Η πανδημία και η μετα-πανδημική εκκίνηση των οικονομιών έχουν συνδεθεί με μια σειρά από προβλήματα σε πολλά αγαθά και προϊόντα. Η αυξημένη ροπή προς την τηλεργασία και την τηλεκπαίδευση, τα μεγάλα ψηφιακά άλματα του δυτικού κόσμου που πιέστηκε από την πανδημία, άνοιξαν πολλά παράπλευρα ζητήματα. Ένα από αυτά είναι και η σημαντική έλλειψη στον κλάδο των μικροτσίπ.
Το πρώτο πρόβλημα είναι ότι η ανάγκη για μικροτσίπ έχει αυξηθεί ραγδαία, καθώς πλέον επεξεργαστές (μικροτσίπ δηλαδή) βρίσκονται κυριολεκτικά στην πλειοψηφία των ηλεκτρικών προϊόντων και δεν αφορούν μόνο στενά τον κλάδο των υπολογιστών και των περιφερειακών τους. Οι δύο μεγάλοι κλάδοι που θα παρουσιάσουν άμεσα πρόβλημα παραγωγής και διάθεσης αγαθών λόγων έλλειψης σε μικροτσίπ είναι οι αυτοκινητοβιομηχανίες και η βιομηχανία παιχνιδιών.
Μια ιδιόρρυθμη βιομηχανία
Στη βιομηχανία των μικροτσίπ υπάρχει ένας αδιαμφησβήτητος γίγαντας, η ταϊβανέζικη TSMC. H TSMC είναι ο βασικός παραγωγός μικροτσίπ στον κόσμο και φτιάχνει κυρίως ακριβά μικροτσίπ τα οποία διαχειρίζονται συσκευές όπως τα smartphones και οι υπολογιστές. Για να καταλάβουμε λίγο την περιπλοκότητα του ζητήματος ως προς τον ανταγωνισμό, αρκεί να πούμε το εξής: στην άνθηση της βιομηχανίας των τσιπ στην αρχή του 2000 υπήρχαν 25 εταιρείες στην αιχμή της τεχνολογίας που κατασκεύαζαν μικροτσίπ. Το 2021, υπάρχουν μόνο 3, η Samsung, η Intel και η TSMC. Μάλιστα η Samsung ενώ παράγει πιο πολλά μικροτσίπ σε όγκο ανά έτος από τις άλλες δύο, εντούτοις περιορίζει την παραγωγή της σε μικροτσίπ που αποθηκεύουν πληροφορίες (memory chips) και όχι σε μικροτσίπ που επεξεργάζονται δεδομένα (logic chips).
Η βιομηχανία των μικροτσίπ έχει για αχίλλειο πτέρνα της την εξέλιξή της ως προς την οικονομία κλίμακας. Είναι γεγονός ότι η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη στα μικροτσίπ σιλικόνης (αυτά που φέρουν όλες οι σύγχρονες συσκευές δηλαδή) σημαίνει ότι για να φτιαχτεί ένα εργοστάσιο ημιαγωγών που να υποστηρίζει την παραγωγή μικροτσίπ στο σημείο που βρισκόμαστε τώρα (κι όχι να κάνει πρωτοπόρα έρευνα για την εξέλιξη τους) χρειάζεται 20 δισ. δολάρια τουλάχιστον. Για να αποσβεστούν αυτά τα χρήματα πρέπει να δουλεύει 24/7 και οι συσκευές που φτιάχνει να πουλιούνται σε παγκόσμια κλίμακα. Άρα είναι η ίδια η οικονομία κλίμακας των μικροτσίπ, που οδηγεί την αγορά στο να συγκεντρωθεί σε λίγα χέρια ισχυρών παιχτών που μπορούν να ακολουθήσουν τις εξελίξεις.
Ο οικονομικός ανταγωνισμός
Ο γίγαντας στα μικροτσίπ για τη Δύση είναι η αμερικάνικη εταιρεία Intel, γνωστή για τους επεξεργαστές υπολογιστών με Windows. H Intel μέσα στην πανδημία, ανακοίνωσε ότι θα αναγκαστεί για να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες στη ζήτηση των προϊόντων της να κάνει outsourcing στην TSMC. Αυτό σημαίνει ότι η TSMC από το 2020 έχει πάρει κεφάλι στην κούρσα της αγοράς και μάλιστα αυτό σημαίνει κάτι για το εταιρικό μοντέλο των μικροτσίπ.
