Παρά τις αυξημένες αναφορές στον τύπο, γραπτό και ηλεκτρονικό, για τις κατά καιρούς ρατσιστικές επιθέσεις εις βάρος αλλοδαπών στον Ασπρόπυργο και τη ρητορική μίσους εναντίον των τσιγγάνων της περιοχής, την πολυδιαφημιζόμενη παραβατικότητα και το άβατο της Νέας Ζωής και σε άλλες περιοχές της Δυτικής Αττικής, συνήθως η δημόσια συζήτηση «εγκλωβίζεται» στην αστυνομική και ποινική όψη των φαινομένων αυτών.
Λείπει παντελώς η κοινωνική έρευνα και ανάλυση, λείπει η συστηματική παρακολούθηση των τεκτονικών αλλαγών σε κοινωνικο-οικονομικό και πληθυσμιακό επίπεδο στον Ασπρόπυργο και την ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Αττικής, λείπει η χαρτογράφηση των βασικών προβλημάτων της περιοχής σε σχέση με τις ιδιαίτερες ανάγκες των πληθυσμιακών ομάδων που διαβιούν στην περιοχή, λείπει η ύπαρξη ενός στρατηγικού και επιχειρησιακού σχεδίου για την αναζωογόνηση της περιοχής και την οικοδόμηση μιας νέας κοινωνικής συνοχής.
Σύμφωνα με έρευνα του ΕΚΚΕ, σε επιμέρους περιοχές του Ασπροπύργου, η ανεργία είναι διπλάσια του μέσου όρου της Αττικής (δηλ. 50%)! Ολοένα και αυξανόμενο τμήμα του πληθυσμού, έχει ως μοναδικό εισόδημα κοινωνικά και προνοιακά επιδόματα στο όριο της φτώχειας, χωρίς καμία προοπτική εισόδου στην αγορά εργασίας. Στον Ασπρόπυργο καταγράφεται το μεγαλύτερο ποσοστό ακραίας φτώχειας με το 17% του μόνιμου πληθυσμού να είναι δικαιούχοι του Κοινωνικού Εισοδήματος Αλληλεγγύης (στοιχεία Δεκεμβρίου 2017).
Οι πολύ μεγάλες συγκεντρώσεις παλιννοστούντων ομογενών έγιναν σε περιοχές με ανύπαρκτες ή ελλιπείς υποδομές, έλλειψη οργανωμένης δημόσιας παρέμβασης, ανυπαρξία συστηματικών κοινωνικών παρεμβάσεων για τη νεολαία, τις γυναίκες και τα ευάλωτα άτομα. Επίσης, οι συγκεντρώσεις τσιγγάνων ακολούθησαν μια παρόμοια πορεία, με έντονα στοιχεία χωρικού και κοινωνικού αποκλεισμού: από αμιγείς καταυλισμούς, όπως στο Σοφό, σε μικτούς καταυλισμούς, όπως στη Νέα Ζωή και υποβαθμισμένες γειτονιές, όπως στα Νεόκτιστα. Ομογενείς από την Β. Ήπειρο, επίσης συγκεντρώθηκαν σε συγκεκριμένες περιοχές, αντιμετωπίζοντας περιθωριοποίηση. Αλλοδαποί - εργάτες γης κατά κύριο λόγο- συγκεντρώθηκαν στις περιθωριοποιημένες περιοχές.
Οι ομογενείς από την ΕΣΔΔ φαίνεται ότι- στις ελάχιστες διαθέσιμες κοινωνικές έρευνες (Πρέπας, Μαυρέας, 2015)- αισθάνονται να απολαμβάνουν το χειρότερο επίπεδο διαβίωσης, και θεωρούν ότι βρίσκονται σε μειονεκτικότερη θέση συγκριτικά με τους αλλοδαπούς μετανάστες και τους τσιγγάνους. Εκφράζουν μια βαθιά δυσανεξία έναντι άλλων κοινωνικών ομάδων, ενώ οι νέοι τους χαρακτηρίζονται από υψηλά ποσοστά απουσίας από την εκπαίδευση, την κατάρτιση και την αγορά εργασίας.
