Πρόοδος στο ρυθμιστικό πλαίσιο της ΕΕ για την ψηφιακή τεχνολογία πληρωμών, αλλά κενά όσον αφορά στις παρεμβάσεις στις τιμές και στο open banking βλέπει το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο κατά τον πρόσφατο έλεγχο που διενήργησε για την προσέγγιση της ΕΕ σχετικά με τις ψηφιακές πληρωμές και τις υπηρεσίες πληρωμών. Οι συγκεκριμένες διαπιστώσεις έρχονται μάλιστα σε μια περίοδο που οι ψηφιακές πληρωμές καταγράφουν άλματα με την αξία τους στις πωλήσεις λιανικής στην ΕΕ να υπερδιπλασιάζεται, φτάνοντας το 2023 το εντυπωσιακό 1 τρισ. ευρώ.
Το 1 τρισ. έφτασε η αξία των ψηφιακών πληρωμών
Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει η έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, μεταξύ 2017 και 2023, η συνολική αξία των ψηφιακών πληρωμών στις πωλήσεις λιανικής στην ΕΕ υπερδιπλασιάστηκε, φθάνοντας συνολικά στο 1 τρισ. ευρώ. Να θυμίσουμε ότι το ενώ το 2022 οι παραδοσιακές πληρωμές με κάρτα αντιπροσώπευαν ακόμη το 40 % των πληρωμών στο πλαίσιο του ηλεκτρονικού εμπορίου και το 63% των συναλλαγών στο σημείο πώλησης, η ανοδική τάση είχε ήδη γίνει εμφανής. Παράλληλα μάλιστα είχαν αρχίσει να κερδίζουν έδαφος και οι ανέπαφες πληρωμές, που δεν απαιτούν επιβεβαίωση της συναλλαγής με κωδικό PIN. Μέχρι τα τέλη του 2022, περισσότερες από τις μισές πληρωμές με κάρτα στην ΕΕ – συγκεκριμένα το 54% - είχαν γίνει ανέπαφα. Την ίδια στιγμή, αυξανόμενη έβαινε, και βαίνει μέχρι και σήμερα, η χρήση των ψηφιακών πορτοφολιών, με συνέπεια τα μετρητά να μην είναι και τόσο αναγκαία πλέον στις καθημερινές συναλλαγές.
Τα τρωτά σημεία
Καθώς οι ψηφιακές πληρωμές έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι του ενωσιακού οικονομικού πλαισίου, η Ευρωπαϊκή Ένωση κάνει βήματα για την ασφάλεια, την αποδοτικότητα και την προσβασιμότητά τους από όλους, διασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό και την απρόσκοπτη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ, ιδίως σε διασυνοριακό επίπεδο. Παρά τα όποια βήματα βέβαια, δύο βασικά προβλήματα παραμένουν. Το πρώτο αφορά στις παρεμβάσεις στις τιμές και το δεύτερο στην κοινοχρησία των δεδομένων των λογαριασμών.
Ενέχουν κινδύνους οι παρεμβάσεις στις τιμές
Για την πρώτη περίπτωση, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο αναφέρει ότι οι παρεμβάσεις στις τιμές μπορεί να ενέχουν κίνδυνο για την αποτελεσματική λειτουργία της αγοράς ψηφιακών πληρωμών της ΕΕ, εάν είναι ακατάλληλα σχεδιασμένες, επισημαίνοντας αφενός τα ασαφή κριτήρια για την αξιολόγηση της επάρκειας των παρεμβάσεων που έχουν υιοθετηθεί και αφετέρου την απουσία περιοδικών αναθεωρήσεων.
Ειδικότερα αναφέρει ότι οι παρά τα ρυθμιστικά μέτρα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την επιβολή ανώτατου ορίου στις διατραπεζικές προμήθειες και την απαγόρευση να επιβάλλονται προσαυξήσεις στις συναλλαγές με κάρτα –η έλλειψη διαφάνειας ενδέχεται να μετακυλύσει το κόστος στους καταναλωτές, οδηγώντας σε υψηλότερες τιμές προϊόντων.