Μέχρι τώρα, ο γίγαντας Intel ήταν μαζί και σχεδιαστής μικροτσίπ και παραγωγός. Η TSMC όμως έριξε το βάρος της στην παραγωγή μικροτσίπ τελειοποιώντας τα πρότυπα κατασκευής. Αυτό σημαίνει ότι προσέλκυσε πολλές εταιρείες, οι οποίες σχεδίαζαν μικροτσίπ και τα έστελναν στην TSMC να τα κατασκευάσει με τον πλέον βέλτιστο τρόπο. Τα πιο γνωστά παραδείγματα είναι οι Qualcomm (επεξεργαστές για smartphones) και η Apple. Με ένα παρόμοιο μοντέλο κινείται και η Samsung, η οποία έχει την τρίτη θέση στην αγορά. Όμως η κορυφή ανήκει στην TSMC και όσο προσελκύει πελάτες, τόσο δεν θα κλονίζεται η θέση της και τόσο το μοντέλο του premium κατασκευαστή μικροτσίπ (στα αγγλικά ονομάζεται foundry) θα κερδίζει έδαφος αφήνοντας πίσω το εταιρικό μοντέλο της Intel.
Ο οικονομικός ανταγωνισμός λοιπόν αυτή τη στιγμή είναι στο υψηλότερο σημείο του. Η Samsung έκανε άνοιγμα 110 δισ. δολαρίων στο τέλος του 2019 για την κατασκευή εργοστασίων παραγωγής μικροτσίπ, για να καλύψει το κενό της στα μικροτσίπ που επεξεργάζονται δεδομένα (logic chips). Παρομοίως, η Intel ανακοίνωσε στις 24 Μαρτίου ότι θα επενδύσει 20 δισ. δολάρια για να καλύψει το χαμένο έδαφος από το outsourcing στην TSMC, όμως όπως όλα δείχνουν κανείς δεν θα κουνήσει την TSMC από την πρώτη θέση.
Μικρότερες κινήσεις, όπως το άνοιγμα ενός εργοστασίου στην Ευρώπη από την Bosch, που ανακοινώθηκε στις 7 Ιουνίου και η μετάβαση της ARM (αγγλικής εταιρείας κατασκευής μικροεπεξεργαστών) στην NVIDIA που αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Μάρτιο του 2022, δεν αλλάζουν την ισορροπία δυνάμεων στην αγορά.
Η γεωπολιτική των μικροτσίπ
Ο οικονομικός ανταγωνισμός γίνεται στη σκιά του γεωπολιτικού ανταγωνισμού. Σε επίπεδο κρατών, είναι τρεις μεγάλοι παίχτες: οι ΗΠΑ (Intel), η Νότια Κορέα (Samsung) και η Ταϊβάν (TSMC). Η (κακή) σχέση της Κίνας και με τους τρεις, επηρεάζει σημαντικά την παγκόσμια αγορά σε μια σειρά από αγαθά. Η Κίνα αφενός έχει δικαιοδοσίες πάνω στην Ταϊβάν όσον αφορά τις εξαγωγές και τις εισαγωγές της και αφετέρου είναι σε εμπορικό πόλεμο με τις ΗΠΑ στα προϊόντα τεχνολογίας από το 2019, όταν οι ΗΠΑ επέβαλλαν κυρώσεις στην εταιρεία λογισμικού και smartphones, Huawei.
Οι κυρώσεις των ΗΠΑ περιλαμβάνουν και την κινέζικη εταιρεία SMIC η οποία επίσης κατασκευάζει μικροτσίπ αλλά όχι τόσο εξελιγμένα όσο αυτά της TSMC, μόνο που έχει ένα επιπλέον πλεονέκτημα: Τα δικά της τσιπ βρίσκονται σε μαζικότερα καταναλωτικά αγαθά (π.χ. τηλεοράσεις, κονσόλες παιχνιδιών όπως το PlayStation κ.α.). Επίσης, η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας μικροτσίπ στον κόσμο, αγοράζοντας περίπου το 1/3 της παραγωγής της TSMC.