Δεν υπήρξε για πολλές δεκαετίες οργανωμένη προσπάθεια για την «εκπαίδευση» του πληθυσμού και των τοπικών υπηρεσιών στη διαχείριση των διαπολιτισμικών σχέσεων, για την προώθηση μιας νέας κοινωνικής συνοχής και την προσέγγιση της νεολαίας της περιοχής. Το άμεσο περιβάλλον διαβίωσής τους χαρακτηρίζεται από τέτοια υποβάθμιση (ρύπανση, χωματερές, έλλειψη δομημένων κοινόχρηστων χώρων, έλλειψη αθλητικών και άλλων κέντρων, αποκοπή από το κέντρο της πόλης, στιγματισμός της περιοχής και των πληθυσμιακών ομάδων) που μόνο αρνητικά συμβάλει στο αίσθημα αυτοεκτίμησης των κατοίκων και οδηγεί σε αρνητικές εσωτερικές συσπειρώσεις εναντίων των άλλων (είτε είναι αλλοδαποί είτε άλλες κοινωνικές και πολιτισμικές ομάδες). Αυτό το έδαφος βρίσκει ως κατάλληλο για να ευδοκιμήσει η ρητορική του μίσους και της ξενοφοβίας και το «όραμα» συσπείρωσης και αυτοεκτίμησης μέσω της βίας και της απόρριψης ύπαρξης του άλλου.
Όσο και αν είναι σημαντική η αστυνομική και ποινική αντιμετώπιση του φαινομένου, δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις βαθιές κοινωνικές και οικονομικές ρίζες. Η γκετοποίηση περιοχών της Δυτικής Αττικής είναι ήδη εδώ, δεν αποτελεί πια σενάριο αλλά ανησυχητική πραγματικότητα και επείγει άμεσα ο σχεδιασμός και η υλοποίηση προγραμμάτων οικοδόμησης μιας νέας κοινωνικής συνοχής. Μόνο η νέα κοινωνική συνοχή μπορεί να προωθήσει το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να τα εμπραγματώσει έτσι ώστε να μην είναι απλές πανηγυρικές διακηρύξεις.
Το αναπτυξιακό συνέδριο για την ανασυγκρότηση της Δυτικής Αττικής (16-17 Δεκεμβρίου 2017) αναγνώρισε αυτή τη διάσταση, και έθεσε αυτή την διάσταση του ζητήματος όχι μόνο ως ανεξάρτητη μεταβλητή αλλά ως βασικής αναπτυξιακή συνιστώσα στη συνολική προσπάθεια ανάταξης της περιοχής. Η κινητοποίηση των δημόσιων και των κοινωνικών φορέων για να κλείσουν τα χάσματα και τα τραγικά κοινωνικά ελλείμματα στην περιοχή είναι πλέον γεγονός.
Η όλη προσπάθεια, με δεδομένη τη σημασία της περιοχής για όλες τις περιοχές της Αττικής και της χώρας με ανάλογα προβλήματα, απαιτεί την ίδρυση και λειτουργία ενός Παρατηρητηρίου Δυτικής Αττικής με σκοπό την συστηματική καταγραφή, ανάλυση και επεξεργασία των δεδομένων αλλά και την διαμόρφωση προτάσεων και λύσεων με τη συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και τη λειτουργία μια πλατφόρμας διαβούλευσης εκπροσώπων από όλες τις περιοχές και πληθυσμιακές ομάδες της περιοχής. Τέλος, η παρακολούθηση των επιπτώσεων των θεματικών και κάθετων πολιτικών στην εδαφική περιφέρεια της Δυτικής Αττικής αποτελεί σημαντική παράμετρο και έγνοια ενός Παρατηρητηρίου με σκοπό την τεκμηριωμένη ανάδειξη των αρνητικών επιπτώσεων και την ανάγκη προσαρμογής στις τοπικές συνθήκες και το σεβασμό στους ανεκτίμητους υλικούς και άυλους πόρους της περιοχής.
