Ροή
Είκοσι μήνες πέρασαν από την εξαγγελία του Mario Draghi ότι η ΕΚΤ θα θέσει σε εφαρμογή το μεγαλύτερο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE) στην ιστορία της Ευρωζώνης –το περίφημο «μπαζούκα»– με στόχο να βγάλει την Ευρωζώνη από την ύφεση.
Όσο για την Ελλάδα, από τις 22 Ιανουαρίου του 2015, τράπεζες και κυβέρνηση περιμένουν «στην ουρά» για να εντάξει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τα ελληνικά κρατικά ομόλογα στο QE και να ανοίξει η «κάνουλα» της φθηνής χρηματοδότησης που θα δώσει μια ανάσα στο δυσχερές πιστωτικό περιβάλλον.
Στην προσπάθειά της να αντιμετωπίσει την κρίση, η ΕΚΤ στράφηκε σε πιο δραστικά μέτρα, όπως η ποσοτική χαλάρωση (QE), η οποία στοχεύει στην αύξηση της ποσότητας του χρήματος σε μια οικονομία μέσω της μαζικής αγοράς κρατικών και εταιρικών ομολόγων. Ουσιαστικά, η Κεντρική Τράπεζα «κόβει χρήμα» από το παράθυρο, αγοράζοντας μαζικά ομόλογα στην ονομαστική τους αξία, απελευθερώνοντας έτσι ρευστότητα από τράπεζες και επιχειρήσεις. Έτσι, τα «ταμεία» των τραπεζών γεμίζουν με χρήματα τα οποία -θεωρητικά και με βάση τη φιλοσοφία του προγράμματος- διοχετεύονται στην αγορά με τη μορφή δανείων. Σε μεσοπρόθεσμη βάση, συνέπεια αυτής της πολιτικής είναι η μείωση των αποδόσεων των ομολογων και κατ' επέκταση των επιτοκίων των τραπεζών σε μηδενικά ή και αρνητικά επιτόκια, όπως συμβαίνει σήμερα στην Ευρωζώνη και αλλού. Με αυτόν τον τρόπο, οι τράπεζες δανείζονται με μηδενικό σχεδόν κόστος από τη διατραπεζική αγορά και ταυτόχρονα «τιμωρούνται» όταν δεν διοχετεύουν τη ρευστότητα αυτή στην αγορά.
Η ένταξη των ελληνικών ομολόγων στο QE έχει ακόμη πιο επιτακτικό χαρακτήρα, δεδομένης της δεινής θέσης που βρίσκονται σήμερα οι ελληνικές τράπεζες, αλλά και της στενότητας της ρευστότητας στην αγορά. Εφόσον γίνει δεκτή η Ελλάδα, αναμένεται να εισρεύσει φτηνό –σχεδόν δωρεάν- χρήμα στις τράπεζες και, κατά προέκταση, στην ελληνική αγορά με τη μορφή πιστώσεων.
Ωστόσο, μετά από δύο εκλογικές αναμετρήσεις, πολύμηνες διαπραγματεύσεις και απευθείας συγκρούσεις με τους Θεσμούς, ένα δημοψήφισμα, ένα νέο μνημόνιο και την επιτυχή ολοκλήρωση της πρώτης αξιολόγησής του, οι ελληνικές τράπεζες εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται ως «Persona non grata» στη Φρανκφούρτη.
Οι τελευταίες «προσδοκίες» μιλούν για αποδοχή των ελληνικών τίτλων στο τέλος του 2016, τουλάχιστον με τις εκτιμήσεις ου εξέφρασε στις αρχές Ιουλίου ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, εν όψει της ολοκλήρωσης και της δεύτερης αξιολόγησης. Από την πλευρά του, ο ίδιος ο πρωθυπουργός έθεσε ως ορίζοντα τους «επόμενους μήνες», χωρίς να ρισκάρει σε συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα.
Οι ημερομηνίες-ορόσημα που συνθέτουν την «Οδύσσεια του QE»
Ήδη από τις αρχές του 2015, με την Ελλάδα να βρίσκεται σε προεκλογικό πυρετό, φούντωναν οι προσδοκίες ότι οι ελληνικοί τίτλοι θα κριθούν επιλέξιμοι ως εξασφαλίσεις για τη φτηνή ρευστότητα που ετοιμαζόταν να δώσει απλόχερα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Στις 22 Ιανουαρίου του 2015, ο Mario Draghi εξαγγέλλει την έναρξη του προγράμματος τον προσεχή Μάρτιο, το οποίο θα συνίσταται στην αγορά ομολόγων αξίας 60 δισ. ευρώ μηνιαίως. Οι αγορές θα αφορούν τα ομόλογα επενδυτικού βαθμού (investment grade), ενώ για εκείνα που δεν διαθέτουν τέτοια αξιολόγηση, όπως τα ελληνικά, θα ισχύσουν πρόσθετα κριτήρια επιλεξιμότητας. Υπό αυτά τα δεδομένα, η ΕΚΤ δεν απέκλεισε τα ελληνικά ομόλογα από το πρόγραμμά της.
