Ροή
Ελλείψεις, άστοχους χειρισμούς και αποφάσεις με γνώμονα τα συμφέροντα των ευρωπαϊκών τραπεζών «βλέπει» το Bruegel πίσω από τη διαχείριση της ελληνικής κρίσης εκ μέρους των Θεσμών και, ιδίως, του ΔΝΤ.
Στην έκθεση του think tank των Βρυξελλών, την οποία έχει στη διάθεσή του το insider.gr, με θέμα τον ρόλο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στη διαχείριση της κρίσης στα μνημονιακά κράτη αναγνωρίζονται μεν τα οφέλη της τεχνογνωσίας που παρείχε το ΔΝΤ στις ευρωπαϊκές αρχές, οι οποίες δεν διαθέτουν αποτελεσματικούς μηχανισμούς λήψης αποφάσεων, ωστόσο, επισημαίνεται μια σειρά από λάθος χειρισμούς - ιδίως στην ελληνική κρίση.
Όπως επισημαίνει ο ανώτατος συνεργάτης του Bruegel και συντάκτης της έκθεσης, Nicolas Veron, η ευθύνη των εσφαλμένων χειρισμών δεν βαραίνει μόνο το ΔΝΤ, καθώς σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της ελληνικής κρίσης έχουν διαδραματίσει τα ιδιάζοντα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά του οικονομικού και πολιτικού συστήματος στην χώρα, καθώς και η απροθυμία άλλων κρατών της ΕΕ να προσφέρουν απρόσκοπτα στην Ελλάδα τη βοήθεια που της αναλογούσε ως εταίρος της Ευρωζώνης.
Αναγνωρίζει, ωστόσο, ότι ο ρόλος του ΔΝΤ ήταν συνολικά θετικός στην αντιμετώπιση της κρίσης στην Ευρωζώνη, καθώς το Ταμείο ανέδειξε τα προβλήματα βιωσιμότητας που παρουσίαζε ο ευρωπαϊκός τραπεζικός κλάδος. Ιδιαίτερα αναφέρεται στις ελλείψεις εποπτείας των τραπεζών σε εθνικό επίπεδο, καθώς και στην απουσία δεξιοτήτων, θέλησης και εμπειρίας των οργάνων της ΕΕ και, ιδιαίτερα, της ΕΚΤ.
Ειδικά όσον αφορά στην Ελλάδα, ο κ. Veron υπογραμμίζει ότι η ελληνική κρίση δεν ξεκίνησε από τον τραπεζικό κλάδο, ο οποίος ήταν επαρκώς κεφαλοποιημένος, όπως αναφέρει ρητά και η έκθεση του ΔΝΤ σχετικά με τα αποτελέσματα των stress test στην Ελλάδα το 2009. Η κρίση «χτύπησε την πόρτα» των τραπεζών στα τέλη του 2009, όταν η Ελλάδα αποκλείστηκε από τις αγορές και τα χρηματοοικονομικά ιδρύματα έχασαν την πρόσβαση στη φτηνή χρηματοδότηση από τις κεφαλαιαγορές.
Το ΔΝΤ ενεπλάκη από νωρίς με την παροχή τεχνικής βοήθειας στις ελληνικές αρχές με στόχο την αντιμετώπιση της κρίσης στον χρηματοοικονομικό κλάδο, όπως για παράδειγμα η αποστολή του ΔΝΤ στην Ελλάδα τον Φεβρουάριο-Μάρτιο 2010, κατόπιν προσκλήσεως της ΤτΕ για τη διαχείριση του ELA. Το Ταμείο βοήθησε τις αρχές να σχεδιάσουν έναν μηχανισμό έκδοσης ομολόγων από τις τράπεζες, με εγγύηση του Δημοσίου, τα οποία ήταν επιλέξιμα ως εξασφαλίσεις στην ΕΚΤ, χάρη στα οποία οι τράπεζες διατήρησαν την πρόσβασή τους στη ρευστότητα του Ευρωσυστήματος. Τα εν λόγω τραπεζικά ομόλογα με εγγύηση Δημοσίου διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στις μετέπειτα δανειακές διευκολύνσεις προς την Ελλάδα και άλλες χώρες εντός και εκτός μνημονίου.
