταν είναι πιο ισχυρό, το μεθάνιο έχει δυναμικό θέρμανσης πάνω από 80 φορές μεγαλύτερο από το CO2.
Το μεθάνιο έχει τόσο ανθρώπινες όσο και φυσικές πηγές. Οι παγκόσμιες εκπομπές μεθανίου που προκαλούνται από τον άνθρωπο προέρχονται από τρεις κύριους τομείς: τη γεωργία (κτηνοτροφία και παραγωγή ρυζιού), τα ορυκτά καύσιμα (ως υποπροϊόν εξόρυξης, αποθήκευσης και διανομής ορυκτών καυσίμων), τα απόβλητα (από τρόφιμα και άλλα οργανικά υλικά που αποσυντίθενται σε χώρους υγειονομικής ταφής και λύματα).
Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι οι εκπομπές μεθανίου συνέχισαν να αυξάνονται, χωρίς «καμία ένδειξη μείωσης». Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, οι ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις μεθανίου το 2023 ήταν 265% υψηλότερες από τα προβιομηχανικά επίπεδα.
Δεύτερον, το τροποσφαιρικό όζον είναι ένας από τους πιο βραχύβιους ρύπους, με διάρκεια ζωής από κάποιες μέρες έως μερικές εβδομάδες.
Όμως, παρά τη βραχύβια φύση του, έχει σημαντικό αντίκτυπο στην ανθρώπινη υγεία. Έχει συνδεθεί με περίπου 600.000 έως 1 εκατομμύριο πρόωρους αναπνευστικούς θανάτους ετησίως και παρόμοιο αριθμό πρόωρων καρδιαγγειακών θανάτων.
Παράλληλα, ως κύριο συστατικό της αιθαλομίχλης, το τροποσφαιρικό όζον μπορεί να επιδεινώσει τη βρογχίτιδα και το εμφύσημα, να προκαλέσει άσθμα και να βλάψει μόνιμα τον πνευμονικό ιστό. Τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι και τα άτομα με πνευμονικές ή καρδιαγγειακές παθήσεις κινδυνεύουν ιδιαίτερα από την έκθεση στο όζον.
Εκτός από το ότι βλάπτουν την ανθρώπινη υγεία, μελέτες έχουν δείξει ότι πολλά είδη φυτών είναι ευαίσθητα στο όζον, συμπεριλαμβανομένων των γεωργικών καλλιεργειών, των λιβαδιών και των δέντρων. Το τροποσφαιρικό όζον βλάπτει τα φυτά με πολλούς τρόπους, συμπεριλαμβανομένης της εισόδου στους πόρους στα φύλλα τους και της καύσης του φυτικού ιστού κατά την αναπνοή. Ως αποτέλεσμα, οι εκπομπές όζοντος αποτελούν αυξανόμενη απειλή για την επισιτιστική ασφάλεια.
Τέλος, ο μαύρος άνθρακας σχηματίζεται από την ατελή καύση ξύλου, βιοκαυσίμων και ορυκτών καυσίμων σε μια διαδικασία που παράγει επίσης διοξείδιο του άνθρακα, μονοξείδιο του άνθρακα και πτητικές οργανικές ενώσεις.
Κοινώς γνωστός ως αιθάλη, ο μαύρος άνθρακας έχει θερμική επίδραση έως και 1.500 φορές ισχυρότερη από το CO2 ανά τόνο. Ο συγκεκριμένος ρύπος μειώνει το φως του ήλιου που φτάνει στη Γη, παρεμβαίνει στα μοτίβα βροχοπτώσεων και διαταράσσει τους μουσώνες. Όπου κατακάθεται σε χιόνι και πάγο, μειώνει την ανακλαστικότητα και αυξάνει τους ρυθμούς τήξης.
Ο μαύρος άνθρακας είναι ένα σημαντικό συστατικό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης από λεπτά σωματίδια (PM2,5) και έχει συνδεθεί με μια σειρά από αρνητικά αποτελέσματα για την υγεία, συμπεριλαμβανομένου του πρόωρου θανάτου σε ενήλικες με καρδιακές και πνευμονοπάθειες, εγκεφαλικά επεισόδια, καρδιακές προσβολές, χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις όπως βρογχίτιδα, επιδεινωμένο άσθμα και άλλα καρδιοαναπνευστικά συμπτώματα.
Κάθε χρόνο, περίπου 4-8 εκατομμύρια θάνατοι παγκοσμίως συνδέονται με τη μακροχρόνια έκθεση στα PM2,5.
