«Ασπίδα» για τη χρηματοοικονομική ανθεκτικότητα των νοικοκυριών αποτελεί η – εξ ανάγκης – αύξηση της αποταμίευσης στη διάρκεια της πανδημικής κρίσης, διαπιστώνει η Έκθεση του Διοικητή της ΤτΕ για την ελληνική Οικονομία το 2020.
Η αύξηση των καταθέσεων – φαινόμενο που δεν παρατηρήθηκε κατά την προηγούμενη κρίση - αναμένεται να τροφοδοτήσει σημαντικό μέρος της μετά – Covid ανάκαμψης της οικονομίας, μέσω της ενίσχυσης των καταναλωτικών και επενδυτικών δαπανών, μόλις υποχωρήσει η εν εξελίξει πανδημία.
Μέρος της αύξησης των καταθέσεων, η οποία θα συνεχίσει να υφίσταται μέχρι να εμβολιαστεί σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού και αρθούν πλήρως τα μέτρα περιορισμού της οικονομικής δραστηριότητας, ενδέχεται να κατευθυνθεί και στην αποπληρωμή των υποχρεώσεων των νοικοκυριών, όταν αρθεί η αναστολή πληρωμών των ευάλωτων νοικοκυριών προς το Δημόσιο και τις τράπεζες.
Σημειώνεται ότι η αύξηση των καταθέσεων διαπιστώνεται και στις χώρες της ζώνης του ευρώ. Η αναγκαστική αποταμίευση λόγω των περιοριστικών μέτρων κατά τη διάρκεια της καραντίνας, συνέβαλε το β΄ τρίμηνο του 2020 στην κατακόρυφη αύξηση του ποσοστού αποταμίευσης σε 16,5% από 12,9% στο τέλος του 2019.
Τα παραπάνω επισημαίνονται στην Έκθεση του Διοικητή της ΤτΕ για την ελληνική Οικονομία το 2020 όπου αναλύεται η επίδραση που είχε η πανδημική κρίση στον καθαρό χρηματοοικονομικό πλούτο των νοικοκυριών.
Όπως αναφέρεται στην Έκθεση του Διοικητή της ΤτΕ, η πανδημία ανέκοψε απότομα την δυναμική αύξησης του χρηματοοικονομικού πλούτου των νοικοκυριών που είχε σημειωθεί το 2019. Η αύξηση των καταθέσεων που ήταν το κύριο χαρακτηριστικό της κρίσης, ως απόρροια των μέτρων στήριξης προς νοικοκυριά και επιχειρήσεις αλλά και λόγω των lockdown της Οικονομίας, δεν ήταν αρκετή για να σβήσει τον αρνητικό αντίκτυπο της πανδημίας στον καθαρό χρηματοοικονομικό πλούτο (καταθέσεις, μετοχές, χρεόγραφα κ.λπ.) των ελληνικών νοικοκυριών.
Παράλληλα, τα νοικοκυριά εισήλθαν στην κρίση της πανδημίας, έχοντας προχωρήσει σε αποκλιμάκωση του αποθέματος των υποχρεώσεών τους από το 2010 και επιτυγχάνοντας εξυγίανση του ισολογισμού τους κατά 30% το γ΄ τρίμηνο του 2020.
Τα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης και αναστολής υποχρεώσεων, που υιοθετήθηκαν λόγω της πανδημίας, συνέβαλαν στην προσωρινή παύση της διαδικασίας απομόχλευσης των νοικοκυριών. Εντούτοις, ο προσωρινός χαρακτήρας αυτών των μέτρων αποτελεί πρόκληση για τα νοικοκυριά. Η σταδιακή επαναφορά πληρωμής των υποχρεώσεων, ενδεχομένως με ευνοϊκότερους όρους όπου κρίνεται απαραίτητο, θα βοηθήσει τα νοικοκυριά να αντιμετωπίσουν την πρόκληση αυτή, αναφέρει η ΤτΕ.
Η επίδραση της πανδημίας στο χρηματοοικονομικό πλούτο των νοικοκυριών (ενεργητικό)
Όπως διαπιστώνει η Έκθεση του Διοικητή της ΤτΕ, η πανδημία μείωσε την αξία του χρηματοοικονομικού πλούτου (ΧΠ), ανακόπτοντας απότομα τη δυναμική που παρατηρήθηκε το 2019. Το γ΄ τρίμηνο του 2020 ο ΧΠ των νοικοκυριών ανήλθε σε 255 δισ. ευρώ, μειωμένος κατά 6,2% συγκριτικά με τα προ της πανδημίας επίπεδα, δηλαδή το τέλος του 2019.
Το ίδιο διάστημα, οι μόνες κατηγορίες που σημείωσαν περαιτέρω αύξηση ήταν οι καταθέσεις και τα τεχνικά ασφαλιστικά αποθεματικά, μια τάση γνώριμη και στην περίπτωση της προηγούμενης οικονομικής κρίσης, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Εντούτοις, παρά τη σημαντική αύξηση που παρουσίασαν οι καταθέσεις των νοικοκυριών, το γ΄ τρίμηνο του 2020 αυτές εξακολουθούσαν να υπολείπονται κατά 20,1% σε σύγκριση με το 2010.
Η πανδημία επέφερε, πέρα από μεταβολές στην αξία του ΧΠ, και ανασύνθεση του χαρτοφυλακίου των νοικοκυριών υπέρ περιουσιακών στοιχείων χαμηλότερης απόδοσης αλλά ασφαλέστερων και πιο άμεσα ρευστοποιήσιμων (όπως π.χ. καταθέσεις) εις βάρος των μετοχών.
