ΤτΕ: Οκτώ προτάσεις για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις της ελληνικής οικονομίας – «Καμπανάκι» για πρόσθετες παροχές και αυξήσεις μισθών

Οκτώ προτάσεις για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που έχει μπροστά της η ελληνική οικονομία και για την επιτάχυνση της πραγματικής σύγκλισης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδος με το μέσο όρο της ΕΕ, καταθέτει η Τράπεζα της Ελλάδος με την Έκθεση Νομισματικής Πολιτικής 2022 – 2023 που υπέβαλε σήμερα στη Βουλή ο Διοικητής της ΤτΕ, Γιάννης Στουρνάρας.

Μεταξύ των κρίσιμων των επισημάνσεων της ΤτΕ ξεχωρίζουν: η ανάγκη συστηματικής επιστροφής σε πρωτογενή, κυκλικά διορθωμένα, δημοσιονομικά πλεονάσματα της τάξης του 2% του ΑΕΠ μέσω των οποίων θα διασφαλιστεί η περαιτέρω μείωση του δημόσιου χρέους ως προς το ΑΕΠ, η συμμόρφωση με τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες στην ΕΕ που θα ισχύσουν από το 2024, επιβάλλοντας σύνεση στις δημοσιονομικές παροχές και «εισοδηματικές ομάδες», καθώς και οι συστάσεις για μισθολογικές αυξήσεις που θα αντιστοιχούν στις πραγματικές δυνατότητες της οικονομίας, όπως και για παρεμβάσεις και ελέγχους στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών για να αποφευχθούν υπερβολικές αυξήσεις στις τιμές.

Ειδικότερα, η ΤτΕ προτείνει:

1. Υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων που περιλαμβάνονται στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ώστε να ενισχυθεί η συνολική παραγωγικότητα, ο ρυθμός αύξησης του δυνητικού προϊόντος και η διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα και να αυξηθεί έτσι η δυνατότητα της οικονομίας για μεγαλύτερες δαπάνες (κυρίως επενδυτικές) χωρίς επιδείνωση του εξωτερικού ισοζυγίου. Έμφαση θα πρέπει να δοθεί κυρίως σε τομείς που μπορούν να επηρεάσουν άμεσα το δυνητικό ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας, όπως π.χ. σε δράσεις που αφορούν τη διεύρυνση της συμμετοχής των νέων και των γυναικών (αγορά εργασίας) ή την ταχεία απονομή της δικαιοσύνης (θεσμοί και διακυβέρνηση) και την ταχεία υλοποίηση των επενδυτικών πρωτοβουλιών του ιδιωτικού τομέα (επενδυτικό περιβάλλον και γραφειοκρατία).
2. Αποτελεσματική και ταχεία αξιοποίηση των πόρων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία της ΕΕ και από τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για την τόνωση των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων και τον περιορισμό του επενδυτικού κενού. Η διεύρυνση των επενδύσεων θα πρέπει να στηριχθεί και στην άνοδο της εγχώριας αποταμίευσης, χωρίς τη συμβολή της οποίας υπάρχει ανισορροπία μεταξύ εθνικών αποταμιεύσεων και επενδύσεων, η οποία και επηρεάζει αρνητικά το ισοζύγιο πληρωμών. Σε αυτή τη κατεύθυνση θα συμβάλει θετικά και η παραγωγική αξιοποίηση των ήδη αυξημένων ροών ξένων άμεσων επενδύσεων. Το ζητούμενο είναι η αύξηση του ποσοστού των ξένων άμεσων επενδύσεων που κατευθύνονται στον παραγωγικό τομέα της οικονομίας και διευρύνουν το παραγωγικό της δυναμικό (greenfield investments).
3. Αντιμετώπιση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών μέσω της ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας της οικονομίας. Προϋποθέσεις για τη μείωση του ελλείμματος του ΙΤΣ είναι η περαιτέρω αύξηση των εξαγωγών, η υποκατάσταση των εισαγωγών και η προώθηση της ενεργειακής αυτονομίας ώστε να περιοριστούν οι ανάγκες εισαγωγών ενέργειας.
