Οι πεπερασμένοι πόροι και τα κλιματικά ζητήματα έχουν καταστήσει αναγκαία τη μετάβαση από μια κοινωνία που βασίζεται στο μοντέλο "κατασκευή-κατανάλωση-απόρριψη" προς μια κλιματική ουδέτερη, περιβαλλοντικά βιώσιμη και πλήρως κυκλική οικονομία, απαλλαγμένη από τοξικούς ρύπους, έως το 2050.
Η περιβαλλοντική συνείδηση των πολιτών αρχίζει να ωριμάζει καθώς, σύμφωνα με Έρευνα που διεξήγαγε η Truberries*, το 82% των πολιτών έχει κάνει μέχρι σήμερα κάποια μορφή ανακύκλωσης. Παρά την ένθερμη υποστήριξη της ανακύκλωσης σε άλλες κατηγορίες, η Ανακύκλωση Συσκευών φαίνεται να αντιμετωπίζει ακόμα προκλήσεις.
Το Ερευνητικό Πρόγραμμα της Truberries*, που μεταξύ άλλων περιλάμβανε Ποιοτική Έρευνα και Ποσοτική Έρευνα, πραγματοποιήθηκε σε Άνδρες και Γυναίκες (50% - 50%) ηλικίας 25 -54 ετών στις περιοχές Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Λάρισας, Πάτρας και Ηρακλείου.
Σύμφωνα με τα δεδομένα που προκύπτουν, το 44% των ερωτώμενων δηλώνουν να έχουν ανακυκλώσει όλες τις συσκευές που δε χρησιμοποιούν πια, ενώ σχεδόν άλλοι τόσοι (39%) έχουν δώσει ένα μέρος αυτών και περίπου 76% του κοινού έχει κάνει ανακύκλωση (ολική ή μερική ή reuse) των συσκευών του τα τελευταία 3 χρόνια, ενώ το 7% δεν έχει κάνει ποτέ ανακύκλωση.
Τα τελευταία 3 χρόνια υπάρχει σημαντικός ρυθμός αύξησης (+32%) στους πολίτες που ανακυκλώνουν όλες τις συσκευές τους (από 30% σε 44%). Ταυτόχρονα, σημαντικός ο ρυθμός μείωσης σε αυτούς που δεν έχουν ανακυκλώσει καθόλου και τις έχουν πετάξει (από 16% σε 4%).
Όσον αφορά τους λαμπτήρες, το 54% έχουν ανακυκλώσει το σύνολο των λαμπτήρων που δε λειτουργούν πια, ενώ 26% έχουν ανακυκλώσει μέρος αυτών, με το 12% να εξακολουθεί να τους πετάει στα σκουπίδια.
Τα βασικά εμπόδια που εντοπίζει η Έρευνα της Truberries στην ανακύκλωση συσκευών, είναι η έλλειψη υποδομών από το Δήμο (36%), το ότι δεν είναι βολική διαδικασία (27%) και ότι είναι χρονοβόρο (23%). Η έλλειψη υποδομών στους Δήμους, η έλλειψη κοντινού σημείου και η χρονοτριβή που προκύπτει από το να πάει ο πολίτης τις συσκευές στο σημείο συλλογής, είναι τα 3 πιο σημαντικά εμπόδια στην ανακύκλωση συσκευών. Η προσπάθεια που καλείται να κάνει ο πολίτης και η ταλαιπωρία που καλείται να υφίσταται σε κάποιες περιπτώσεις, είναι τα πιο σημαντικά εμπόδια στην ανακύκλωση.
Σχετικά με τη στάση του κοινού για ανακύκλωση συσκευών, το 70% του κοινού αναφέρει ότι η ανακύκλωση των συσκευών είναι εξ΄ αρχής δική του προσωπική ευθύνη και το 76% έχει κάνει ανακύκλωση έστω κάποιας συσκευής του κατά την τελευταία τριετία.
Πώς γίνεται η ανακύκλωση συσκευών σήμερα
Η ευκολία αποτελεί παράγοντα που καθορίζει τον τρόπο που επιλέγεται να γίνει η ανακύκλωση αν η μεταφορά/ ξεφόρτωμα της συσκευής δεν γίνει εύκολα και γρήγορα μέσω της διαδικασίας της ανακύκλωσης, θα επιλεχθεί άλλος τρόπος που θα πληροί αυτές τις προδιαγραφές. Γι αυτό και το κοινό, πολλές φορές επιλέγει λάθος τρόπους ανακύκλωσης συσκευών.
