Ροή
Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να μειώσει τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου κατά 1/3 και πλέον μέσα σε ένα χρόνο, συνδυάζοντας μέτρα που συνάδουν με την Ευρωπαϊκή «Πράσινη» Συμφωνία και υποστηρίζουν την ενεργειακή ασφάλεια καθώς και τη συγκράτηση των τιμών.
Αυτό δείχνει νέα ανάλυση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA), στην οποία περιλαμβάνονται 10 μέτρα τα οποία θα μπορούσαν να τεθούν σε εφαρμογή μέσα στους επόμενους μήνες, ώστε να περιορίσουν δραστικά την ενεργειακή εξάρτηση της «Γηραιάς Ηπείρου» από τη Μόσχα. Εξάρτηση η οποία αναδείχθηκε όσο ποτέ άλλοτε το τελευταίο διάστημα, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό, το 2021 η Ευρωπαϊκή Ένωση εισήγαγε 155 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου από τη Ρωσία, με τις ποσότητες αυτές να αντιπροσωπεύουν περίπου το 45% των εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ και σχεδόν το 40% της συνολικής κατανάλωσης φυσικού αερίου. Η πορεία της ενεργειακής μετάβασης που έχει χαράξει η Ε.Ε., θα μειώσει προοδευτικά τη χρήση και τις εισαγωγές φυσικού αερίου, ωστόσο η τρέχουσα κρίση θέτει επιτακτικά το ερώτημα για το αν μπορούν να μειωθούν άμεσα οι εισαγωγές ρωσικού καυσίμου.
Τα βασικά μέτρα
«Κανείς δεν τρέφει πια αυταπάτες. Η χρήση του φυσικού αερίου από τη Ρωσία ως οικονομικού και πολιτικού όπλου δείχνει ότι η Ευρώπη πρέπει να δράσει γρήγορα, για να είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει σημαντική αβεβαιότητα αναφορικά με τις προμήθειες ρωσικού φυσικού αερίου τον επόμενο χειμώνα», σημειώνει ο Φατίχ Μπιρόλ, Εκτελεστικός Διευθυντής του IEΑ.
«Το Σχέδιο 10 σημείων του Οργανισμού παρέχει πρακτικά βήματα για τη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου κατά 1/3 και πλέον μέσα σε ένα χρόνο, ενώ υποστηρίζει τη στροφή προς την καθαρή ενέργεια με ασφαλή και προσιτό τρόπο. Η Ευρώπη πρέπει να μειώσει γρήγορα τον κυρίαρχο ρόλο της Ρωσίας στις ενεργειακές της αγορές και να ενισχύσει τις εναλλακτικές λύσεις όσο το δυνατόν γρηγορότερα», συμπληρώνει.
Μεταξύ των βασικών μέτρων που προτείνονται από τον ΙΕΑ είναι η απάλειψη νέων συμβάσεων φυσικού αερίου με τη Ρωσία, η μεγιστοποίηση των προμηθειών αερίου από άλλες πηγές και η επιτάχυνση της ανάπτυξης ηλιακής και αιολικής ενέργειας. Παράλληλα, ο Οργανισμός προκρίνει την αξιοποίηση των υφιστάμενων πηγών ενέργειας χαμηλών εκπομπών, όπως των πυρηνικών μονάδων, αλλά και την ενίσχυση των μέτρων ενεργειακής απόδοσης σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις.
Δυνατότητα και για λιγότερο φιλοπεριβαλλοντικές λύσεις
Ο συνδυασμός μέτρων όπως τα παραπάνω θα μπορούσε σε ένα έτος να μειώσει τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου από την Ευρωπαϊκή Ένωση πάνω από 50 δισ. κυβικά μέτρα (bcm), ή πάνω από το 1/3. Μάλιστα, στον υπολογισμό αυτό έχουν ληφθεί υπόψη οι επιπλέον ανάγκες της Ευρώπης το 2022 για να ξαναγεμίσουν οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης αερίου, τα αποθέματα στις οποίες κινούνται αυτή τη στιγμή σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα.
