Μετά από χρόνια παλινωδιών, κακοδιαχείρισης, πτωχεύσεων και σκανδάλων που οδήγησαν στην απώλεια παραγωγής αξίας δισεκατομμυρίων ευρώ και χιλιάδων θέσεων εργασίας από τη χώρα μας, ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο για την ελληνική ναυπηγική βιομηχανία.
Βασικοί πρωταγωνιστές της νέας εποχής ο όμιλος ΟΝΕΧ στην Σύρο και την Ελευσίνα και ο εφοπλιστής Γιώργος Προκοπίου στον Σκαραμαγκά, οι οποίοι καλούνται να υλοποιήσουν σημαντικές επενδύσεις αλλά και το πιο βασικό: Να βρουν τη συνταγή με την οποία τα ελληνικά ναυπηγεία θα γίνουν πραγματικά ανταγωνιστικά, χωρίς μάλιστα να εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από τα εξοπλιστικά προγράμματα, όπως γινόταν στο παρελθόν.
Την περασμένη Πέμπτη εκδόθηκε η απόφαση του αρμόδιου δικαστηρίου με την οποία επικυρώθηκε το Σχέδιο Εξυγίανσης των Ναυπηγείων Ελευσίνας από τον όμιλο ΟΝΕΧ του Πάνου Ξενοκώστα. Αυτό είναι και το τελευταίο τυπικό βήμα που «ξεκλειδώνει» το ομολογιακό δάνειο 125 εκατ. δολαρίων από τον αμερικανικό αναπτυξιακό οργανισμό DFC των ΗΠΑ (U.S. International Development Finance Corporation - DFC), το οποίο θα χρηματοδοτήσει το φιλόδοξο επενδυτικό πρόγραμμα της ΟΝΕΧ για την αναβάθμιση των Ναυπηγείων Ελευσίνας, που θα φτάσει στην επόμενη τριετία τα 300 εκατ. ευρώ.
Η Συμφωνία Εξυγίανσης των Ναυπηγείων Ελευσίνας προβλέπει και την αποπληρωμή μέρους των υποχρεώσεων της εταιρείας σε δημόσιο, ασφαλιστικά ταμεία, Πολεμικό Ναυτικό και τράπεζες με γενναίο κούρεμα και με δόσεις πολλών ετών. Ουσιαστικά η ΟΝΕΧ καλείται να επαναλάβει την εξυγίανση του Νεωρίου Σύρου, αυτή τη φορά όμως με πολύ μεγαλύτερα μεγέθη. Η εταιρεία στοχεύει μέσα στην επόμενη τριετία τα Ναυπηγεία Ελευσίνας να έχουν ετήσιο τζίρο της τάξης των 250 εκατ. ευρώ, να προσφέρουν περί τις 3.000 θέσεις εργασίας εξυπηρετώντας τουλάχιστον 200 πλοία ετησίως. Άλλα 100 πλοία ετησίως αναμένεται να εξυπηρετεί και το Νεώριο Σύρου, το οποίο μετά από την εξαγορά του από τον όμιλο ONEX και την έγκριση του σχεδίου εξυγίανσής, έχει ολοκληρώσει την επισκευή περισσότερων από 400 πλοίων.
Σε νέα εποχή μπαίνουν και τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά, μετά από την επικράτηση εταιρειών του ομίλου Γιώργου Προκοπίου στους δύο διαγωνισμούς που πραγματοποιήθηκαν από την Ειδική Διαχείριση της ΕΝΑΕ και από την ΕΤΑΔ το καλοκαίρι του 2021. Μετά από μια σειρά προσφυγών, η μεταβίβαση των περιουσιακών στοιχείων της Ελληνικά Ναυπηγεία ΑΕ - ΕΝΑΕ υπεγράφη τον περασμένο Μάρτιο, ενώ η πώληση του ακινήτου της ΕΤΑΔ ολοκληρώθηκε ένα μήνα αργότερα. Πλέον αναμένονται οι επόμενες κινήσεις του εφοπλιστή, ο οποίος σε γενικές γραμμές κρατάει κλειστά τα χαρτιά του. Η αρχή αναμένεται να γίνει με την σταδιακή αναβάθμιση των εγκαταστάσεων και την επαναλειτουργία της μεγάλης δεξαμενής που έχει παραμείνει αδρανής για περίπου 20 χρόνια. Στο μεταξύ πάντως οι εργαζόμενοι της ΕΝΑΕ απασχολούνται στα προγράμματα του Πολεμικού Ναυτικού και αναμένουν να δουν τι θα γίνει με τη διάδοχη κατάσταση.