Έτσι, το γ΄ τρίμηνο του 2020 συγκριτικά με το τέλος του 2019, παρατηρείται αύξηση του μεριδίου των καταθέσεων στο 55,7% από 51,1% και αντίστοιχα μείωση του μεριδίου των μετοχών στο 23,8% από 29,9% του ενεργητικού.
Διαχρονικά, αλλά και πιο πρόσφατα, το μεγαλύτερο μέρος του ΧΠ των ελληνικών νοικοκυριών εξακολουθεί να συνίσταται σε καταθέσεις, γεγονός που τους προσδίδει πλεονέκτημα και ευελιξία στην αντιμετώπιση οικονομικών δυσχερειών. Όπως επισημαίνει η ΤτΕ, υπό το πρίσμα της τρέχουσας συγκυρίας, αυτός ο πιο άμεσα ρευστοποιήσιμος πλούτος των νοικοκυριών λειτουργεί ως “δίχτυ ασφαλείας” έναντι απωλειών στο εισόδημα.
Όπως διαπιστώνει η Έκθεση του Διοικητή της ΤτΕ, κατά τη διάρκεια της πανδημίας οι μετοχές ήταν εκείνες που επηρέασαν σχεδόν αποκλειστικά τη μεταβολή της αξίας του συνόλου του ενεργητικού των νοικοκυριών λόγω αναπροσαρμογών.
Κατά το α΄ τρίμηνο του 2020, η έναρξη της πανδημίας δημιούργησε έντονη αβεβαιότητα και μεταβλητότητα στις χρηματιστηριακές αγορές, η οποία συνέβαλε σε μεγάλη απομείωση της αξίας των μετοχών που διακρατούσαν τα νοικοκυριά. Σημαντικό όμως μέρος της απώλειας αυτής ανακτήθηκε στη συνέχεια, με την ανάκαμψη των χρηματιστηριακών δεικτών εγχωρίως και διεθνώς.
Από την έναρξη της πανδημίας έως και το γ΄ τρίμηνο του 2020, το ύψος των χρηματοοικονομικών επενδύσεων των νοικοκυριών ανήλθε σε 4,9 δισ. ευρώ, εκ των οποίων 3,5 δισ. ευρώ αφορούσαν καταθέσεις, 1,4 δισ. ευρώ λοιπούς λογαριασμούς, 628 εκατ. ευρώ μετοχές και 163 εκατ. ευρώ τεχνικά ασφαλιστικά αποθεματικά.
Η επίδραση της πανδημίας στις υποχρεώσεις (παθητικό) των νοικοκυριών
Όπως αναφέρει η Έκθεση του Διοικητή της ΤτΕ, η έναρξη της πανδημίας αποτυπώνεται εμφανώς και στους δείκτες μόχλευσης των νοικοκυριών, όπου αρχικώς καταγράφεται επιδείνωση και εν συνεχεία αναστροφή ή επιβράδυνση της αρνητικής τους πορείας χάρη στα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης του εισοδήματος.
Το γ΄ τρίμηνο του 2020, ο δείκτης χρέους προς το εισόδημα των νοικοκυριών ανερχόταν σε 89,9%, μειωμένος κατά 2% συγκριτικά με το τέλος του 2019, λόγω της μείωσης της αξίας του αποθέματος χρέους σε σχέση με το διαθέσιμο εισόδημα. Αντίθετα, την ίδια περίοδο ο δείκτης χρέους προς τον χρηματοοικονομικό πλούτο ανερχόταν σε 42,9%, αυξημένος κατά 1,4%, λόγω της μείωσης της αξίας του ενεργητικού των νοικοκυριών, η οποία υπεραντιστάθμισε τη μείωση του αποθέματος χρέους. Ταυτόχρονα, το απόθεμα χρέους συνέχισε να μειώνεται ελαφρά το γ΄ τρίμηνο του 2020, αποκλειστικά όμως λόγω των διαγραφών-αναταξινομήσεων των δανείων.
Η διαδικασία της απομόχλευσης ανακόπηκε στο πλαίσιο της αναστολής πληρωμών τοκοχρεολυσίων επί δανείων ευάλωτων νοικοκυριών που θεσπίστηκε για να μετριαστεί ο αρνητικός αντίκτυπος της πανδημίας στα εισοδήματα.
Τα αυξημένα επίπεδα μόχλευσης των νοικοκυριών, συγκριτικά με τα προ χρηματοπιστωτικής κρίσης επίπεδα, καθιστούν ευάλωτη τη χρηματοοικονομική τους θέση και περιορίζουν τα περιθώρια ελιγμών τους στην παρούσα ύφεση, επισημαίνει η ΤτΕ. Όπως καταδεικνύει πρόσφατη μελέτη, το ποσοστό των ελληνικών νοικοκυριών που χαρακτηρίζεται ως χρηματοοικονομικά ευάλωτο (financially fragile) έχει αυξηθεί σε 50% το 2018 και είναι σημαντικά υψηλότερο από το μέσο όρο της ευρωζώνης (31,9%). Το γεγονός αυτό ουσιαστικά αντικατοπτρίζει τη μικρή δυνατότητα-ετοιμότητα των νοικοκυριών να ανταπεξέλθουν σε μια αιφνίδια οικονομική διαταραχή, π.χ. σε μια μη προβλεπόμενη δαπάνη σε περίοδο ανάπτυξης, πόσο μάλλον την τρέχουσα περίοδο.
Συνεπώς, τονίζει η ΤτΕ, αναδεικνύεται η ανάγκη σταδιακής και προσεκτικής ανάκλησης των δημοσιονομικών μέτρων στήριξης που στοχεύουν στα ευάλωτα νοικοκυριά, ώστε να αποτραπεί ένα μεγάλο κύμα αθέτησης οικονομικών υποχρεώσεων και να μετριαστεί η επίπτωση στην κατανάλωση και εν τέλει στη δυναμική της ανάπτυξης.