Ο ΙΕΑ επισημαίνει πως η Ε.Ε. έχει στη διάθεσή της και άλλες εναλλακτικές, εάν θελήσει ή χρειαστεί να μειώσει την εξάρτηση από το ρωσικό αέριο ακόμη πιο γρήγορα – για τις οποίες ωστόσο θα υπήρχε σημαντικό οικονομικό και περιβαλλοντικό αντίτιμο. Η βασική άμεση επιλογή θα ήταν ο μηδενισμός της κατανάλωσης φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή. Για αυτό τον σκοπό θα μπορούσε να ενισχύσει την παραγωγή των μονάδων με καύσιμο άνθρακα ή να χρησιμοποιήσει εναλλακτικά καύσιμα, όπως πετρέλαιο, σε σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής που κανονικά λειτουργούν με αέριο.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό, λύσεις όπως οι παραπάνω δεν περιλαμβάνονται στο Σχέδιο 10 Σημείων, με πρώτο λόγο το γεγονός ότι δεν συνάδουν με την ευρωπαϊκή «Πράσινη» Συμφωνία. Σημαντική αιτία είναι επίσης ότι οι λύσεις αυτές έχουν υψηλό κόστος. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, θα μπορούσαν να εκτοπίσουν μεγάλους όγκους αερίου σχετικά γρήγορα.
Για παράδειγμα, εάν σε συνδυασμό με το Σχέδιο 10 Σημείων εφαρμοζόταν καθολικά η αλλαγή καυσίμου, τότε η συνολική ετήσια μείωση των εισαγωγών αερίου της ΕΕ από τη Ρωσία θα ξεπερνούσε τα 80 bcm, δηλαδή πάνω από 50%. Επίσης, θα «φρέναρε» μεν τη μείωση των συνολικών εκπομπών, χωρίς ωστόσο να τη μηδενίσει.
Αναλυτικά τα μέτρα
1) Τέλος στα νέα συμβόλαια προμήθειας με τη Ρωσία
Αν η Ευρώπη εκμεταλλευτεί τα μακροπρόθεσμα συμβόλαια που λήγουν, τότε θα μειώσει τα επίπεδα take or pay των ρωσικών εισαγωγών και θα έχει μεγαλύτερη διαφοροποίηση της προμήθειας.
2) Αντικατάσταση ρωσικών προμηθειών με αέριο από εναλλακτικές πηγές.
Η ανάλυση του ΙΕΑ δείχνει ότι η ευρωπαϊκή παραγωγή και οι εισαγωγές από άλλες χώρες (όπως Αζερμπαϊτζάν και Νορβηγία) μπορούν να αυξηθούν κατά 10 δις. κ.μ. σε σχέση με το 2021.
Επίσης, η Ε.Ε. μπορεί θεωρητικά να αυξήσει τις εισροές LNG κατά 60 δις. κ.μ. ετησίως, αλλά κάτι τέτοιο θα σήμαινε πολύ "σφιχτή" αγορά LNG και πολύ υψηλές τιμές. Εντούτοις, υπολογίζει ότι είναι εφικτή η εισαγωγή 20 δις. κ.μ. LNG φέτος μέσω διαλόγου με τους εξαγωγείς για ένα σύνολο 30 δις. κ.μ. μαζί με τα 10 δις. κ.μ. μέσω αγωγών.
3) Εισαγωγή ελάχιστων υποχρεώσεων στην αποθήκευση
Η αποθήκευση φυσικού αερίου παίζει βασικό ρόλο στην εποχιακή κάλυψη της ζήτησης. Οι τωρινές εποχιακές διαφορές τιμών στις αποθήκες δεν παρέχουν επαρκή κίνητρα για εισροές ενόψει της θερινής περιόδου, όπως φάνηκε από τις πρόσφατες δημοπρασίες χωρητικότητας στην Ε.Ε.
Η ανάλυση του ΙΕΑ δείχνει ότι χρειάζονται επίπεδα 90% στις αποθήκες την 1η Οκτωβρίου, άρα οι εισροές θα πρέπει να είναι 18 δις. κ.μ. υψηλότερες από ότι ήταν το 2021. Προκειμένου να συμβεί αυτό, χρειάζεται μια εναρμονισμένη προσέγγιση για ελάχιστες απαιτήσεις στην ευρωπαϊκή αγορά μαζί με μηχανισμούς εξασφάλισης χωρητικότητας.
4) Επιτάχυνση της ανάπτυξης νέων αιολικών και φωτοβολταϊκών
Φέτος, οι προσθήκες-ρεκόρ αιολικών και φωτοβολταϊκών σε συνδυασμό με ήπιες καιρικές συνθήκες προβλέπεται ήδη να ενισχύσουν την παραγωγή των ΑΠΕ κατά 100 τεραβατώρες, δηλαδή 15% περισσότερο από πέρυσι.