Σε αυτόν τον υπέροχα αλληλεξαρτώμενο κόσμο των μικροτσίπ υπάρχει ένα ακόμα κρίσιμο ερώτημα: Ποιος κατασκευάζει τις μηχανές που κατασκευάζουν εξελιγμένα μικροτσίπ; Στην κορυφή των μηχανημάτων ultra-UV laser που απαιτούνται για να μπορέσουν να κατασκευαστούν τα εξελιγμένα μικροτσίπ είναι οι αμερικάνικες εταιρείες Applied Materials και KLA-Tencor. Οι οποίες με βάση τις τελευταίες εξελίξεις με τις κυρώσεις των ΗΠΑ απαγορεύεται να εξάγουν μηχανήματα ή ανταλλακτικά στην Κίνα και η Κίνα πιέζει με τη σειρά της να μην μπορούν να εξάγουν ούτε στην Ταϊβάν. Το αποτέλεσμα είναι η έλλειψη των μικροτσίπ να εντείνεται τεχνητά και στην πηγή παραγωγής τους.
Πως κατασκευάζεται ένα Apple Iphone;
Το παράδειγμα των iphones της Apple είναι ενδεικτικό για να καταλάβει κανείς ότι η πλήρης απομόνωση της Κίνας, που επιχειρούν οι ΗΠΑ, δεν είναι ένας βιώσιμος στρατηγικός στόχος. Τα iphones σχεδιάζονται σε όλα τους τα σημεία στα κεντρικά της Apple, στο Cupertino της Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Από εκεί, το σχέδιο πηγαίνει στην TSMC, όπου κατασκευάζονται όλα τα μικροτσίπ και πακετάρονται και πηγαίνουν στις Φιλιππίνες. Από τις Φιλιππίνες μεταφέρονται στην Κίνα, όπου τα προϊόντα τελειοποιούνται και συσκευάζονται και αποστέλλονται στις διαμετακομιστικές αποθήκες της Apple σε όλον τον κόσμο. Και στην Καλιφόρνια.
Η εφοδιαστική αλυσίδα των μικροτσίπ είναι μια από τις πιο σύνθετες και γεωγραφικά πλατιές αλυσίδες στον πλανήτη. Η Κίνα θεωρεί ότι οι ΗΠΑ την πολεμούν για να παραμείνει ένας ενδιάμεσος κρίκος στην εφοδιαστική αλυσίδα τεχνολογίας και όχι να πάρει τη θέση που της αξίζει.
Η Κίνα απαντά στην αμερικάνικες κυρώσεις με συνεργασίες ιδιωτικού-δημόσιου τομέα στην αύξηση της τεχνολογικής υπεροχής και αυτάρκειας. Στο Εθνικό Λαϊκό Συνέδριο της Κίνας φέτος, ο Σι Ζινπίνγκ ανακοίνωσε κρατικές επενδύσεις ύψους 1,4 τρισ. δολαρίων για την ανάπτυξη της τεχνολογικής αυτάρκειας της Κίνας και από αυτά πάνω από 7 δισ. θα πάνε στην (ιδιωτική) SMIC για να καλύψει το χαμένο έδαφος που έχει από την TSMC στην τεχνολογία. Η Κίνα είναι διατεθειμένη να ρίξει χρήμα και ανθρώπινο δυναμικό στην τεχνολογική εξέλιξη. Όμως αυτό δεν αρκεί.
Η κούρσα ενάντια στον χρόνο
Η TSMC έγινε ο κολοσσός που είναι σήμερα γιατί εξελίσσεται από το 1987 και η οικονομία της Ταϊβάν χτίζει την οικονομία της γύρω από τη δημιουργία οικοσυστήματος ημιαγωγών τα τελευταία 30 χρόνια και είναι σίγουρο ότι χρειάζεται χρόνος να καλυφθεί το έδαφος αυτής της εξέλιξης που έχει προηγηθεί. Την ίδια στιγμή πιέζει και η ενδεχόμενη έλλειψη σε πολλά αγαθά που θα σημάνουν ως και σταμάτημα των παραγωγικών δραστηριοτήτων εφόσον δεν θα υπάρχουν μικροτσίπ επαρκή για να καλύψουν τη ζήτηση.
Η Κίνα έχει όμως στα χέρια της το πιο σκληρό, γεωπολιτικά, χαρτί από όλους τους υπόλοιπους. Μπορεί αν πιεστεί πολύ να άρει την αυτονομία της Ταϊβάν και μια τέτοια «επανακατάληψη» της Ταϊβάν από την Κίνα, θα σημάνει αυτόματα το σταμάτημα της TSMC. Έτσι, πολλά προϊόντα -από τα iphones ως τα μαχητικά F-35 των ΗΠΑ- απλά θα καθηλωθούν και η εναλλακτική λύση θα στοιχίσει τουλάχιστον μια δεκαετία σε χρόνο και απροσδιόριστο ποσό σε χρήματα για να λειτουργήσει.