Συγκεκριμένα επισημαίνεται ότι το 2023 από τις ψηφιακές πληρωμές ύψους 1.150 δισ. ευρώ που πραγματοποιήθηκαν, το 80% αντιστοιχεί σε πληρωμές με κάρτες, γεγονός που οδηγεί τον συνολικό όγκο των ετήσιων διατραπεζικών προμηθειών που καταβάλλονται στους Παρόχους Υπηρεσιών Έκδοσης Καρτών (card issuing PSPs) στην ΕΕ να κυμαίνεται μεταξύ 2 έως 3 δισ. ευρώ (με την υπόθεση ότι οι διατραπεζικές προμήθειες κυμαίνονται μεταξύ 0,2 % και 3 δισ. ευρώ). Αντίστοιχα, οι ετήσιες προμήθειες για συστήματα πληρωμών (scheme fees) ανήλθαν σε περίπου 1 δισ. ευρώ (υπολογίζοντας μέσες προμήθειες συστημάτων στο 0,1%), ενώ οι ετήσιες χρεώσεις υπηρεσιών εμπόρων (merchant service charges) κυμάνθηκαν από 5 έως 6 δισ. ευρώ (υπολογίζοντας μέσες χρεώσεις υπηρεσιών εμπόρων στο 0,6%). Γεγονός που στο τέλος της ημέρας επιβαρύνει τους καταναλωτές.
«Διαπιστώσαμε ότι οι βασικές νομικές πράξεις για τις ψηφιακές πληρωμές δεν περιέχουν σαφή κριτήρια για την αξιολόγηση του αν οι παρεμβάσεις στις τιμές είναι δικαιολογημένες ή για πόσο καιρό πρέπει να εφαρμόζονται. Και φυσικά ούτε λόγος για περιοδική επανεξέταση», δήλωσε η Ildikó Gáll-Pelcz, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδια για τον έλεγχο. «Για ορισμένες παρεμβάσεις που αφορούν τις πληρωμές με κάρτα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν κατάφερε να αποδείξει ότι οι θετικές συνέπειες για τους καταναλωτές υπερτερούν σαφώς των αρνητικών επιπτώσεων».
Στο πλαίσιο αυτό, το ΕΕΣ επισημαίνει επίσης ότι ο ελλιπής σχεδιασμός των παρεμβάσεων στις τιμές μπορεί να οδηγήσει σε μη αποδοτικές πρακτικές σε επίπεδο παρόχων υπηρεσιών καρτών, να στρεβλώσει την προσφορά και τη ζήτηση της αγοράς και, στη χειρότερη περίπτωση, να έχει αρνητικές επιπτώσεις για τους καταναλωτές και τους εμπόρους. Τονίζει δε ότι ο αντίκτυπος των πολιτικών της ΕΕ σε σχέση με τις ψηφιακές πληρωμές παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστος, ελλείψει αποτελεσματικού συστήματος παρακολούθησης και απαραίτητων δεδομένων.
Το Open Banking περιορίζεται σε εθνικό επίπεδο
Κενά εντοπίζει και στο ενωσιακό πλαίσιο ανοικτής τραπεζικής το οποίο με την PSD2, επιτρέπει την κοινή χρήση πληροφοριών λογαριασμού πληρωμών μεταξύ τρίτων παρόχων και Τραπεζών, προκειμένου να παρέχονται οι Υπηρεσίες Πληροφοριών Λογαριασμού και οι Υπηρεσίες Έναρξης Πληρωμών στους πελάτες.
Αρχικά σημειώνει ότι η υποχρέωση να παρέχουν οι κάτοχοι δεδομένων λογαριασμών πρόσβαση σε τρίτους στα δεδομένα των χρηστών πληρωμών δωρεάν, πιθανώς αποθαρρύνει τους κατόχους από την παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών.
Δεύτερον, αναφέρει ότι η απουσία ενός προτύπου για τις διεπαφές προγραμματισμού εφαρμογών (APIs) δημιουργεί εμπόδια για τους τρίτους παρόχους που χρησιμοποιούν αυτά τα δεδομένα. Κατ’ επέκταση η ανοικτή τραπεζική εφαρμόζεται και παρακολουθείται μόνο σε εθνικό επίπεδο, όχι σε ενωσιακό.
