Η μεσογειακή διατροφή είναι άραγε συνατογογραφούμενη δίαιτα; Ή μήπως τρόπος να χάσεις κιλά; Ίσως ένα άθροισμα εμβληματικών προϊόντων, όπως το κρασί και το ελαιόλαδο; Ή μήπως τελικά είναι κάτι σαν την Αγία Τριάδα: Αδιαίρετη, ομοούσια και όμοια με τα υπόλοιπα στοιχεία του μεσογειακού τρόπου ζωής; Κι αυτό, ευτυχώς η δυστυχώς μπορούν να το καταλάβουν στην ολότητά του μόνο όσοι έχουν ζήσει τον μεσογειακό τρόπο ζωής!
Και τα σημαντικότερα συστατικά αυτής, η κοινωνικότητα και η «υπακοή» στους κανόνες του περιβάλλοντος. Είναι δηλαδή από τη φύση της «αειφόρος», που είναι το μεγάλο ζητούμενο σήμερα.
Το γνωστό μεγάλης αναγνωσιμότητας και επιρροής περιοδικό Politico, σε κεντρικό του άρθρο με τίτλο «Η Μεσογειακή Διατροφή είναι Ψέμα» την προηγούμενη Δευτέρα (να είναι άραγε τυχαίο που επιλέγει τσαγκαροδευτέρα για αναφορά σε ένα τέτοιο θέμα, όπου η επιστροφή στην εργασία είναι δύσκολη), κατέληξε ότι η μεσογειακή διατροφή έχει πεθάνει και κάποιος πρέπει να το πει στους Ιταλούς (σ.σ. και τους Έλληνες) που έχουν τα πιο παχύσαρκα παιδιά!
Το πνεύμα του δημοσιεύματος δεν είναι σαφές. Για παράδειγμα αναφέρει την Ιταλία σαν μία και ενιαία διατροφική οντότητα. Τώρα τι σχέση έχει η βόρειος περιοχή της όπου τα ονομαστά της προϊόντα είναι βουτηγμένα στο αλάτι, με τον νότο του ελαιολάδου και των τυριών άλμης χρήζει περαιτέρω διευκρίνησης από μέρους τους.
Το γαλλικής έμπνευσης Nutri score, αντίπαλο με τη μεσογειακή διατροφή
Την εποχή αυτή, στη Γηραιά Ήπειρο διεξάγονται πολλοί και σύνθετοι διατροφικοί πόλεμοι, ή καλύτερα αψιμαχίες, όπως για παράδειγμα αυτός της καθιέρωσης του περίφημου nutri score. Ενός εφευρήματος που βγάζει διατροφικά ισοδύναμα βεβαρημένα με επεξεργασία προϊόντα, με αυτά που έχουν υποστεί ελάχιστη ή καθόλου επεξεργασία.
Αυτό όμως που χρειάζεται πρώτα απ' όλα να διευκρινιστεί, είναι ότι στην ουσία βάλλεται ο μεσογειακός τρόπος ζωής, της σιέστας, της ρούγας, της «αλλαξιάς» (σ.σ. όταν ο ένας βοηθούσε τον άλλον στις δουλειές με πρώτη τη συλλογή ελαιοκάρπου), της ανατροφής των παιδιών με την βοήθεια του παππού και της γιαγιάς και φυσικά του φαγητού που είχε μέχρι και χόρτα, αλλά και τομάτες μόνο από τον Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβρη και όχι ολοχρονίς.
Είναι προφανές, ότι στο ταπεινό πλην εξαιρετικό είδος της άνυδρης μεσογειακής γης, τα χόρτα, οι σημερινοί διατροφικοί βιομηχανικοί γίγαντες μπορούν να δώσουν λίγη ή και καθόλου υπεραξία. Κι αυτό ίσως... να τους δίνει στα νεύρα.
Σκεπτόμενος τα όσα έγραψε στο άρθρο του το Politico, μου ήλθαν στο μυαλό δύο εικόνες.
Όπως ξέρετε, στα χωριά όταν κάποιος πεθάνει, χτυπάει η καμπάνα. Όταν ήμουν μικρός και χτυπούσε η καμπάνα, η μάνα μου έλεγε «Πάει και η Ευτυχία, ο Μήτσος, η Μαρία!». Πάντα απορούσα πότε πρόλαβε και το έμαθε! Από ημέρες ήξερε ότι ο τάδε δεν πάει καλά, «τον περιμένουν» ήταν η ακριβής έκφραση. Μέχρι να παραδώσει την ψυχή του όμως, ήταν μέρος μιας ζεστής κοινωνίας, που ο ένας νοιαζόταν για τον άλλον. Φυσικά, πιο πολύ για τους δικούς του και τους φίλους του. Αλλά πάντα περίσσευε ένα κομμάτι συμπόνιας.