Ναυτιλία, άμυνα, τεχνολογία και ενέργεια
Οι νέοι ιδιοκτήτες και της Ελευσίνας και του Σκαραμαγκά τοποθετούνται και στον κρίσιμο τομέα των εξοπλιστικών προγραμμάτων και των εργασιών για το Πολεμικό Ναυτικό. Στην Ελευσίνα δημιουργούνται δύο εταιρείες, η μια αποτελεί το εμπορικό τμήμα για τη ναυπήγηση και την ναυπηγοεπισκευή εμπορικών και επιβατηγών πλοίων και η άλλη το αμυντικό τμήμα των ναυπηγείων για τα πολεμικά πλοία της Ελλάδας και άλλων χωρών-μελών του ΝΑΤΟ. Εξάλλου τα Ναυπηγεία Ελευσίνας έχουν συνεργασία με τον ιταλικό όμιλο Fincantieri στο πλαίσιο της διεκδίκησης του προγράμματος των κορβετών για το Πολεμικό Ναυτικό, ενώ αναμένεται να πιστοποιηθούν και από το αμερικανικό πολεμικό ναυτικό. Από την άλλη τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά έχουν συνεργασία με τη γαλλική Naval Group που επίσης διεκδικεί το πρόγραμμα των κορβετών, αλλά και με τη γερμανική ThyssenKrupp.
Εκτός, όμως από το αμυντικό τμήμα το βασικό στοίχημα των μεγάλων ναυπηγείων της χώρας είναι το πως θα αναπτυχθούν τα τμήματα που απευθύνονται στη εμπορική ναυτιλία. Και αυτό γιατί έχει αποδειχθεί πως η εξάρτηση από τα εξοπλιστικά προγράμματα, ήταν ένας από τους λόγους της κατάρρευσης των άλλοτε κραταιών επιχειρήσεων. Στην Ελευσίνα έχουν ολοκληρωθεί οι πρώτες εργασίες για λογαριασμό τουλάχιστον εννέα μεγάλων ναυτιλιακών εταιρειών ελληνικών συμφερόντων, ενώ στον Σκαραμαγκά βασικός τροφοδότης τουλάχιστον στην αρχή αναμένεται να είναι ο ίδιος ο κ. Προκοπίου.
Πρόθεση και των δύο πρωταγωνιστών της νέας εποχής της ναυπηγικής βιομηχανίας είναι η ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογικών εφαρμογών. Η ΟΝΕΧ, η οποία κατά βάση είναι εταιρεία τεχνολογίας έχει υπογράψει σύμφωνο συνεργασίας με τη CISCO για μια σειρά έργων που θα δημιουργήσουν σύγχρονες εγκαταστάσεις με εφαρμογές 5G και Internet of Things στην Ελευσίνα. Ιδιαίτερα σημασία στη τεχνολογία δίνει και ο Γ. Προκοπίου ο οποίος μάλιστα έχει δηλώσει την πρόθεση του για την κατασκευή πλοίων τελευταίας τεχνολογίας που θα κινούνται με ηλεκτρική ενέργεια, ή θα λειτουργούν χωρίς πλήρωμα. «Δεν με ενδιαφέρει να κολλάω λαμαρίνες, ούτε μπορούμε να ανταγωνιστούμε τα μεγάλα ναυπηγεία της Ασίας στα συμβατικά πλοία», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά κατά την υπογραφή της συμφωνίας με το υπουργείο Οικονομικών τον περασμένο Μάρτιο.
Ένα ακόμη νέο πεδίο δράσης των ναυπηγείων είναι αυτό της ενέργειας, άμεσα και έμμεσα. Η ΟΝΕΧ μεταξύ άλλων σκοπεύει να δραστηριοποιηθεί στην ανάπτυξη υποδομών για πλωτά αιολικά πάρκα, αλλά και στο κομμάτι των υποδομών. Από την άλλη ο κ. Προκοπίου στοχεύει μεταξύ άλλων στην δημιουργία παραγωγής ενέργειας από φυσικό αέριο, καθώς και δέσμευσης άνθρακα και παραγωγής πράσινης μεθανόλης.