Μια άλλη σημαντική συμβολή του ΔΝΤ στη διαχείριση της ελληνικής κρίσης ήταν η σύσταση του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ), το οποίο είχε στη διάθεσή του 10 δισ. ευρώ για αν στηρίξει όποια τράπεζα κατέγραφε απροσδόκητες ζημιές έναντι χορηγήσεων. Η πρωτοβουλία αυτή ήταν καινοτόμος και ουσιαστική, αφού η ελληνική κρίση δεν θεωρούνταν τότε ως κρίση του χρηματοοικονομικού κλάδου.
Η αλήθεια, όμως, είναι ότι η διακυβέρνηση των ελληνικών τραπεζών παρουσίαζε προκλήσεις τις οποίες το ΔΝΤ δεν αντιμετώπισε αποφασιστικά, παραδέχεται ο κ. Veron. Το Ταμείο δεν επικεντρώθηκε εξ’ αρχής στα ζητήματα που αφορούσαν στον δανεισμό και έπαιξαν καθοριστικό λόγο στο προφίλ κινδύνου των τραπεζών, στη συνέχεια, ξεχνώντας έτσι τα μαθήματα που είχε πάρει από προηγούμενες κρίσεις, όπως στην Ασία στα τέλη της δεκαετίας του 1990.
Η διοίκηση του ΤΧΣ επεξετάστηκε σε πολλές περιπτώσεις, αλλά το ΔΝΤ δεν ενεπλάκη δυναμικά στην εποπτεία του. Η λύση στα προβλήματα των τραπεζικών διοικήσεων δεν ήταν εύκολη, σημειώνει ο συντάκτης της έκθεσης. Η προτεραιότητα του ΔΝΤ εκείνη την περίοδο ήταν να θωρακίσει όσο το δυνατόν περισσότερο τις τράπεζες από τις κρατικές παρεμβάσεις. Στην αναθεώρηση του ελληνικού προγράμματος το 2011, το ΔΝΤ αναφέρει ότι «η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει επιτυχημένο ιστορικό στη σωστή διοίκηση των κρατικών τραπεζών και την οικονομική τους διαχείριση. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες ώστε ένα τμήμα του κύριου τραπεζικού συστήματος να παραμείνει σε ιδιωτικά χέρια και να διοικείται από ικανούς διευθυντές».
Η στάση αυτή ήταν κατανοητή, σημειώνει ο κ. Veron, ωστόσο εμπεριείχε τον κίνδυνο ανεπαρκούς εποπτείας των διοικήσεων των ιδιωτικών τραπεζών, καθώς στρεβλώσεων σε επίπεδο ιδιοκτησιακού καθεστώτος και ελέγχου, δεδομένου ότι οι τράπεζες αποκτούσαν ολοένα μεγαλύτερη εξάρτηση από τους δημόσιους πόρους, όχι μόνο σε επίπεδο ρευστότητας αλλά και κεφαλαιακής επάρκειας.
Ένα επιπλέον πρόβλημα ήταν οι επιπτώσεις που θα είχε το ελληνικό πρόβλημα στο τραπεζικό σύστημα της ΕΕ γενικότερα, καθώς και οι ενδεχόμενες επιπλοκές που σχετίζονταν με το κούρεμα του χρέους (PSI). Σύμφωνα με τις συμφωνίες Stand-By (SBA), τις οποίες συνάπτει το ΔΝΤ με τις επιμέρους χώρες με στόχο την τακτική χρηματοδοτική τους στήριξη, τα ομόλογα ελληνικού Δημοσίου που είχαν στην κατοχή τους πολλές τράπεζες εκτός Ελλάδας –κυρίως γαλλικές και γερμανικές– θα αποπληρώνονταν όσο καθυστερούσε το PSI. Πολλές από τις τράπεζες αυτές διατύπωσαν την πρόθεσή τους να διατηρήσουν την έκθεσή τους στο ελληνικό χρέος, χωρίς όμως να υπάρχει κάποιος δεσμευτικός μηχανισμός που να επιβάλλει το «πάγωμα» των ρευστοποιήσεων και η αλήθεια είναι ότι ανάμεσα στις προθέσεις των τραπεζών και των κυβερνήσεων υπήρχε μεγάλο χάσμα στο ζήτημα αυτό.