Σήμερα, το ρόλο αυτό τον έχουν υποκαταστήσει οι... ψυχολόγοι! Χθες το απόγευμα, εν είδει ρεπορτάζ, επισκέφθηκα τα κέντρα δύο πρωτευουσών νομών κι εντυπωσιάστηκα από τις πολλές ταμπέλες επαγγελματιών ψυχικής υγείας! Όλοι αυτοί προσπαθούν, καθόλα τίμια και επαγγελματικά, να υποκαταστήσουν την χαμένη κοινωνικότητα, κοινωνικοποίηση και συμπόνια της παλιάς Ελλάδας. Να υποκαταστήσουν με άλλα λόγια τη χαμένη βάση της μεσογειακής διατροφής.
Οι γιατροί και οι διατροφολόγοι με τη σειρά τους, συνιστούν όταν τρως, να το κάνεις όσο είναι δυνατόν με φίλους, να σταματάς τη δουλειά σου, να πέφτουν οι ρυθμοί, να μην ασχολείσαι με το κινητό σου, να ηρεμείς.
Στα μεσογειακά σπίτια μέχρι τη δεκαετία του '70, όλα αυτά ήταν προφανή: Όλοι ήξεραν ότι πρέπει να είναι σπίτι στις 13:30 στα αγροτόσπιτα και στις 15:00 στις πόλεις, τρώγανε όλοι μαζί και μετά οι μεγαλύτεροι έκαναν σιέστα.
Τι ισχύει από όλα αυτά σήμερα; Αυτό το κενό προσπαθεί να καλύψει ο διαιτολόγος, αλλά δεν φαίνεται να είναι και τόσο εύκολο.
Η λαχτάρα των εποχιακών προϊόντων
Η δεύτερη εικόνα που μου ήλθε στο μυαλό, ήταν η εικόνα του μπακάλικου του χωριού μας, εκεί τώρα που ο γιος του τότε μπακάλη έχει ένα μικρό σούπερ μάρκετ. Τότε πουλούσε πρώτες ύλες για παρασκευή φαγητού, και κυρίως αυτές που είχαν μια κάποια διάρκεια ζωής. Γάλα, αυγά, γιαούρτια, τα προμηθευόσουν από την γειτονιά ή από τους «ειδικούς παραγωγούς».
Ο περιπλανώμενος γιαουρτάς, δεν ερχόταν για παράδειγμα το καλοκαίρι, αφού τα πρόβατα έχουν λίγο γάλα την εποχή αυτή και χρησιμοποιείται κατά προτεραιότητα για παρασκευή τραχανά.
Σήμερα ο γιος του, σε ένα μαγαζί γεμάτο ψυγεία, πουλάει μισοέτοιμα ή και έτοιμα φαγητά, τα περισσότερα από αυτά είδη με... ατελείωτη διάρκεια ζωής. Ίσως θυμάστε ότι από τα πρώτα πράγματα που ασχολήθηκε το ΔΝΤ όταν ξεκίνησε να ζητάει μεταρρυθμίσεις στην αρχή της κρίσης, ήταν η διάρκεια του γάλακτος.
Το αιτιολογικό ήταν ότι ο ανταγωνισμός δεν μπορεί να αναπτυχθεί, επειδή με τις λίγες ημέρες διάρκειας που είχε τότε το προϊόν, δεν μπορεί να φτάσει γάλα από την άλλη μεριά της Ευρώπης.
Η απάντηση του μέσου Έλληνα πριν 40 χρόνια, τότε δηλαδή που ο κόσμος ζούσε με βάση τη μεσογειακή διατροφή θα ήταν: «σκασίλα μας κι αν δεν μπορεί να φτάσει το γάλα από την Ιρλανδία, η γειτόνισσα έχει μια γίδα και μας δίνει γάλα όποτε θέλουμε». Η απάντηση του νεοέλληνα όμως ήταν, ναι να ενισχύσουμε τον ανταγωνισμό να πέσει η τιμή.
Δεν είναι λογικό να ζητήσει κανείς να επιστρέψουμε στην εποχή της κατσίκας του γείτονα και της κότας στην αυλή. Αλλά όταν αναλύουμε φαινόμενα, θα πρέπει να τα εξετάζουμε όλα και να τα λέμε με το όνομά τους.
Η καθημερινότητα στη Μεσόγειο είναι το κλειδί
Οι επιστήμονες, μεταξύ των οποίων και διακεκριμένοι Έλληνες πανεπιστημιακοί, καλώς έκαναν και μελέτησαν τη δομή, τη σύσταση και τη λειτουργία της μεσογειακής διατροφής.