Οι μεγάλες απώλειες του κλάδου
Η καταστροφή του κλάδου της ναυπήγησης την τελευταία 15ετία αποτυπώνεται στην πρόσφατη έκθεση του ΙΟΒΕ για την ελληνική ναυτιλία. Μέσα σε 11 χρόνια η ετήσια παραγωγή του κλάδου ναυπήγησης πλοίων έπεσε στο ένα πέμπτο, ενώ χάθηκαν πάνω από 2.000 θέσεις εργασίας. Συγκεκριμένα, η προστιθέμενη αξία στον κλάδο κατασκευής πλοίων και σκαφών υποχώρησε σε 45,3 εκατ. ευρώ το 2020, από 277 εκατ. ευρώ το 2009. Συρρίκνωση, αλλά μικρότερης έντασης, καταγράφεται και σε όρους απασχόλησης 2,2 χιλ. άτομα απασχολήθηκαν στην κατασκευή πλοίων στην Ελλάδα το 2020, από 4,3 χιλ. το 2009.
Η εγχώρια ναυπήγηση πλοίων και σκαφών έχει καταλήξει να καταλαμβάνει ιδιαίτερα χαμηλές θέσεις στην κατάταξη ευρωπαϊκών χωρών με διαθέσιμα στοιχεία, εάν λάβουμε υπόψη και τα μεγέθη της εγχώριας ναυτιλίας. Ειδικότερα, η Ελλάδα βρίσκεται στη 17η θέση σε όρους προστιθέμενης αξίας και στη 15η θέση σε όρους απασχόλησης στην κατασκευή πλοίων και σκαφών ανάμεσα σε 31 ευρωπαϊκές χώρες.
Στις πρώτες θέσεις βρίσκονται μεγάλες οικονομίες με ισχυρό τομέα μεταποίησης, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Ιταλία και η Γερμανία, ενώ υψηλές θέσεις καταλαμβάνουν και σχετικά μικρότερες οικονομίες όπως η Νορβηγία, η Ολλανδία, η Πολωνία και η Ρουμανία.
Ανακάμπτει η επισκευή πλοίων
Αντίθετα με τη ναυπήγηση, στην επισκευή πλοίων και σκαφών καταγράφεται σημαντική ανάκαμψη, με τα εγχώρια μεγέθη να ξεπερνούν τα επίπεδα που καταγράφονταν πριν από την έναρξη της κρίσης. Σύμφωνα με τη μελέτη του ΙΟΒΕ η προστιθέμενη αξία στις επισκευές ξεπέρασε τα 171 εκατ. ευρώ το 2020, από 119 εκατ. ευρώ το 2013 και 164 εκατ. ευρώ το 2008.
Αντίστοιχα, η απασχόληση στην επισκευή πλοίων παρέμεινε στα 6,9 χιλ. άτομα το 2020, σε υψηλότερο επίπεδο σε σχέση με το 2009 (5,9 χιλ. άτομα) και αρκετά υψηλότερα σε σύγκριση με το 2011 (3,7 χιλ. άτομα), όταν η συγκεκριμένη δραστηριότητα κατέγραψε το χαμηλότερο επίπεδο απασχόλησης της τελευταίας δεκαετίας.
Στις κατατάξεις των ευρωπαϊκών χωρών με βάση τα μεγέθη της επισκευής πλοίων, η θέση της Ελλάδας είναι σαφώς υψηλότερη από ό,τι στη ναυπήγηση, με περιθώρια για περαιτέρω ανάπτυξη. Ειδικότερα με βάση την προστιθέμενη αξία, η Ελλάδα βρίσκεται στη 10η θέση ανάμεσα σε 30 ευρωπαϊκές χώρες, ενώ με βάση την απασχόληση η χώρα καταλαμβάνει την 5η θέση ανάμεσα σε 31 χώρες με διαθέσιμα στοιχεία. Στην κατάταξη με βάση την προστιθέμενη αξία πρωταγωνιστεί η Ισπανία, ενώ ακολουθούν σε απόσταση η Ιταλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Στην απασχόληση, ως πρώτη χώρα αναδεικνύεται η Τουρκία και ακολουθούν η Ισπανία, η Ιταλία και η Πολωνία.
