Σοβαρό αντίκτυπο στις νέες χορηγήσεις των τραπεζών προς την πραγματική οικονομία, τόσο από πλευράς ζήτησης όσο και από πλευράς προσφοράς, έχουν επιφέρει σωρευτικά οι δέκα διαδοχικές αυξήσεις επιτοκίων από την ΕΚΤ τους τελευταίους δεκαπέντε μήνες. Το γεγονός αυτό βρίσκεται πίσω από την παύση στις αυξήσεις επιτοκίων της ΕΚΤ, καθώς όπως επεσήμανε η επικεφαλής της Ευρωτράπεζας, Κριστίν Λαγκάρντ, εξηγώντας το αιτιολογικό της σχετικής απόφασης της ΕΚΤ, η άντληση χρηματοδότησης έχει γίνει πιο δαπανηρή για τις τράπεζες, τα επιτόκια των επιχειρηματικών δανείων και των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων αυξήθηκαν ξανά τον Αύγουστο, σε 5,0% και 3,9% αντίστοιχα και η δυναμική των πιστώσεων έχει εξασθενήσει περαιτέρω .
Όπως δείχνει η Έρευνα της ΕΚΤ για τον δανεισμό στην ευρωζώνη (October 2023 euro area bank lending survey) που διεξήχθη μεταξύ 15 Σεπτεμβρίου και 2 Οκτωβρίου 2023 (σ.σ. η σχετική έρευνα διεξάγεται τέσσερις φορές τον χρόνο) σε 157 τράπεζες, εξαιτίας της αύξησης των επιτοκίων, τα πιστωτικά κριτήρια έγιναν πιο αυστηρά - περισσότερο από ό,τι αναμενόταν από τις τράπεζες -, σε όλες τις κατηγορίες δανείων. Επίσης, η ζήτηση για δάνεια από επιχειρήσεις και νοικοκυριά συνέχισε να μειώνεται έντονα. Το αποτέλεσμα ήταν η επιβράδυνση στον ρυθμό πιστωτικής επέκτασης στην ευρωζώνη. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλε επίσης η συνεχιζόμενη μείωση του ισολογισμού της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που περιόρισε την ρευστότητα των τραπεζών, οδηγώντας τις σε αυστηρότερους όρους δανεισμού για επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Σημειώνεται ότι οι τράπεζες έχουν δεχτεί μέχρι σήμερα ισχυρό θετικό αντίκτυπο στα επιτοκιακά τους έσοδα από τις αυξήσεις επιτοκίων της ΕΚΤ. Ωστόσο, ο θετικός αντίκτυπος των αυξήσεων των επιτοκίων στα καθαρά επιτοκιακά περιθώρια αναμένεται να υποχωρήσει σταδιακά.
Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας της ΕΚΤ, τα κριτήρια έγκρισης των τραπεζών για δάνεια ή πιστωτικά όρια προς επιχειρήσεις συνέχισαν να γίνονται πιο «σφιχτά» το γ΄ τρίμηνο του 2023 (καθαρό ποσοστό τραπεζών 12%, μετά από 14% το β΄ τρίμηνο του 2023), με την σωρευτική καθαρή σύσφιξη των πιστοδοτικών όρων από το 2022 και μετά να είναι σημαντική, γεγονός που αποτυπώνεται στη συνεχιζόμενη μείωση της δυναμικής του δανεισμού. Και μπορεί το ποσοστό των τραπεζών που ανέφεραν στην ΕΚΤ περαιτέρω σύσφιξη των πιστωτικών κριτηρίων τους να μειώθηκε ελαφρά σε τριμηνιαία βάση, ωστόσο ήταν υψηλότερο από ό,τι περίμεναν οι τράπεζες το προηγούμενο τρίμηνο.
Η χειροτέρευση στα πιστοδοτικά κριτήρια ίσχυσε και για τα δάνεια προς νοικοκυριά. Τόσο για αγορά κατοικίας, όσο και για καταναλωτική πίστη και λοιπά δάνεια του retail (καθαρά ποσοστά 11% και 16% αντίστοιχα). Και στις δύο περιπτώσεις αυτό υπερέβη κατά πολύ τις προηγούμενες προσδοκίες. Η αυστηροποίηση της παροχής στεγαστικών δανείων ενισχύθηκε ακόμη και σε σύγκριση με το β΄ τρίμηνο, ενώ μετριάστηκε ελαφρώς για την καταναλωτική πίστη και άλλες χορηγήσεις. Εκτιμήσεις υψηλότερου κινδύνου που σχετίζονται με τις οικονομικές προοπτικές και η ειδική κατάσταση των δανειοληπτών, η χαμηλότερη ανοχή κινδύνου και οι χαμηλότερες θέσεις ρευστότητας των τραπεζών συνέβαλαν στη σύσφιξη των πιστοδοτικών κριτηρίων.
Για το δ΄ τρίμηνο του 2023, οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ αναμένουν περαιτέρω, αν και πιο μετριοπαθή, καθαρή αυστηροποίηση των πιστωτικών κριτηρίων για τα δάνεια προς επιχειρήσεις και γενικά αμετάβλητα κριτήρια για τα δάνεια προς νοικοκυριά για αγορά κατοικίας. Για την καταναλωτική πίστη, οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ αναμένουν περαιτέρω σημαντική καθαρή σύσφιξη των πιστοδοτικών κριτηρίων.