Σχεδόν το μισό δείγμα, δεν έχει ξεκαθαρίσει ακόμα στο μυαλό του (συνειδητά ή ασυνείδητα) ποια είναι τα σημεία σωστής ανακύκλωσης για τις ηλεκτρικές & ηλεκτρονικές συσκευές, εντάσσοντας άλλα συστήματα ανακύκλωσης και τους γυρολόγους στα σημεία ανακύκλωσης. Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα παραπάνω είναι πιο βολικές επιλογές και αυτές οι επιλογές που απαιτούν το λιγότερο κόπο από τον πολίτη, αποδεικνύεται ότι υπάρχει ανάγκη μίας διαδικασίας όσο το δυνατόν πιο απλής για αυτόν. Παρότι μέρος του κοινού αναφέρει τους γυρολόγους ως «τρόπο ανακύκλωσης», στην πραγματικότητα, όταν καλούνται να γίνουν πιο συγκεκριμένοι, γνωρίζουν ότι αυτό δε συμβαίνει και ότι υπάρχει περιβαλλοντικός αντίκτυπος σε αυτή την επιλογή απόθεσης αποβλήτων.
Η εναπόθεση σε λανθασμένο κάδο, άλλων συστημάτων ανακύκλωσης αποτελεί ένα σημαντικό «αγκάθι» στη σωστή ανακύκλωση συσκευών. Εκτός του ότι καταλήγουν πολλές συσκευές σε λάθος κάδους, δημιουργείται μία αίσθηση ηρεμίας και ηθικής ικανοποίησης στον πολίτη ότι «έχει κάνει το σωστό», μειώνοντας το κίνητρο για αλλαγή συμπεριφοράς, αναφέρει η Έρευνα.
Ένα πολύ σημαντικό ποσοστό του κοινού αναφέρει τους κάδους άλλων συστημάτων και τους γυρολόγους ως σημεία ανακύκλωσης μικρών & μεγάλων ηλεκτρικών & ηλεκτρονικών συσκευών (52%). Οι πιο πολλές δράσεις ανακύκλωσης γίνονται στις μικρές οικιακές συσκευές. Για αυτές, το ποσοστό των ατόμων που εντάσσει τους μπλε κάδους ως σημείο ανακύκλωσης φτάνει το 42%. Ο μέσος όρος ανακυκλωμένων συσκευών ανά άτομο στο κοινό που έχει ανακυκλώσει κάποια συσκευή (λανθασμένα ή μη), είναι 3.9 συσκευές. Γενικά ωστόσο, οι λιανέμποροι συμβάλλουν σημαντικά στο ζήτημα της ανακύκλωσης συσκευών.
Έλλειψη ενημέρωσης
Η σημασία της ανακύκλωσης συσκευών είναι μεγάλη τόσο για την απομάκρυνση των επιβλαβών για το περιβάλλον ουσιών όσο και για την επανένταξη των αξιοποιήσιμων υλικών ως πρώτη ύλη στην παραγωγή νέων προϊόντων. Για να γίνει αυτό απαιτείται η συλλογή, η μεταφορά, ο διαχωρισμός και η επεξεργασία των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών αποβλήτων με σκοπό την απομάκρυνση των επιβλαβών για το περιβάλλον ουσιών και την επανένταξη των αξιοποιήσιμων υλικών ως πρώτη ύλη στην παραγωγή νέων προϊόντων.
Η εταιρεία Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε. εξασφαλίζει την ορθή διαχείριση των αποβλήτων ηλεκτρικών, ηλεκτρονικών συσκευών, καθώς και δοχείων τόνερ και μελανιών, ενδυναμώνοντας παράλληλα την κυκλική οικονομία, καθώς ο κύκλος ζωής των προϊόντων μπορεί να επιμηκυνθεί μέσω της επαναχρησιμοποίησης των συσκευών ή με την ανάκτηση των πρώτων υλών που προκύπτουν από την ανακύκλωση.
