Επτά χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την Δευτέρα 29 Ιουνίου του 2015 όταν οι Έλληνες πολίτες ξύπνησαν με κλειστές τράπεζες και περιορισμούς στην κίνηση των κεφαλαίων τους. Μοιάζει να έχει περάσει αιώνας από τότε, με αλλεπάλληλα και πρωτόγνωρα γεγονότα στον τραπεζικό τομέα που γύρισαν οριστικά σελίδα για τον κλάδο.
Στο διάστημα της επταετίας, οι τράπεζες κατέβαλαν τεράστιες προσπάθειες για να γυρίσουν από τον Άδη, να κλείσουν οριστικά το κεφάλαιο της κρίσης - ή τουλάχιστον να έχουν αποκτήσει την εμπειρία και τη θωράκιση για να αντιμετωπίζουν κρίσεις – και να εστιάζουν πλέον στην ανάπτυξη και στη χρηματοδότηση της Οικονομίας, με στόχο την αξιοποίηση της μοναδικής ευκαιρίας για τη χώρα που δίνει το Ταμείο Ανάκαμψης. Στο ίδιο διάστημα, ο εγχώριος τραπεζικός κλάδος διήλθε από έναν καταλυτικό μετασχηματισμό που του επιτρέπει να είναι ανταγωνιστικός στο νέο και πολύπλοκο χρηματοπιστωτικό περιβάλλον, έχοντας επιστρέψει στην κερδοφορία και έτοιμος για διανομή μερισμάτων, ήδη από την τρέχουσα χρήση, μετά από περισσότερα από δέκα χρόνια.
Ορόσημο και καταλύτης για την αλλαγή σελίδας στις τράπεζες υπήρξε η μείωση των κόκκινων δανείων τους που επετεύχθη δραστικά από τον Δεκέμβριο του 2019 με την υιοθέτηση του Σχήματος Προστασίας Ενεργητικού με Παροχή Κρατικών Εγγυήσεων, «Ηρακλής». Ο άθλος του «Ηρακλή» στέφθηκε με επιτυχία, μειώνοντας τα επίπεδα των κόκκινων δανείων από 45% τον Ιούνιο του 2019 σε μονοψήφια ποσοστά ήδη από το 2021 για δύο από τις τέσσερις συστημικές τράπεζες και καθολικά μέσα στο 2022.
Με επίκεντρο την κατάκτηση της μείωσης των κόκκινων δανείων, αλλά και τις νέες προκλήσεις και κινδύνους που έχουν να αντιμετωπίσουν οι ελληνικές τράπεζες στον απόηχο της πανδημικής κρίσης και εν μέσω της γεωπολιτικής και πληθωριστικής κρίσης, έρχεται στην Αθήνα στις 11 Ιουλίου, ο επικεφαλής του SSM Αντρέα Ένρια. Στις επαφές του με τις διοικήσεις των τραπεζών και τη διοίκηση της ΤτΕ, αλλά και τη συνάντηση που θα έχει με εκπροσώπους του Τύπου στις 12 Ιουλίου, ο Α. Ένρια θα αποτιμήσει την πρόοδο που έχει επιτευχθεί, αλλά και τα νέα διακυβεύματα για τις τράπεζες.
29/6/2015: Οι ελληνικές τράπεζες στο χείλος του γκρεμού
Οι ελληνικές τράπεζες είχαν κλείσει στις 29/6/2015 μετά το διάγγελμα Τσίπρα για τη διενέργεια δημοψηφίσματος αναφορικά με τη συμφωνία με τους εταίρους και την απόφαση της τότε κυβέρνησης για επιβολή capital controls, το βράδυ της Παρασκευής 26 Ιουνίου 2015. Είχαν προηγηθεί μήνες αβεβαιότητας, με την Ελλάδα να βρίσκεται εκτός προγράμματος προσαρμογής, με τον κίνδυνο του Grexit προ των πυλών και εκροές καταθέσεων 45 δισ. ευρώ από τον Δεκέμβριο του 2014 μέχρι τα τέλη Ιουνίου του 2015. Προκειμένου να σταματήσει η αιμορραγία των καταθέσεων, με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου επιβλήθηκαν τα capital controls, το βράδυ της Κυριακής 28 Ιουνίου 2015, με ισχύ από τη Δευτέρα 29 Ιουνίου. Οι τράπεζες έκλεισαν και παρέμειναν κλειστές μέχρι τις 20 Ιουλίου (κλειστό μέχρι τις 3 Αυγούστου παρέμεινε και το Χρηματιστήριο Αθηνών), με τους καταθέτες να αποσύρουν εντός του σαββατοκύριακου 27 – 28 Ιουνίου καταθέσεις 1 δισ. ευρώ και να αδειάζουν από μετρητά το 50% των 5.000 ΑΤΜ της χώρας.