Κατόπιν της αυστηροποίησης των πιστοδοτικών κριτηρίων, αυστηρότεροι έγιναν και οι γενικοί όροι και προϋποθέσεις που εφαρμόζουν οι τράπεζες στις δανειακές συμβάσεις που υπέγραψαν με επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Αυτό συνέβη για όλες τις κατηγορίες δανείων το γ΄ τρίμηνο του 2023.
Οι εξελίξεις αυτές που αποτυπώθηκαν σε σύσφιξη της παροχής ρευστότητας στην πραγματική οικονομίας ήταν απόρροια της διεύρυνσης των δανειακών περιθωρίων και της συνεχιζόμενης μετακύλισης των υψηλότερων επιτοκίων της αγοράς στα επιτόκια δανεισμού για επιχειρήσεις και νοικοκυριά.
Στην έρευνα της ΕΚΤ οι τράπεζες ανέφεραν και πάλι σημαντική καθαρή μείωση της ζήτησης από τις επιχειρήσεις για δάνεια ή ανάληψη πιστώσεων (credit lines) το γ΄ τρίμηνο του 2023, όπως και μείωση της ζήτησης για στεγαστικά, καταναλωτικά και λοιπά δάνεια προς νοικοκυριά. Όπως και τα τελευταία τρίμηνα, η πτώση της καθαρής ζήτησης ήταν σημαντικά υψηλότερη από ό,τι ανέμεναν οι τράπεζες, κυρίως λόγω των υψηλότερων επιτοκίων, των χαμηλότερων πάγιων επενδύσεων από τις επιχειρήσεις και της επιδείνωσης της καταναλωτικής εμπιστοσύνης και των προοπτικών της αγοράς στέγης από πλευράς νοικοκυριών.
Η μείωση της ζήτησης ήταν, πάντως, πιο συγκρατημένη από ό,τι τα τελευταία τρίμηνα, οπότε η ζήτηση είχε σημειώσει ιστορικά χαμηλά από την έναρξη της έρευνας της ΕΚΤ το 2003. Για το δ΄ τρίμηνο του 2023, οι τράπεζες αναμένουν περαιτέρω καθαρή μείωση της ζήτησης σε όλες τις κατηγορίες δανείων, αν και λιγότερο έντονη σε σχέση με το γ΄ τρίμηνο.
Ο ρόλος της μείωσης του ισολογισμού της ΕΚΤ
Οι τράπεζες της ευρωζώνης ανέφεραν την επίπτωση στη μείωση της πιστωτικής τους επέκτασης εξαιτίας της συρρίκνωσης του ισολογισμού της ΕΚΤ. Ανέφεραν, συγκεκριμένα, ότι η ΕΚΤ, μειώνοντας το ενεργητικό του χαρτοφυλακίου της νομισματικής πολιτικής – συμπεριλαμβανομένης της διακοπής επανεπενδύσεων εσόδων από τίτλους που λήγουν στο πλαίσιο του προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων της ΕΚΤ (APP) – συνέβαλε στην επιδείνωση της χρηματοδότησης της αγοράς και στις συνθήκες ρευστότητας για τις τράπεζες τους τελευταίους έξι μήνες. Αυτό συνέβαλε σε πιο σφιχτούς όρους δανεισμού, με αρνητικό αντίκτυπο στους όγκους δανείων των τραπεζών, σε όλες τις κατηγορίες χορηγήσεων. Οι επιπτώσεις αυτές αναμένεται να ενισχυθούν τους επόμενους έξι μήνες.
Επιπλέον, οι τράπεζες ανέφεραν ότι η σταδιακή κατάργηση της τρίτης σειράς στοχευμένων πιο μακροπρόθεσμων πράξεων αναχρηματοδότησης (TLTRO III), με τα κεφάλαια να έχουν καταστεί ληξιπρόθεσμα ή να έχουν αποπληρωθεί οικειοθελώς πρόωρα, είχε επίσης αρνητικό αντίκτυπο στη ρευστότητα των τραπεζών και στις συνθήκες χρηματοδότησής τους τους τελευταίους έξι μήνες. Αυτό μεταφράστηκε σε ήπια σύσφιξη των όρων δανεισμού για επιχειρήσεις και νοικοκυριά και πτωτική πίεση στον νέο δανεισμό, η οποία αναμένεται να ενταθεί τους επόμενους έξι μήνες.
Σημειώνεται ότι οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ ανέφεραν ότι τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ είχαν περαιτέρω αξιοσημείωτο θετικό αντίκτυπο στα καθαρά επιτοκιακά περιθώρια τους τους τελευταίους έξι μήνες, αν και αυτή η επίπτωση αναμένεται σταδιακά υποχωρήσει τους επόμενους έξι μήνες. Επιπλέον, ενώ οι τράπεζες ανέφεραν θετική επίδραση στη συνολική τους κερδοφορία από την άνοδο των επιτοκίων, εντούτοις αυξήθηκε το ποσοστό των τραπεζών που ανέφεραν αρνητικό αντίκτυπο επειδή μειώνονται οι όγκοι των νέων χορηγήσεων και εξασθενεί η δυναμική της πιστωτικής επέκτασης. Εξάλλου, οι τράπεζες ανέφεραν περαιτέρω αρνητικό αντίκτυπο μέσω υψηλότερων αναγκών για προβλέψεις και απομειώσεις.