Σε συνέντευξη Τύπου από τη Λευκωσία, ο επικεφαλής της ΕΚΤ ξεκαθαρίζει ότι δεν μπορεί να προχωρήσει σε αγορές ελληνικών ομολόγων, δεδομένου ότι τα ομόλογα που ήδη κατέχει έχουν ξεπεράσει το επιτρεπόμενο ποσοστό, το οποίο έχει τεθεί βάσει του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης (QE). Ερωτηθείς για τους λόγους που δεν περιλαμβάνονται τα ελληνικά ομόλογα στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, ανέφερε ότι η ΕΚΤ δεν μπορεί να αγοράζει ομόλογα μίας χώρας χωρίς τη θετική αξιολόγηση του προγράμματος προσαρμογής, από τη στιγμή που τα ελληνικά ομόλογα δεν διαθέτουν αξιολόγηση επενδυτικού ρυθμού.
Έτσι, το «μπαζούκα» του Super Mario ήρθε στις 9 Μαρτίου 2015, αλλά βρήκε την Ελλάδα χωρίς waiver –την εξαίρεση που επιτρέπει την αποδοχή των ελληνικών ομολόγων στις πράξεις κύριας αναχρηματοδότησης της ΕΚΤ. Και αυτό γιατί στις 5 Φεβρουαρίου 2015, μία μέρα μετά τη «εκρηκτική» συνάντηση που είχε ο νεοεκλεγείς υπουργός Οικονομικών Γιάνης Βαρουφάκης με τον Ευρωπαίο κεντρικό τραπεζίτη, η κεντρική τράπεζα αποφάσισε να υλοποιήσει τις προειδοποιήσεις της και αίρει το waiver, απαντώντας έτσι στις φιλοδοξίες της νέας κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ να αλλάξει τους όρους του «παιχνιδιού» με την Ευρώπη.
Το θέμα μπαίνει στον «πάγο» για όλο το υπόλοιπο 2015, με τη μαραθώνια διαπραγμάτευση να φέρνει τη χώρα στο χείλος του Grexit, το ελληνικό τραπεζικό σύστημα να προσπαθεί να ορθοποδήσει μετά την επιβολή των capital controls και την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ να περνά τελικώς από τις συμπληγάδες της διαπραγμάτευσης τον Αύγουστο.
Προς τα τέλη του ίδιου έτους, άρχισαν δειλά-δειλά να επανέρχονται τα σενάρια περί επαναφοράς του waiver και ένταξης στο QE στη συνεδρίαση της ΕΚΤ τον Ιανουάριο ή το αργότερο τον Φεβρουάριο του 2016. Τις αναπτερωμένες ελπίδες των τραπεζών διέψευσε ρητά ο Draghi σε επιστολή του στις 13 Ιανουαρίου 2016 προς τους ευρωβουλευτές Δημήτρη Παπαδημούλη και Στέλιο Κούλογλου, ξεκαθαρίζοντας ότι «Εάν δεν τελειώσει η αξιολόγηση, η ΕΚΤ δεν θα αγοράσει ελληνικά ομόλογα».
Το Reuters είχε επικαλεστεί σε δημοσίευμά του εκείνες τις ημέρες ότι πηγές της ΤτΕ περίμεναν η αποκατάσταση του waiver είναι στην ατζέντα της ΕΚΤ, αυξάνοντας έτσι τις ελπίδες ότι η Ελλάδα θα μπορούσε σύντομα να συμπεριληφθεί στο QE της ΕΚΤ. Πηγές προσκείμενες στην ΕΚΤ, ωστόσο, θεωρούσαν απίθανη την επαναφορά του waiver πριν διαφανεί ότι η πρώτη αξιολόγηση βαίνει προς επιτυχή ολοκλήρωση.