Οι τράπεζες προσέφυγαν για την άντληση ρευστότητας στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, με τον δανεισμό τους από τον Μηχανισμό Έκτακτης Παροχής Ρευστότητας (ELA) να προσεγγίζει στο διάστημα των επομένων μηνών τα 90 δισ. ευρώ.
Ύστερα από μία περίοδο τεσσάρων ετών με capital controls, όπως ακριβώς και η Αργεντινή το 2011 – 2015, η Ελλάδα βγήκε από το καθεστώς των κεφαλαιακών περιορισμών την 1η Σεπτεμβρίου 2019. Με την άρση των κεφαλαιακών περιορισμών, η ελληνική Οικονομία έβγαλε από πάνω της το στίγμα του περιορισμού στην ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων και εγκατέλειψε ένα club χωρών, μεταξύ των οποίων η Κύπρος, η Αργεντινή, η Ισλανδία, η Ταϊλάνδη, η Ινδονησία, η Μαλαισία, ο Ισημερινός και το Μεξικό, οι οποίες βίωσαν επίσης την περιθωριοποίηση από τις διεθνείς αγορές.
Η κατάργηση των capital controls που διήρκεσαν για 50 ολόκληρους μήνες, από τις 28 Ιουνίου του 2015 όταν επιβλήθηκαν, μέχρι τη νομοθετική απόφαση της 26ης Αυγούστου 2019 για την άρση τους, άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για την ελληνική Οικονομία, με καταλύτη την αλλαγή ψυχολογίας για τους επενδυτές, αλλά και τους καταθέτες. Σηματοδότησε την επιστροφή της χώρας στην κανονικότητα που πλέον θα γίνει και τυπικά πραγματικότητα με την έξοδό της από το καθεστώς ενισχυμένης εποπτείας στις 20 Αυγούστου 2022.
Πού βρίσκονται οι ελληνικές τράπεζες σήμερα – Οι προκλήσεις
Η ανάταξη του τραπεζικού τομέα μέσω της δραστικής μείωσης των κόκκινων δανείων που πέτυχε ο «Ηρακλής», έχει καταλυτική συμβολή στην επικείμενη έξοδο της Ελλάδας από την μεταμνημονιακή εποπτεία και στην προοπτική της ανάκτησης της επενδυτικής βαθμίδας εντός του 2023.
Στο τέλος του 2021 το συνολικό απόθεμα των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) υποχώρησε στα 18,4 δισ. ευρώ από 47,2 δισ. στο τέλος του 2020 (ο «Ηρακλής» ανέλαβε έργο με τα κόκκινα δάνεια στα 75 δισ., ενώ στο αποκορύφωμά τους τον Μάρτιο του 2016 αυτά προσέγγιζαν τα 108 δισ. ευρώ). Ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι η δημιουργία νέων κόκκινων δανείων αναχαιτίστηκε στη διάρκεια της τελευταίας διετίας του κορονοϊού. Όμως η επιφυλακή παραμένει αυξημένη, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται και οι επιπτώσεις του αντανακλώνται στην έξαρση του πληθωρισμού και στο πλήγμα που επιφέρει στο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και στα οικονομικά μεγέθη των επιχειρήσεων.
Η ΤτΕ επισημαίνει ότι δευτερογενώς θα υπάρξουν επιδράσεις στην ποιότητα των στοιχείων του ενεργητικού του τραπεζικού τομέα. Όπως αναφέρει, η τελική επίδραση στη χρηματοοικονομική κατάσταση των νοικοκυριών και επιχειρήσεων στην παρούσα χρονική συγκυρία δεν μπορεί να εκτιμηθεί με ακρίβεια, αποτελεί όμως σαφώς πηγή ανησυχίας.