Αν γίνει μια συντεταγμένη προσπάθεια περαιτέρω εγκαταστάσεων ΑΠΕ, η παραγωγή μπορεί να αυξηθεί κατά 20 ακόμη τεραβατώρες. Αυτό είναι εφικτό μέσω της επιτάχυνσης των προθεσμιών νέων έργων και της αντιμετώπισης των καθυστερήσεων στην αδειοδότηση. Τα φωτοβολταϊκά στέγης είναι σε θέση να προσφέρουν άλλες 15 τεραβατώρες για ένα σύνολο 35 τεραβατωρών επιπλέον.
5) Μεγιστοποίηση της παραγωγής από τη βιοενέργεια και τα πυρηνικά
Το 2021 αρκετοί πυρηνικοί αντιδραστήρες τέθηκαν εκτός λειτουργίας για συντήρηση. Η επιστροφή τους φέτος μαζί με το νέο σταθμό της Φινλανδίας, μπορούν να ενισχύσουν την ευρωπαϊκή παραγωγή κατά 20 τεραβατώρες.
Από την άλλη, τέσσερις αντιδραστήρες προβλέπεται να αποσυρθούν ως τα τέλη του έτους και ένας ακόμη το 2023. Μια προσωρινή αναβολή της απόσυρσης μπορεί να μειώσει τις ανάγκες για αέριο κατά 1 δις. κ.μ. μηνιαίως.
Παράλληλα, οι μονάδες βιοενέργειας που λειτούργησαν στο 50% πέρυσι μπορούν να παράγουν φέτος 50 ακόμη τεραβατώρες αν διαθέτουν τα κατάλληλα κίνητρα και προμήθειες, για ένα σύνολο 70 τεραβατωρών μαζί με τα πυρηνικά.
6) Βραχυπρόθεσμα μέτρα προστασίας ευάλωτων καταναλωτών με φορολόγηση των υπερκερδών στην ηλεκτροπαραγωγή
Με το σημερινό σχεδιασμό της αγοράς, οι υψηλές τιμές αερίου στην Ε.Ε. μεταφράζονται σε υψηλές τιμές χονδρικής στον ηλεκτρισμό με τρόπο που μπορεί να αποφέρει υπέρμετρα κέρδη στους παραγωγούς.
Ο ΙΕΑ θεωρεί ότι αυτό έχει σημαντικές συνέπειες για την πρόσβαση στον ηλεκτρισμό, καθώς και για τα οικονομικά κίνητρα για τον εξηλεκτρισμό του ενεργειακού τομέα.
Ήδη τα μέτρα στήριξης των ευάλωτων καταναλωτών στην Ε.Ε. ανέρχονται σε 55 δις. ευρώ. Οι τωρινές χονδρεμπορικές αγορές ηλεκτρισμού δημιουργούν υπερκέρδη για τους ενεργειακούς ομίλους, πολύ πέραν του κόστους τους, της τάξης των 200 δις. ευρώ για φέτος.
Ως εκ τούτου, χρειάζονται προσωρινά φορολογικά μέτρα για περικοπή αυτών των κερδών και ενίσχυση των καταναλωτών.
7) Επιτάχυνση της χρήσης αντλιών θερμότητας αντί για λέβητες αερίου
Η αντικατάσταση των λεβητών θέρμανσης φυσικού αερίου με αντλίες θερμότητας μπορεί να αποφέρει μείωση της κατανάλωσης αερίου κατά 2 δις. κ.μ. φέτος.
8) Επιτάχυνση της ενεργειακής αποδοτικότητας σε κτήρια και βιομηχανία
Η μείωση της κατανάλωσης αερίου για θέρμανση μπορεί να μειωθεί κατά 2 δις. κ.μ. ετησίως περιορίζοντας ταυτόχρονα τους λογαριασμούς και ενισχύοντας τη βιομηχανική ανταγωνιστικότητα.
9) Να ενθαρρυνθούν οι καταναλωτές να χαμηλώσουν το θερμοστάτη
Αν μειωθεί ο θερμοστάτης μόλις κατά 1 βαθμό Κελσίου, μειώνεται η ζήτηση για αέριο κατά 10 bcm ετησίως.
10) Προσπάθειες για διαφοροποίηση και απανθρακοποίηση των πηγών ευελιξίας
Χρειάζεται βραχυπρόθεσμα μια ώθηση στην καινοτομία, που μπορεί να αποσυνδέσει τον ισχυρό δεσμό μεταξύ της προμήθειας αερίου και της επάρκειας ηλεκτρισμού. Τιμολογιακά σήματα για την τιμή του ηλεκτρισμού σε πραγματικό χρόνο μπορούν να ξεκλειδώσουν πιο ευέλικτη ζήτηση και να μειώσουν τις ανάγκες για παραγωγή αιχμής με αέριο.