Έτσι, ξεκινά η Οδύσσεια της πρώτης διαπραγμάτευσης. Τραπεζικοί και κυβερνητικοί κύκλοι ανάμεναν με αγωνία το «πράσινο φως» των Θεσμών για τα προαπαιτούμενα, ώστε να ανοίξει ο δρόμος για την αποδοχή των ελληνικών ομολόγων από την ΕΚΤ. Αυτή η στιγμή ήρθε στις 25 Μαΐου 2015, όταν βγήκε «λευκός καπνός» από το Euroboup για την εκταμίευση της δόσης 10,3 δισ. ευρώ και την αναδιάρθρωση του χρέους.
Το «κλείδωμα» της συμφωνίας πυροδότησε μεγάλες προσδοκίες, με τους Financial Times να τιτλοφορούν δημοσίευμα της ίδιας ημέρας «H EKT ετοιμάζεται να επαναφέρει το waiver για Ελλάδα» και την αγορά να προσδοκά ευνοϊκή απόφαση της κεντρικής τράπεζας ενός του Ιουλίου. Οι Έλληνες τραπεζίτες, ωστόσο, κρατούσαν «μικρό καλάθι», θεωρώντας πιο πιθανό τον Σεπτέμβριο για μια τέτοια εξέλιξη, οπότε και ολοκληρώνεται τυπικά το πρόγραμμα της ΕΚΤ.
Αντί για χαρμόσυνες ειδήσεις, όμως, ακολούθησε η ψυχρολουσία από τον Super Mario, ο οποίος δήλωσε στο πλαίσιο της καθιερωμένης συνέντευξης Τύπου μετά τη συνεδρίαση της ΕΚΤ στις 2 Ιουλίου 2016, ότι δεν μπορεί να επαναφέρει το waiver, αφού η διαδικασία για την υλοποίηση των προαπαιτούμενων συνεχίζεται μεταξύ των Θεσμών και της ελληνικής κυβέρνησης. Τις εντυπώσεις σπεύδει να διασκεδάσει ο υπουργός Οικονομικών Ευκλείδης Τσακαλώτος, ο οποίος μία εβδομάδα αργότερα, στις 9 Ιουλίου, αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο να ενταχθεί τελικώς τον Σεπτέμβριο η χώρα στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης.
Πράγματι, στις 22 Ιουνίου 2016, η ΕΚΤ δείχνει το «καλό της πρόσωπο» και επαναφέρει το waiver –μια κίνηση ωστόσο που είχε σε μεγάλο βαθμό προεξοφληθεί από τις αγορές, δεδομένης της ολοκλήρωσης της πρώτης αξιολόγησης. Η ΕΚΤ αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο να συμμετάσχουν και τα ελληνικά ομόλογα στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE) όμως αυτό θα εξεταστεί σε μεταγενέστερο στάδιο, αφού θα προηγηθεί, όπως διευκρίνισε ο Draghi, η εξέταση της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους.
Νέα παράταση στις… προσδοκίες έρχεται να δώσει στις 2 Ιουλίου 2016 ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας. «Θα το έβλεπα ρεαλιστικά προς το τέλος του χρόνου. Δεν θα το απέκλεια πιο νωρίς, αλλά ρεαλιστικά πιστεύω ότι θα ισχύσει το πρώτο» συμπληρώνει. Αποδοχή των ελληνικών ομολόγων έως τα τέλη του 2016 «βλέπει» και η Eurobank σε σχετική της έκθεση που δημοσιοποιείται την ίδια ημέρα.
Και ερχόμαστε στο σήμερα, και συγκεκριμένα στις 31 Αυγούστου 2016, όταν σε νέα του επιστολή προς τον κ. Παπαδημούλη, ο Draghi κατεβάζει άλλη μια φορά τον πήχη των προσδοκιών, διαμηνύοντας ότι ποσοτική χαλάρωση χωρίς βιώσιμο χρέος, δεν γίνεται.
Συγκεκριμένα, ο κεντρικός τραπεζίτης ξεκαθάρισε ότι παραμένει άγνωστο το ακριβές χρονοδιάγραμμα της ένταξης της Ελλάδας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης και διευκρίνισε ότι το ζήτημα θα εξεταστεί σε μεταγενέστερο στάδιο, αφού πρώτα ληφθεί υπόψη η βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους και οι κίνδυνοι διαχείρισής του.
Τα μέτρα ελάφρυνσης του χρέους βρίσκονται ακόμη υπό εξέταση και επομένως, η ανάλυση της βιωσιμότητας του δημόσιου χρέους καθίσταται προς το παρόν, αδύνατη, τόνισε ο Draghi στην επιστολή του, η οποία αποτελεί και την τελευταία μέχρι σήμερα πράξη αυτού του έργου.