Άλλες προκλήσεις που έχουν να αντιμετωπίσουν οι τράπεζες είναι η χαμηλή οργανική κερδοφορία και η ποιότητα των κεφαλαίων των τραπεζών.
Η ΤτΕ επισημαίνει ότι η αύξηση της οργανικής κερδοφορίας και η συνακόλουθη δημιουργία εσωτερικού κεφαλαίου αποτελούν προϋπόθεση όχι μόνο για την ενίσχυση της κεφαλαιακής επάρκειας, αλλά και για τη συνολική ενδυνάμωση του τραπεζικού τομέα. Με δεδομένη την επίδραση στην κερδοφορία των τραπεζών λόγω των συνεχιζόμενων προσπαθειών εξυγίανσης των ισολογισμών τους, καθίσταται σαφές ότι η βελτίωσή της είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ενίσχυση της χρηματοδότησης.
Η απόσυρση των έκτακτων διευκολυντικών μέτρων νομισματικής πολιτικής που ελήφθησαν από την ΕΚΤ για τον περιορισμό των επιπτώσεων της πανδημίας θα επιβαρύνει τα έξοδα τόκων, ενώ πρόσθετη επιβάρυνση θα προκύψει και από τις ανάγκες για την έκδοση ομολόγων (Additional Tier 1, Tier 2 και κυρίου χρέους) για την κάλυψη εποπτικών απαιτήσεων, συμπεριλαμβανομένων των ελάχιστων απαιτήσεων ιδίων κεφαλαίων και επιλέξιμων υποχρεώσεων (MREL).
Σε σχέση με την ποιότητα των εποπτικών κεφαλαίων των τραπεζών, η ΤτΕ αναφέρει ότι η κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα, ωστόσο υφίστανται σημαντικές προκλήσεις οι οποίες σχετίζονται με το κόστος υλοποίησης της στρατηγικής τους για τη μείωση των υφιστάμενων ΜΕΔ και το σχηματισμό επαρκών προβλέψεων για την κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου από τυχόν νέα ΜΕΔ, καθώς και με τη σταδιακή εφαρμογή του ΔΠΧΑ 9 και την ανάγκη ενίσχυσης του διαμεσολαβητικού τους ρόλου μέσω της χρηματοδότησης της πραγματικής οικονομίας.
Στο πλαίσιο αυτό η υφιστάμενη συμμετοχή των οριστικών και εκκαθαρισμένων αναβαλλόμενων φορολογικών απαιτήσεων (DTCs), που ήδη βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα, αναμένεται να ενισχυθεί.
Όπως αναφέρει η ΤτΕ στην Έκθεση Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, το 2021 οι οριστικές και εκκαθαρισμένες αναβαλλόμενες φορολογικές απαιτήσεις (Deferred Tax Credits – DTCs) ανέρχονταν σε 14,4 δισ. ευρώ, αντιπροσωπεύοντας το 63% των συνολικών εποπτικών ιδίων κεφαλαίων (από 53% το 2020). Το ποσοστό αυτό ανέρχεται μάλιστα σε 73% των συνολικών εποπτικών ιδίων κεφαλαίων εάν λάβουμε υπόψη την πλήρη επίδραση του ΔΠΧΑ 9 (από 63% το 2020). Επιπρόσθετα, αναβαλλόμενες φορολογικές απαιτήσεις (Deferred Tax Assets – DTAs) ύψους 1,7 δισ. ευρώ περιλαμβάνονται στα εποπτικά ίδια κεφάλαια των τραπεζικών ομίλων (αφού λάβουμε υπόψη την πλήρη επίδραση του ΔΠΧΑ 9), αποτελώντας περίπου το 8% των συνολικών εποπτικών ιδίων κεφαλαίων τους.
Στα παραπάνω θέματα αναμένεται να εστιάσει και ο Αντρέα Ένρια, ερχόμενος στην Αθήνα στις 11 Ιουλίου, στην πρώτη επίσκεψή του από το 2019.
