Περίπου τέσσερα χρόνια πριν, το CLIMPACT, το Εθνικό Δίκτυο για την Κλιματική Αλλαγή και τις Επιπτώσεις της, ξεκινούσε τα πρώτα του βήματα με συντονιστή φορέα το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και τη συμμετοχή κορυφαίων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και ερευνητικών κέντρων. Σκοπός του ήταν να δημιουργηθεί μια ενιαία εθνική βάση δεδομένων για την κλιματική αλλαγή στη χώρα, αλλά και να αναπτυχθούν εκείνα τα εργαλεία και τα συστήματα που θα συνέβαλαν στην έγκαιρη προειδοποίηση για έντονα καιρικά φαινόμενα, αλλά και για τις επιπτώσεις που αυτά μπορεί να επιφέρουν. Από το 2020 μέχρι σήμερα, στο πλαίσιο του CLIMPACT έχει ήδη αναπτυχθεί μεταξύ άλλων ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης πλημμυρών στην Μάνδρα, ένα επιχειρησιακό σύστημα πολλαπλών δεδομένων για την έγκαιρη και έγκυρη παρακολούθηση της πλημμύρας σε σχεδόν πραγματικό χρόνο, ενώ καθημερινά συλλέγονται δεδομένα μετεωρολογικά, ατμοσφαιρικά, κλιματικά, θαλάσσιου περιβάλλοντος απαραίτητα για την πρόγνωση (όπου είναι δυνατόν), έγκαιρη προειδοποίηση, καταγραφή και αντιμετώπιση επιπτώσεων φυσικών καταστροφών (όπως πλημμύρες, δασικές πυρκαγιές, διάβρωση ακτών, μείωση βιοποικιλότητας, ατμοσφαιρική ρύπανση, κα).
Τέσσερα χρόνια μετά το CLIMPACT βρίσκεται ανάμεσα στις υποψηφιότητες του βραβείου Earthshot Prize 2022, που αποτελεί ένα από τα πιο δημοφιλή βραβεία «πράσινων» λύσεων στον κόσμο.
Κινητήριος μοχλός για την σύσταση του CLIMPACT ήταν οι ίδιες οι συνθήκες της κλιματικής κρίσης που ιδιαίτερα η Ελλάδα, λόγω της θέσης της, τις βιώνει όλο και πιο έντονα. Όπως τονίζει στο Αθηναϊκό/ Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο συντονιστής του, διευθυντής και πρόεδρος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Μανώλης Πλειώνης, «οι συνθήκες Κλιματικής Κρίσης που βιώνουμε επέβαλαν την συστράτευση της Επιστημονικής κοινότητας, της Πολιτείας και της κοινωνίας για την μελέτη της Κλιματικής Αλλαγής και των αναμενόμενων αποτελεσμάτων της στη χώρα μας αλλά και για την εύρεση λύσεων τόσο στο τομέα της προστασίας των πολιτών και του περιβάλλοντος όσο και στον τομέα της οικονομίας και της παραγωγής ενέργειας. Στο πλαίσιο αυτό συστάθηκε το Δίκτυο για την Κλιματική Αλλαγή και τις Επιπτώσεις της - CLIMPACT το οποίο δικτύωσε- για πρώτη φορά - όλα τα μεγάλα ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα μιας χώρας ενώ συνεχίζει να δέχεται νέα μέλη, που ασχολούνται με την μελέτη, την πρόληψη και την προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή με στόχο την συλλογή όλων των διαθέσιμων δεδομένων και τεχνογνωσίας, την ανάπτυξη καινοτομίας σε θέματα πρόγνωσης και διαχείρισης φυσικών καταστροφών και την διασύνδεση με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (Φορείς εκπόνησης πολιτικών, Τοπική και Περιφερειακή αυτοδιοίκηση, επιμελητήρια, επιχειρηματικούς συνδέσμους, φορείς της κοινωνίας των πολιτών, κα)».
Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο επιστημονικός υπεύθυνος του CLIMPACT, Νίκος Μιχαλόπουλος τα επιστημονικά επιτεύγματα της πρωτοβουλίας μπορεί να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες:
α) Ενημέρωση της κοινωνίας για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, σε διάφορους κρίσιμους τομείς της ελληνικής οικονομίας μέσω στοχευμένων forum για την γεωργία, τουρισμό, πλημμύρες και θαλάσσιο περιβάλλον. β) Στην παραγωγή κατάλληλων εργαλείων έγκαιρης πρόγνωσης με έμφαση τις πλημμύρες και στην διάδοση των πυρκαγιών. Ο τελικός στόχος είναι η μεταφορά της παραπάνω τεχνογνωσίας στις αρμόδιες αρχές με σκοπό τον μετριασμό και την άμβλυνση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και τέλος γ) Την παραγωγή δεδομένων και επιστημονικής γνώσης που θα χρησιμοποιηθούν από την επιστημονική κοινότητα τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο για την καλύτερη κατανόηση του φαινομένου της αλλά και την εγκυρότερη και εγκαιρότερη πρόβλεψη των επιπτώσεων της στην Ελλάδα και την Ανατολική Μεσόγειο.
Σύμφωνα με τον κ. Μιχαλόπουλο, όλο αυτό το διάστημα έχουν προσπαθήσει να συγκεντρώσουν τα επιστημονικά δεδομένα της κλιματικής αλλαγής και να διαπιστώσουν το αποτύπωμά της μέχρι στιγμής στη χώρα. «Για παράδειγμα, έχουμε συγκεντρώσει δεδομένα για τη θερμοκρασία της θάλασσας, τη θερμοκρασία στους σταθμούς, κοιτάμε για τη βροχόπτωση, μια σειρά δηλαδή από δεδομένα που παρατηρούμε τι λένε για το παλαιό κλίμα, πώς είχε συμπεριφερθεί, ποια ήταν η φυσική μεταβολή. Κοιτάμε επίσης να δούμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε μια σειρά από τομείς της οικονομίας, πχ στη γεωργία, στον τουρισμό σε διάφορες μορφές ενέργειας. Για όλα αυτά έχουμε προτάσεις που θα συμπεριληφθούν σε ένα πολύ μεγάλο έργο που ετοιμάζουμε τώρα και είναι η λευκή βίβλος», σημειώνει.
Όπως τονίζει, η Ελλάδα είναι μία από τις περιοχές στον πλανήτη που θεωρείται hotspot. «Είναι μια περιοχή που για μια σειρά από λόγους η θερμοκρασία αυξάνεται με γρηγορότερο ρυθμό απ' ότι στον πλανήτη, κάτι το οποίο το βλέπουμε από τη δεκαετία του '80 μέχρι σήμερα, ο ρυθμός που ανεβαίνει η θερμοκρασία είναι περίπου 2 φορές μεγαλύτερος απ' ότι στον υπόλοιπο πλανήτη. Η αύξηση της θερμοκρασίας έχει σαν αποτέλεσμα το έδαφος να είναι πιο ξερό, η βλάστηση να είναι πιο ξερή.
Έχουμε δει για παράδειγμα ότι στις βροχοπτώσεις μπορεί να μην έχει αλλάξει δραματικά το ύψος της βροχόπτωσης αυτό που έχει αλλάξει είναι η κατανομή τους. Οι βροχές δεν κατανέμονται ομοιόμορφα μέσα σχεδόν σε όλο το χειμώνα αλλά έχουμε αυτό που ονομάζουμε ακραία φαινόμενα , δηλαδή δυνατές βροχές που κρατάνε ένα μικρό διάστημα που οδηγεί σε πλημμυρικά φαινόμενα. Συνεπώς, δεν έχουμε μία κανονικότητα στις βροχοπτώσεις, έχουμε αυξημένη θερμοκρασία, το έδαφος ξεραίνεται πιο γρήγορα, η βλάστηση ξεραίνεται πιο γρήγορα, άρα και τα δύο βοηθάνε η μεν βλάστηση για να έχουμε περισσότερες πυρκαγιές το δε πιο ξερό έδαφος να κάνει ένα φαινόμενο ανάδρασης», εξηγεί ο κ. Μιχαλόπουλος ενώ προσθέτει ότι από τα μέχρι τώρα ευρήματά τους η Αττική, η Χαλκιδική και η Δυτική Κρήτη είναι είναι από τις πιο ευαίσθητες περιοχές για πλημμύρες. Επιπλέον, όπως υπογραμμίζει, όσα έγκαιρα συστήματα προειδοποίησης έχουν παραχθεί θα είναι στη διάθεση τόσο της Πυροσβεστικής όσο και της Πολιτικής Προστασίας για να χρησιμοποιηθούν για την καλύτερη δυνατή πρόληψη από τα ακραία καιρικά φαινόμενα.