Ως παράδειγμα φέρνει το Ηνωμένο Βασίλειο, μια χώρα που ηγείται στο πεδίο του Open Banking σύμφωνα με διεθνείς δείκτες. Όπως επισημαίνει στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου έχει σχεδιαστεί ένα ισχυρότερο πλαίσιο εφαρμογής και παρακολούθησης σε σύγκριση με την ΕΕ, το οποίο εφαρμόζεται αρχικά στους εννέα μεγαλύτερους τραπεζικούς οργανισμούς της χώρας. Παράλληλα ένας εξειδικευμένος φορέας, η Open Banking Implementation Entity (OBIE), η οποία στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από την Open Banking Limited, είναι υπεύθυνος για την εφαρμογή του πλαισίου αυτού, για την ανάπτυξη των APIs, καθώς και για τον σχεδιασμό δομών δεδομένων και αρχιτεκτονικών ασφαλείας. Η εν λόγω Αρχή δίνει επίσης τις κατευθυντήριες γραμμές για την εμπειρία του πελάτη, οι οποίες βασίζονται τόσο στις κανονιστικές απαιτήσεις όσο και σε πληροφορίες πελατών ώστε να προωθούνται βέλτιστες πρακτικές. «Στην ΕΕ, τέτοιες κατευθυντήριες γραμμές δεν υπάρχουν. Αντ' αυτού, υπάρχουν μη δεσμευτικές γνώμες της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών (EBA), οι οποίες απευθύνονται στις εθνικές αρμόδιες αρχές και καλύπτουν ορισμένα από αυτά τα ζητήματα» σημειώνει χαρακτηριστικά.
Οι εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ανέφεραν ότι το 2021, λιγότερο από το 5% των καταναλωτών στην ΕΕ χρησιμοποιούσαν το Open Banking – ποσοστό χαμηλότερο από αυτό του Ηνωμένου Βασιλείου (7% τον Δεκέμβριο του 2021 και 11% τον Οκτώβριο του 2023). Ακόμα κι αυτό το ποσοστό όμως δεν είναι ακριβές, καθώς δεν υπάρχουν αξιόπιστα δεδομένα για τον αριθμό των χρηστών του Open Banking.
Προσθέτει δε ότι μέχρι στιγμής, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχει καθορίσει δείκτες για τη μέτρηση της ταχύτητας, του κόστους, της προσβασιμότητας και της διαφάνειας των πληρωμών σε επίπεδο ΕΕ, ούτε έχει θέσει συγκεκριμένους στόχους, παρότι οι ηγέτες της G20 ενέκριναν συγκεκριμένους δείκτες και στόχους για τις διασυνοριακές πληρωμές, οι οποίοι πρέπει να επιτευχθούν έως το τέλος του 2027.
Οι βασικοί δείκτες και στόχοι είναι οι εξής:
- Κόστος: Το παγκόσμιο μέσο κόστος των λιανικών πληρωμών δεν πρέπει να υπερβαίνει το 1%. Κανένα κόστος δεν πρέπει να είναι υψηλότερο από 3% έως το τέλος του 2027.
- Ταχύτητα: Το 75% των διασυνοριακών πληρωμών πρέπει να πιστώνεται εντός μίας ώρας, και οι υπόλοιπες εντός μίας εργάσιμης ημέρας.
- Προσβασιμότητα: Όλοι πρέπει να έχουν τουλάχιστον μία επιλογή για την αποστολή και τη λήψη διασυνοριακών ηλεκτρονικών πληρωμών.
- Διαφάνεια: Οι πάροχοι υπηρεσιών πληρωμών (PSPs) θα πρέπει να παρέχουν στους χρήστες υπηρεσιών πληρωμών ένα ελάχιστο επίπεδο πληροφόρησης σχετικά με τις διασυνοριακές πληρωμές, το οποίο να περιλαμβάνει όλες τις σχετικές χρεώσεις, τον αναμενόμενο χρόνο παραλαβής, την κατάσταση της πληρωμής και τους όρους παροχής υπηρεσιών.