Η ενημέρωση για τα περιβαλλοντικά θέματα είναι κρίσιμος παράγοντας για την μεγαλύτερη εμπλοκή του κοινού, την ανάληψη ευθύνης και δράσης, όχι όμως και ο μοναδικός.
Οι υπερ-ενημερωμένοι δεν είναι και υπερ-ευαίσθητοι. Παρότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των ενημερωμένων επί περιβαλλοντικών θεμάτων και αυτών που βρίσκονται σε μεγαλύτερη εγρήγορση με αυτά τα θέματα (doers), το ποσοστό των ανθρώπων που αξιολογούν τον εαυτό τους ως πολύ ενημερωμένο στα περιβαλλοντικά θέματα είναι υπερδιπλάσιο αυτών που επηρεάζονται από τα δυσάρεστα νέα και τα «κουβαλούν» μέσα τους ( 46% vs. 21%, αντίστοιχα).
Η ενημέρωση είναι προαπαιτούμενο για να αντιληφθεί κάποιος τη σημαντικότητα των περιβαλλοντικών θεμάτων και κατ’ επέκταση του οφέλους της σωστής διαχείρισης των θεμάτων που άπτονται αυτών, αλλά όχι πανάκεια προκειμένου να δράσει αναλόγως. Ο δρόμος προς την απόφαση δράσης, είναι πολύ-παραγοντικός.
Γνωρίζει όμως το κοινό πώς γίνεται η ανακύκλωση συσκευών;
Η ανακύκλωση που προκύπτει άμεσα, από το σπίτι μέσω της αγοράς νέας συσκευής λαμβάνει τα υψηλότερα ποσοστά γνώσης (64%) με την περισυλλογή μέσω του Δήμου να ακολουθεί (51%). Και στις δύο αυτές περιπτώσεις τα ποσοστά είναι σημαντικά υψηλότερα στα μεγαλύτερα ηλικιακά κοινά (45-54 ετών).
Οι μπλε κάδοι ανακύκλωσης γίνονται αντιληπτοί ως σημεία ανακύκλωσης λαμπτήρων (17%), ενώ 6% δε γνωρίζει κάποιο τρόπο ανακύκλωσης λαμπτήρων. Το 42% του κοινού θεωρεί τους μπλε κάδους ως ένα εκ των σημείων ανακύκλωσης μικρών οικιακών ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών.
Η αναζήτηση μέσω Google, η τηλεόραση και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι οι πιο σημαντικές πηγές ενημέρωσης για την ανακύκλωση συσκευών
Πόρτες κινητοποίησης-Κίνητρα
Η Ποιοτική Έρευνα της Truberries* έδειξε ότι η ανακύκλωση συσκευών δεν είναι μία συμπεριφορά που μπορεί να υιοθετηθεί με μεγάλη ευκολία, από τη μία στιγμή στην άλλη. Υπάρχουν «πόρτες κινητοποίησης» που λειτουργούν με παράπλευρα οφέλη – πρακτικά ή/ και συναισθηματικά. Ποιες είναι όμως οι πόρτες κινητοποίησης, οι λόγοι δηλαδή που θα μπορούσαν να ενεργοποιήσουν τη δράση;
Σύμφωνα με την Έρευνα, είναι οι οικολογικές ενέργειες για άμεσο προσωπικό οικονομικό όφελος, οι οικολογικές ενέργειες για αποφυγή προσωπικής οικονομικής επιβάρυνσης, οι οικολογικές ενέργειες που ταιριάζουν με την προσωπικότητά και τα προσωπικά ενδιαφέροντα του καταναλωτή, οι οικολογικές ενέργειες που κάνουν άλλα άτομα «σαν και μένα», οι οικολογικές ενέργειες για τις οποίες υπάρχει μόνο ιδεολογική προσωπική ανταμοιβή, ακόμα και αν οι περισσότεροι γύρω τις αγνοούν πλήρως και κανείς δεν πρόκειται να επικροτήσει.
Όλες οι εξεταζόμενες «πόρτες» κινητοποίησης του κοινού δείχνουν ανοιχτές - λαμβάνουν υψηλά ποσοστά, με πολύ έντονη την ανάγκη να υιοθετούνται ενέργειες/ πρωτοβουλίες που καταδεικνύουν την προσωπικότητα του ατόμου.