4. Περαιτέρω μείωση του λόγου δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ. Αυτό απαιτεί τη συστηματική επιστροφή σε πρωτογενή, κυκλικά διορθωμένα, δημοσιονομικά πλεονάσματα της τάξης του 2% του ΑΕΠ. Κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο μεσοπρόθεσμα, καθώς η αύξηση του κόστους δανεισμού και η υποχώρηση των ρυθμών ανάπτυξης και του πληθωρισμού περιορίζουν τη μειωτική συμβολή της διαφοράς έμμεσου επιτοκίου-ονομαστικού ρυθμού ανάπτυξης στη δυναμική του χρέους. Κατά συνέπεια, αποδυναμώνεται σταδιακά η αρχικά ευεργετική επίδραση του πληθωρισμού στη μείωση του λόγου χρέους/ΑΕΠ, και άρα απαιτείται η δημιουργία διατηρήσιμων πρωτογενών πλεονασμάτων ώστε να μην υπονομευθεί η συνεχής πτωτική πορεία του δημόσιου χρέους. Επισημαίνεται ότι η εισαγωγή νέων δημοσιονομικών κανόνων στην ΕΕ το επόμενο έτος θα οδηγήσει σε σημαντική αλλαγή του μεσοπρόθεσμου δημοσιονομικού σχεδιασμού, με περιορισμούς ως προς τη λήψη πρόσθετων δημοσιονομικών μέτρων. Στον πυρήνα των νέων κανόνων θα είναι η μείωση του δημόσιου χρέους και ο μετριασμός των κινδύνων μη βιωσιμότητάς του μεσομακροπρόθεσμα, μέσω του ελέγχου του ρυθμού αύξησης των δημόσιων δαπανών. Αυτό σημαίνει ότι η συμμόρφωση με τους νέους κανόνες θα αφορά όχι μόνο τη διαμόρφωση του δημοσιονομικού ελλείμματος κάτω από το 3% του ΑΕΠ, αλλά και την αύξηση των δημόσιων δαπανών με ρυθμό χαμηλότερο από το μεσοπρόθεσμο δυνητικό ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ. Κατ’ επέκταση, τυχόν δημοσιονομικός χώρος θα αξιοποιείται είτε για τη δημιουργία αποθεματικού είτε για τη μείωση του δημόσιου χρέους, ενώ οποιοδήποτε έκτακτο δημοσιονομικό μέτρο στην πλευρά των δαπανών θα πρέπει να χρηματοδοτείται από μέτρο ισόποσης αύξησης των εσόδων. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον δημοσιονομικών περιορισμών, θα πρέπει να τεθούν ξεκάθαρες προτεραιότητες κατά τη λήψη πιθανών νέων στοχευμένων μέτρων στήριξης προς τις πιο ευάλωτες εισοδηματικές ομάδες.
5. Διασφάλιση της περαιτέρω αποκλιμάκωσης του πληθωρισμού. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει: Πρώτον, ότι οι μισθολογικές αυξήσεις θα αντιστοιχούν στις πραγματικές δυνατότητες της οικονομίας, όπως αυτές προσδιορίζονται κυρίως από τις μεταβολές της παραγωγικότητας, και ότι θα αποφευχθεί μία φάση δευτερογενών πληθωριστικών πιέσεων, τροφοδοτούμενων από την άνοδο των μισθών. Δεύτερον, ότι θα υπάρξουν παρεμβάσεις και έλεγχοι στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών ώστε να αποφευχθούν υπερβολικές, δηλαδή μη συνεπείς με το μεσοπρόθεσμο στόχο του πληθωρισμού, αυξήσεις στις τιμές, λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη τα ήδη υψηλά περιθώρια κέρδους σε αρκετούς κλάδους της οικονομίας. Σε βάθος χρόνου απαιτείται βελτίωση των συνθηκών ανταγωνισμού στις εν λόγω αγορές με άρση εμποδίων και στρεβλώσεων για να περιοριστούν οι ολιγοπωλιακές πρακτικές.
6. Περαιτέρω υποχώρηση του ποσοστού ανεργίας και αντιμετώπιση του προβλήματος της αναντιστοιχίας μεταξύ ζητούμενων και προσφερόμενων θέσεων εργασίας. Η σημαντική ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας και η υλοποίηση μεταρρυθμίσεων έχουν συμβάλει στην αύξηση της συνολικής απασχόλησης, στη μείωση του ποσοστού ανεργίας, καθώς και στη βελτίωση του ποσοστού συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό. Ωστόσο, τα ποσοστά ανεργίας των γυναικών, των νέων και των μακροχρόνια ανέργων παραμένουν σημαντικά υψηλότερα του μέσου όρου της ΕΕ, ενώ αρκετές επιχειρήσεις δηλώνουν ότι δυσκολεύονται να βρουν κατάλληλους εργαζόμενους για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Συνεπώς, απαιτείται αναβάθμιση της τεχνικής και τεχνολογικής εκπαίδευσης και υλοποίηση στοχευμένων προγραμμάτων κατάρτισης του εργατικού δυναμικού. Εξίσου αναγκαίες είναι παρεμβάσεις για να ενισχυθεί το πλέγμα εναρμόνισης της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής, για την ένταξη και παραμονή στην αγορά εργασίας του μη οικονομικά ενεργού πληθυσμού, με έμφαση στις γυναίκες και στους νέους. Θεσμικές παρεμβάσεις για τη μείωση των ασφαλιστικών εισφορών ή επιδότησή τους θα μειώσουν το μη μισθολογικό κόστος και θα συμβάλουν, σε συνδυασμό με την αύξηση των ελέγχων και ιδιαίτερα σε κλάδους με αυξημένη παραβατικότητα, στον περιορισμό της αδήλωτης ή υποδηλωμένης εργασίας. Συνολικά, η τάση βελτίωσης της αγοράς εργασίας προβλέπεται να συνεχιστεί μεσοπρόθεσμα, καθώς αναμένεται να υπάρξει επιπρόσθετη θετική επίδραση από την υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας “Ελλάδα 2.0” μέσω της αύξησης των ιδιωτικών επενδύσεων, η οποία θα οδηγήσει στη δημιουργία νέων και καλύτερα αμειβόμενων θέσεων εργασίας.
7. Επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης και της απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα. Η ενίσχυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό μίγμα προϋποθέτει, εκτός από νέες επενδύσεις, και αύξηση των δυνατοτήτων αποθήκευσης ενέργειας. Στο πλαίσιο αυτό, κρίσιμη είναι η αξιοποίηση των πόρων του REPowerEU για τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας και την επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης. Παράλληλα, επισημαίνεται ότι η μετάβαση προς την πράσινη ενέργεια και τον ψηφιακό μετασχηματισμό της οικονομίας προϋποθέτει, πέρα από την υλοποίηση νέων επενδύσεων, και την ύπαρξη κατάλληλα εκπαιδευμένου προσωπικού στις νέες τεχνολογίες.
8. Περαιτέρω ενδυνάμωση του τραπεζικού συστήματος. Ο ελληνικός τραπεζικός τομέας έχει σημειώσει αξιόλογη πρόοδο τα τελευταία χρόνια και είναι και πάλι σε θέση να συνεχίσει με επιτυχία το διαμεσολαβητικό του ρόλο και να επωφεληθεί από τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας και την αναμενόμενη επαναφορά του Ελληνικού Δημοσίου στην επενδυτική βαθμίδα αξιολόγησης. Ωστόσο, εξακολουθούν να υφίστανται προκλήσεις οι οποίες σχετίζονται με την ανάγκη διατήρησης ισχυρής κερδοφορίας και περαιτέρω μείωσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων, ενώ οι αναβαλλόμενες φορολογικές υποχρεώσεις (DTC) εξακολουθούν να αποτελούν μεγάλο μέρος των κεφαλαίων των τραπεζών. Επιβοηθητικά στην κερδοφορία των τραπεζών δρουν η αύξηση των επιτοκίων, η ανθεκτικότητα των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων σε παρατηρούμενες αναταράξεις και η προοπτική για πιστωτική επέκταση με αξιοποίηση των πόρων του RRF. Ταυτόχρονα όμως, η άνοδος των επιτοκίων και οι διαταράξεις στον τραπεζικό τομέα, κυρίως των ΗΠΑ, επιδρούν αυξητικά στις δαπάνες για τόκους των δανειοληπτών και δύνανται να περιορίσουν τη ζήτηση νέων δανείων που δεν σχετίζονται με τον RRF. Το περιβάλλον υψηλών επιτοκίων καθίσταται σημαντικός κίνδυνος, καθώς θα συνεχίζονται οι εκδόσεις ομολόγων των ελληνικών τραπεζών με σκοπό την κάλυψη της Ελάχιστης Απαίτησης Ιδίων Κεφαλαίων και Επιλέξιμων Υποχρεώσεων (MREL). Σε αυτό το περιβάλλον, η αναβάθμιση του Ελληνικού Δημοσίου στην επενδυτική κατηγορία θα αποτελούσε σημαντική εξέλιξη και για τις τράπεζες, καθώς αναμένεται να συνοδευθεί από αναβαθμίσεις των πιστοληπτικών αξιολογήσεων των ελληνικών τραπεζών και κατ’ επέκταση συγκράτηση του κόστους δανεισμού τους από τις διεθνείς κεφαλαιαγορές. Παράλληλα, η αξιοσημείωτη βελτίωση της ποιότητας ενεργητικού τα τελευταία έτη δεν θα πρέπει να οδηγεί σε εφησυχασμό, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο δείκτης ΜΕΔ παραμένει σημαντικά υψηλότερος από το μέσο όρο των τραπεζών της ευρωζώνης. Επισημαίνεται ότι κατά το α΄ τρίμηνο του 2023 παρατηρήθηκε καθαρή εισροή νέων ΜΕΔ σε όλα τα χαρτοφυλάκια δανείων, καθώς ο συνδυασμός αυξημένων επιτοκίων και πληθωρισμού φαίνεται ότι επηρέασε τη χρηματοοικονομική κατάσταση ορισμένων επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Επιπλέον, ενδεχόμενη επιδείνωση της οικονομικής δραστηριότητας δύναται να ασκήσει αυξητικές πιέσεις στο κόστος πιστωτικού κινδύνου μελλοντικά.