Χάρη στην καθυστέρηση του PSI τα έτη 2011-2012, οι ζημιές που κατέγραψαν οι τράπεζες έναντι των ελληνικών ομολόγων ήταν τελικώς πολύ μικρότερες από αυτές που θα κατέγραφαν εάν το κούρεμα είχε γίνει πολύ νωρίτερα. Αυτό σήμαινε ότι, προκειμένου να επιτευχθεί η επιδιωκόμενη μείωση στο χρέος, θα έπρεπε πλέον να επιβληθεί πολύ μεγαλύτερο ποσοστό κουρέματος, απ’ ό,τι εάν το κούρεμα είχε γίνει νωρίτερα –όταν η αξία των ελληνικών ομολόγων σε κυκλοφορία ήταν πολύ μεγαλύτερη.
Κατά τον σχεδιασμό του PSI το 2010, το ΔΝΤ φαινόταν να μην έχει ξεκάθαρη εικόνα σχετικά με την έκθεση των ξένων τραπεζών στην Ελλάδα και η αλήθεια είναι ότι δυσκολεύτηκε πολύ να συγκεντρώσει αξιόπιστα σχετικά στοιχεία. Το κατά πόσο η απόφαση για το πότε θα πραγματοποιηθεί το PSI εξαρτήθηκε από τις ανησυχίες σχετικά με την έκθεση των ξένων τραπεζών, είναι υπό συζήτηση. Πολλοί παρατηρητές, πάντως, εμφανίζονται πεπεισμένοι ότι η απόφαση να μην γίνει το κούρεμα τον Μάιο 2010 στηρίχθηκε στην προστασία των γαλλικών και γερμανικών τραπεζών που διακρατούσαν ελληνικά ομόλογα και θα πλήττονταν σοβαρά από το PSI, σημειώνει ο κορυφαίος αναλυτής.
Ταυτόχρονα, υπήρχαν έντονες ανησυχίες για ενδεχόμενη μετάδοση της κρίσης και σε άλλα κράτη με δημοσιονομικά προβλήματα, όπως η Ιρλανδία, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ισπανία. Η αλήθεια είναι, ομολογεί ο συνεργάτης του Bruegel, ότι ο καθοριστικός παράγοντας πίσω από τις αποφάσεις που ελήφθησαν για την Ελλάδα από το ΔΝΤ, την ΕΚΤ και πιθανότατα τη γαλλική και γερμανική κυβέρνηση ήταν οι ανησυχίες για ενδεχόμενη μετάδοση της κρίσης στην υπόλοιπη Ευρωζώνη. Επίσης, σημειώνει, η κωλυσιεργία στη συμφωνία για το PSI το 2011 αποδίδεται κυρίως στις αδυναμίες που παρουσιάζουν οι ευρωπαϊκοί μηχανισμοί λήψης αποφάσεων, καθώς και στην ανεπαρκή επικέντρωση και αποφασιστικότητα που επέδειξε το ΔΝΤ στην ελληνική κρίση.
Στα θετικά της διαχείρισης πιστώνεται, ωστόσο, το γεγονός ότι οι όροι του προγράμματος εκπληρώθηκαν σε γενικές γραμμές, χωρίς να προκύψουν σοβαρές αποσταθεροποιητικές εξελίξεις στον ελληνικό χρηματοπιστωτικό κλάδο –παρά τους υψηλούς κινδύνους που παραμόνευαν. Αρνητικά αποτιμάται, ωστόσο, η αδυναμία των Θεσμών να αντιληφθούν τα προβλήματα στη διακυβέρνηση και το ιδιοκτησιακό καθεστώς του ελληνικού τραπεζικού κλάδου, τα οποία επιδείνωσαν σημαντικά το ελληνικό πρόγραμμα στην πορεία.
Τις συνέπειες αυτές «πληρώνουν» σήμερα οι τράπεζες με τα υπέρογκα «κόκκινα δάνεια». Όπως υπογραμμίζει ο κ. Veron, δεν καταβλήθηκαν επαρκείς προσπάθειες για να μειωθεί η έκθεση των ελληνικών τραπεζών στο ελληνικό Δημόσιο και τις ελλιπείς μεταρρυθμίσεις στη διαχείριση των επισφαλειών που είχαν ως αποτέλεσμα τον μη βιώσιμο όγκο κόκκινων δανείων που έχουν συσσωρεύσει σήμερα οι ελληνικές τράπεζες.