Οι άνθρωποι αυτοί όμως, δεν ήταν αρμόδιοι να μιλήσουν για τη μαγεία της καθημερινής ζωής, κομμάτι της οποίας ήταν η διατροφή, των ανθρώπων που ζούσαν γύρω από τη μεσογειακή λεκάνη.
Των ανθρώπων που απολάμβαναν 4 εντελώς διακριτές εποχές, όπου το μέτρο ήταν ο κανόνας της ζωής, διότι το επέβαλε το περιβάλλον γύρω τους και όχι νόμοι και διατάξεις όπως συνέβαινε σε άλλα γεωγραφικά μήκη και πλάτη. Των ανθρώπων που απολάμβαναν τις απλές απογευματινές βόλτες στις πλατείες, τα πανηγύρια και τις γιορτές, που αφιέρωναν ένα ολόκληρο δωμάτιο του μικρού τους σπιτιού, την σάλα, για να γιορτάσουν τη γιορτή του άνδρα τους, τα γενέθλια των παιδιών, να τραπεζώσουν έναν περαστικό που σταμάτησε να πει ένα γεια.
Δικαιολογημένα πριν ένα περίπου χρόνο, δύο κοπέλες αλβανικής καταγωγής, μου επεσήμαναν ότι η μεγάλη τραπεζαρία που υπάρχει στο καθιστικό μου που φροντίζουν περιοδικά είναι άχρηστη, διότι την χρησιμοποιώ πολύ σπάνια. «Εμείς όταν ήλθαμε εδώ πριν 25-30 χρόνια, όταν κάποιος είχε γιορτή και άνοιγε το σπίτι του κάναμε 4 με 5 μεροκάματα: δύο να μαζέψουμε το σπίτι, ένα να μαγειρέψουμε κι άλλο ένα να το ξαναμαζέψουμε. Τραγούδια, χορό, φωνές, ξεφαντώματα!».
Αλλά και όσοι δεν είχαν τον τρόπο τους, έφτιαξαν τον λαϊκό πολιτισμό όπως τον ξέρουμε και τον απολαμβάνουμε σήμερα: τα μικρά ασβεστωμένα σπιτάκια των νησιών, τα πανηγύρια της Παναγίας, τις μουσικές της λύρας και του κλαρίνου που... και νεκρούς ανασταίνουν.
Αυτή ήταν η Μεσόγειος και ο τρόπος ζωής των ανθρώπων της. Και αυτόν το τρόπο ζωής μετέφεραν στις πατρίδες τους οι πρώτοι επισκέπτες από τις βόρειες ευκατάστατες χώρες, όταν ο μαζικός τουρισμός δοκίμαζε τα πρώτα του βήματα και καθιέρωσε τη Νότιο Ευρώπη βασική παγκόσμια τουριστική αγορά. Κι ας μη κρυβόμαστε, ακόμη και σήμερα εμείς εδώ στο Νότο ζούμε σε μεγάλο βαθμό από την παρακαταθήκη ενός τρόπου ζωής που χάθηκε.
Δεν ήταν ψέμα η μεσογειακή διατροφή, όπως αναφέρει το Politico στο άρθρο του. Οι επιστήμονες που ανέδειξαν τις αρετές της, έκαναν αυτό που επέβαλε η δουλειά τους: Χαρτογράφησαν με απόλυτα σαφή και αποδεκτό τρόπο την ευεργετική λειτουργία της για τον ανθρώπινο οργανισμό. Αν και συμπλήρωναν ότι η διατροφή μόνη της δεν φτάνει για να επιτευχθεί το μεγάλο ζητούμενο, η καλή υγεία των χρηστών.
Συμπλήρωναν ότι απαιτείται σωματική άσκηση, αφού η θέση τους δεν επέτρεπε να μιλήσουν για την συνεισφορά των πανηγυριών στην ολική επιτυχία. Ήταν υποχρέωση των τοπικών κοινωνιών και πολιτειών να διατηρήσουν ζωντανά και τα υπόλοιπα συστατικά του μεσογειακού τρόπου ζωής, αυτού που έβγαλε φυσιογνωμίες σαν τον Ζορμπά και χορούς σαν το συρτάκι.
Και με τον τρόπο αυτό θα είχαν κόψει τον βήχα σε όποιον ασχολήθηκε με την ημερομηνία λήξης του γάλακτος και τη μείωση των αγελαδοτροφικών εκμεταλλεύσεων της χώρας που επακολούθησε. Και σε πολλούς ακόμη...
Ο μεσογειακός τρόπος ζωής και όχι η μεσογειακή δίαιτα, όντως φαίνεται ότι χάθηκε ανεπιστρεπτί, κι ας προσπαθούν να το ξαναζωντανέψουν τα καλοκαίρια οι επαγγελματίες του τουρισμού.