Κυριαρχεί το οικονομικό κίνητρο και η ενίσχυση χαρακτηριστικών της προσωπικότητας -ταυτότητας. Αυτές οι δύο κατευθύνσεις ως συμπληρωματικά κίνητρα θα είχαν τα μεγαλύτερα αποτελέσματα. Ως τρίτο σε προτεραιότητα, αναδεικνύεται το να σχεδιαστούν κι επικοινωνηθούν ενέργειες που ενέχουν ιδεολογική αξία (ποσοστό 42% και λιγότερο συσχετισμένο με τα δύο πρώτα).
Στους λόγους που αναφέρει το κοινό ότι θα το ενθάρρυναν να ανακυκλώνει περισσότερο ηλεκτρικές συσκευές, αναφέρεται το οικονομικό κίνητρο, εάν ήταν πιο εύκολο, δηλαδή εάν υπήρχαν περισσότεροι κάδοι / περισσότερα σημεία ανακύκλωσης συσκευών και το αποτέλεσμα, εάν βεβαιωνόταν ότι πράγματι τα υλικά από συσκευές ανακυκλώνονται σωστά, εάν γινόταν εύκολα η παραλαβή πάρει από το σπίτι με ένα μικρό κόστος, εάν το θυμόταν γιατί δεν είναι συνήθεια, εάν μάθαινε τι προσφέρει η ανακύκλωση συσκευών στον πλανήτη, εάν το κάνουν κι άλλοι, εάν καταλάβαινε ότι αυτό επηρεάζει τη ζωή των παιδιών τους.
Η στάση του κοινού απέναντι στη βιωσιμότητα
Πόσο σημαντική θεωρεί όμως το κοινό τη βιωσιμότητα ώστε να προσπαθήσει για αυτή; Από την έρευνα της Truberries* προκύπτει ότι υπάρχουν πολίτες διαφορετικών ταχυτήτων, από τη σκέψη στην πράξη. Βάσει ερωτήσεων που αφορούν στη στάση τους ως προς τη Βιωσιμότητα , παρότι πολλοί άνθρωποι προβληματίζονται πλέον για θέματα που αφορούν στο περιβάλλον, η πλειοψηφία αρκείται στο να διατυπώνει τη στάση και λιγότερο στο να προβαίνει σε αληθινές πράξεις.
Ανάλογα με τη διάθεσή τους να συμμετάσχουν σε δράσεις βιωσιμότητας διακρίνονται τρεις κατηγορίες:
⦁ Sustainability Doers: Όσοι προτίθενται να δράσουν τους επόμενους 12 μήνες σχετικά με θέματα βιώσιμης ανάπτυξης
⦁ Sustainability Likers: Όσοι είναι λιγότερο σίγουροι για το αν όντως θα προβούν σε κάποια δράση, αλλά προτίθενται να ενημερώνονται πιο στοχευμένα σχετικά με θέματα βιώσιμης ανάπτυξης, τους επόμενους 12 μήνες
⦁ Sustainability Distants: Όσοι είναι πιο αποστασιοποιημένοι και νιώθουν μια επιφύλαξη σχετικά με θέματα βιώσιμης ανάπτυξης. Το ποσοστό των Distants έχει διπλασιαστεί (από 5% -Truberries, Sustainability Report, 2019- σε 11%), κάτι που αναδεικνύει ότι παράλληλα με την τάση της ανακύκλωσης επικρατεί και μία άλλη τάση –πιθανά επηρεασμένη από τον Covid- που διαφοροποιεί το πλαίσιο αξιολόγησης πραγμάτων («τόσα πράγματα συμβαίνουν τώρα, η ανακύκλωση πάει πίσω….»)
Τα κοινά που είναι πιο ενεργά σε θέματα που αφορούν στη βιωσιμότητα είναι το 20% του ευρύτερου κοινού και εμφανίζονται πιο συχνά σε γυναίκες της ηλικιακής ομάδας 25-34 ετών.
*H Truberries δραστηριοποιείται στην Έρευνα Αγοράς και τις Υπηρεσίες Marketing και Ανάπτυξης των Brands (www.truberries.com)