Ακόμη, για τις δασικές πυρκαγιές, έχει καταγραφεί η προϊστορία όλων των πυρκαγιών στην Ελλάδα ώστε να διαπιστώσουν κάτω από ποιες συνθήκες έχουν γίνει. «Ανάλογα με τον καιρό μπορούμε να ξέρουμε αμέσως ποιες είναι οι περιοχές που είναι πιο επικίνδυνες, μαθαίνοντας ουσιαστικά από τα παλιά, ενώ εξίσου σημαντικό είναι ότι παράγουμε εργαλεία για να δούμε πώς θα μετακινηθεί το μέτωπο της φωτιάς. Δουλεύουμε λοιπόν σε τρία κομμάτια την καλύτερη πρόληψη-προειδοποίηση, την καλύτερη προσαρμογή, αλλά και την μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, διότι ακόμη κι αν πάρουμε τα μέτρα , την κλιματική αλλαγή θα την ζήσουμε, το ζήτημα όμως είναι να έχει μικρότερη διάρκεια και ένταση. Θα περάσουμε υποχρεωτικά από ένα διάστημα προσαρμογής το οποίο θα κρατήσει 30-50 χρόνια ανάλογα τα μέτρα, πρέπει η κοινωνία να προσαρμοστεί, άρα κοιτάμε και την ενημέρωσή της που είναι πολύ σημαντική αλλά και την προσαρμογή», επισημαίνει ο κ. Μιχαλόπουλος.
Όταν ξεκίνησε το CLIMPACT, αποτελούνταν από 11 φορείς και πιο συγκεκριμένα το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (συντονιστής), την Ακαδημία Αθηνών, το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών ''Δημόκριτος'', το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Πολυτεχνείο Κρήτης, το Ερευνητικό Κέντρο ΑΘΗΝΑ και το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών. Πλέον, όπως τονίζει η υπεύθυνη διάχυσης και δικτύωσης του CLIMPACT, Αθηνά Δήμου, το δίκτυο έχει διευρυνθεί με νέα "διασυνδεδεμένα μέλη" και συγκεκριμένα, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, τον Ελληνικό Γεωργικό Οργανισμό "Δήμητρα", το Πανεπιστήμιο Πατρών, το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου και τον Σύνδεσμο Μελετητών Υδραυλικών Έργων και Διαχείρισης Υδατικών Πόρων, αυξάνοντας τον αριθμό των φορέων που συμμετέχουν στους 19. «Η εμβληματική δράση CLIMPACT της γενικής γραμματείας Έρευνας και Καινοτομίας επιδιώκει τη συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς με σκοπό την πρόληψη και προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή ώστε να αποτελεί πόλο έγκυρης και πολύπλευρης εμπειρογνωμοσύνης και συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας και της Κοινωνίας», επισημαίνει η κ. Δήμου.
Όσον αφορά το Earthshot Prize, αξίζει να σημειωθεί ότι από τις 6 υποψηφιότητες που προτάθηκαν από τον επιλεγμένο Ελληνικό Φορέα EPLO Institute for Sustainable Development, 4 προέρχονται από την Ελλάδα και είναι οι εξής: το Ελληνικό Εθνικό Σχέδιο Αναδάσωσης του ΥΠΕΝ, η μκο ENALEIA - "Mediterranean Clean-Up" , η επιχείρηση BlueCycle καθώς και το CLIMPACT.
«Το Earthshot Prize είναι από τα πιο αναγνωρίσιμα βραβεία περιβάλλοντος παγκοσμίως. Υποστηρίζει καινοτόμες προσπάθειες για την προστασία του περιβάλλοντος και δράσεις που στοχεύουν στον μετριασμό και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Η υποψηφιότητα του CLIMPACT επιβεβαιώνει την εξαιρετική δουλειά των επιστημονικών ομάδων αλλά και όλων των συνεργατών του έργου και την καίρια σημασία που έχουν για την χώρα μας οι διεπιστημονικές συνέργειες για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής», επισημαίνει ο οικονομικός υπεύθυνος του CLIMPACT, Νικηφόρος Πλυτάς.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
