Στο μισό έπεσε η παραοικονομία στην Ελλάδα μέσα σε οκτώ χρόνια, καθώς από το 30% του ΑΕΠ που είχε φτάσει στην κορύφωση της κρίσης το 2013 περιορίστηκε στο 16% του ΑΕΠ το 2021, σύμφωνα με μελέτη ερευνητών του ΔΝΤ που αποδίδει την εξέλιξη αυτή σε μεγάλο βαθμό στην ψηφιοποίηση της οικονομίας και των ελεγκτικών μηχανισμών, αλλά και την επέκταση των ηλεκτρονικών συναλλαγών.
Μάλιστα μελετώντας την μείωση της παραοικονομίας σε περιφερειακό επίπεδο, οι οικονομολόγοι του ΔΝΤ προχώρησαν και στην ποσοτικοποίηση του οφέλους από την ψηφιοποίηση:
Πρώτον, για κάθε 10 ποσοστιαίες μονάδες που αυξάνεται η χρήση του διαδικτύου οδηγεί σε μείωση της παραοικονομίας κατά περίπου 3 ποσοστιαίες μονάδες. Δεύτερον, η μείωση κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες του μεριδίου των κατοίκων που δεν έχουν χρησιμοποιήσει ποτέ το διαδίκτυο, συνδέεται με μείωση της παραοικονομίας κατά περίπου 4 ποσοστιαίες μονάδες. Τρίτον, μια αύξηση κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες στο μερίδιο των κατοίκων που πραγματοποιεί ηλεκτρονικές αγορές οδηγεί σε μείωση της παραοικονομίας κατά 4 μονάδες, Τέταρτον, η αύξηση κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες του ποσοστού των κατοίκων που χρησιμοποίησαν ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες για ηλεκτρονική αγορά. συνδέεται με μείωση της παραοικονομίας κατά περίπου 3 ποσοστιαίες μονάδες.
Η ψηφιοποίηση δεν ήταν ο μόνος παράγοντας που έριξε την παραοικονομία. Αντίθετα ενισχυτικά λειτούργησε μια σειρά πολιτικών όπως οι αυστηρότερες ρυθμίσεις και η ενίσχυση των ελέγχων κατά του οικονομικού εγκλήματος και της φοροδιαφυγής. Ακόμη, οι μεταρρυθμίσεις στην αγοράς εργασίας, αύξησαν τα κίνητρα για την μείωση της «μαύρης» εργασίας, ενώ ενισχυτικά λειτούργησε ο εκσυγχρονισμός του ηλεκτρονικού συστήματος προσλήψεων που μείωσε το διοικητικό βάρος, ενώ αύξησε την δυνατότητα ελέγχων. Ακόμη, κινήσεις εξορθολογισμού της φορολογικής πολιτικής όπως η μείωση του φόρου εισοδήματος επιχειρήσεων αλλά και των ανώτατων συντελεστών φορολόγησης φυσικών προσώπων, μείωσαν τα κίνητρα για φοροδιαφυγή.
Η εικόνα της «γκρίζας οικονομίας» στην Ελλάδα
Παραοικονομία, «μαύρη οικονομία» ή «γκρίζα οικονομία» όπως και αν ονομάζεται η οικονομική δραστηριότητα που περνάει κάτω από τα ραντάρ και κατά συνέπεια δεν φορολογείται, ένα πράγμα είναι σίγουρο: Είναι δύσκολο να μετρηθεί. Κάποιες έρευνες αξιοποιούν δεδομένα ερευνών, ενώ άλλες τρέχουν διάφορα μοντέλα. Οι ερευνητές του ΔΝΤ αξιοποίησαν συγκεκριμένα μοντέλα αλλά και μια σειρά από άλλα δεδομένα όπως οι νυχτερινές δορυφορικές εικόνες της χώρας και οι αναζητήσεις στο google, ενώ η ανάλυση πραγματοποιήθηκε σε επίπεδο περιφερειών.
Η εκτίμηση είναι πως η παραοικονομία μειώθηκε σημαντικά σε όλες τις περιφέρειες της χώρας την τελευταία δεκαετία, αν και παρατηρήθηκαν περίοδοι περιορισμένων χρονικά αυξήσεων το 2013-2015 και το 2020. Η μείωση της παραοικονομίας έχει διαφοροποιήσεις ανάλογα με την περιοχή. Γενικά η πτώση είναι πιο σημαντική, άνω του 15% του ΑΕΠ, στην Αττική και τις νησιωτικές περιοχές. Αντίθετα, μικρότερη μείωση καταγράφεται στις περιοχές της ηπειρωτικής χώρας.
Σε κάθε περίπτωση η μείωση της παράτυπης οικονομίας, αυξάνει τα φορολογικά έσοδα και οδηγεί στην αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Η πτώση της παραοικονομίας από το 30% στο 16% του ΑΕΠ το 2021, σχετίζεται με αύξηση των φορολογικών εσόδων κατά περίπου 4% του ΑΕΠ.
Περιθώρια βελτίωσης
Στην μελέτη τονίζεται ότι παρά την αύξηση των ψηφιακών δεξιοτήτων που έχει πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια, υπάρχουν ακόμη περιθώρια βελτίωσης καθώς το επίπεδο παραμένει χαμηλότερο της υπόλοιπης Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, παραμένουν κενά σε ορισμένες πτυχές της ψηφιοποίησης, όπως στην ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών και στις ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες, ιδίως για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Για παράδειγμα θα μπορούσαν να υπάρχουν πιο ολοκληρωμένα συστήματα πληροφοριών που να ενισχύουν την παρακολούθηση της φορολογικής συμμόρφωσης, να διευκολύνουν την σύσταση επιχειρήσεων και την απασχόληση και την πρόσβαση σε σχετικές δημόσιες υπηρεσίες και να ενσωματώσουν καλύτερα τους αυτοαπασχολούμενους στην επίσημη οικονομία.
