Τα εθνικά σχέδια των ευρωπαϊκών κρατών για την γεωργία για την περίοδο 2023-2027 δεν ευθυγραμμίζονται με τους φιλόδοξους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας και την στρατηγική της ΕΕ για το κλίμα και το περιβάλλον ενώ απουσιάζουν τα εργαλεία και οι προβλέψεις που θα επέτρεπαν να υπάρξουν ποσοτικοποιημένες εκτιμήσεις της συμβολής των σχεδίων στην επίτευξη των τιμών-στόχου της Πράσινης Συμφωνίας.
Στην έκθεση που δημοσίευσε το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) αναφέρεται ότι στα σχέδια της ΚΓΠ δεν φαίνεται κάποια ουσιαστική άνοδος στα επίπεδα της πράσινης φιλοδοξίας και ότι όλα τα κράτη έκαναν χρήση εξαιρέσεων από την υποχρέωση τήρησης των προτύπων καλής γεωργικής και περιβαλλοντικής κατάστασης, ενώ κάποια περιόρισαν ή καθυστέρησαν την εφαρμογή των πράσινων μέτρων που αποτελούν προαπαιτούμενο για την είσπραξη ενωσιακών κονδυλίων.
Τα κενά στα εθνικά σχέδια για τη γεωργία
Με βάση τα στοιχεία που συνέλεξε το ΕΕΣ προκύπτει ότι τα κράτη – μέλη «χαλάρωσαν» κάποιες περιβαλλοντικές δικλείδες ασφαλείας λόγω των αγροτικών κινητοποιήσεων. Ο πραγματικός αντίκτυπος των σχεδίων στο κλίμα και το περιβάλλον επηρεάζεται από τα πρόσφατα μέτρα που θέσπισε η Επιτροπή ως απάντηση στα αιτήματα των γεωργών και εξαρτάται επίσης από το επίπεδο υιοθέτησης των εθελοντικών προγραμμάτων από τους γεωργούς.
Για παράδειγμα, ως προς το νέο σύστημα αιρεσιμότητας, όλα τα κράτη μέλη έκαναν χρήση εξαιρέσεων από την υποχρέωση τήρησης των προτύπων καλής γεωργικής και περιβαλλοντικής κατάστασης, και 16 κράτη μέλη ανέβαλαν την εφαρμογή τους, χρησιμοποιώντας τις επιλογές που προβλέπονται στον κανονισμό για τα στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ. Επιπλέον, ορισμένες φορές τα κράτη μέλη δεν εκμεταλλεύτηκαν πλήρως τις δυνατότητες των προτύπων καλής γεωργικής και περιβαλλοντικής κατάστασης. Συχνά, τα εθελοντικά οικολογικά προγράμματα και τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης δεν έχουν ως αποτέλεσμα την αλλαγή των υφιστάμενων πρακτικών, όπως αναφέρει η έκθεση ενώ υπογραμμίζει ότι τα τελικά σχέδια δεν παρουσιάζουν σημαντική αύξηση του επιπέδου πράσινης φιλοδοξίας σε σύγκριση με την προηγούμενη περίοδο.
Ως προς την ευθυγράμμιση με τους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας, το ΕΕΣ σημειώνει ότι τα σχέδια δεν είναι επαρκώς ευθυγραμμισμένα με τους γενικούς και τους ειδικούς στόχους της. Πιο συγκεκριμένα, ο κανονισμός για τα στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ αναφέρεται σε ορισμένους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας, αλλά δεν περιλαμβάνει ειδικούς στόχους που πρέπει να επιτευχθούν στο πλαίσιο της ΚΓΠ.
Επιπλέον, βάσει του κανονισμού, τα κράτη μέλη δεν υποχρεούνται να συμπεριλαμβάνουν στα σχέδιά τους τιμές-στόχο της Πράσινης Συμφωνίας ή εκτιμήσεις της συμβολής της ΚΓΠ σε αυτούς τους στόχους. Με λίγες εξαιρέσεις, τα ευρωπαϊκά κράτη δεν παρείχαν στόχους ή εκτιμήσεις σε επίπεδο σχεδίου, εν μέρει λόγω της έλλειψης κοινών ορισμών και μεθοδολογιών Ως εκ τούτου, η Επιτροπή δεν μπορούσε να μετρήσει —πλην της αύξησης της βιολογικά καλλιεργούμενης έκτασης— τον βαθμό συμβολής των σχεδίων στην επίτευξη των τιμών-στόχου της Πράσινης Συμφωνίας. Ως εκ τούτου, η επίτευξη αυτών των τιμών-στόχου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από δράσεις εκτός της ΚΓΠ.
Η ανάγκη για μετρήσιμους στόχους και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων τονίζεται ιδιαίτερα από το ΕΕΣ. Όπως τονίζει, το νέο πλαίσιο παρακολούθησης των κλιματικών και περιβαλλοντικών τιμών-στόχου συνιστά βελτίωση όσον αφορά τη συνοχή, αλλά δεν διαθέτει τα στοιχεία που απαιτούνται για την αποτελεσματική παρακολούθηση των επιδόσεων. Οι ειδικοί στόχοι στερούνται σαφήνειας, ενώ οι περισσότεροι κοινοί δείκτες αποτελέσματος αντικατοπτρίζουν στην πραγματικότητα εκροές. Από ορισμένα σχέδια λείπουν σημαντικοί δείκτες αποτελέσματος —οι οποίοι είτε αντικατοπτρίζουν τις υψηλές προτεραιότητες των κρατών μελών είτε είναι αναγκαίοι για την επανεξέταση των επιδόσεων— και οι συνδέσεις με ειδικούς στόχους διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό.« Όλα αυτά τα ζητήματα που αφορούν την παρακολούθηση των επιδόσεων καθιστούν δύσκολη την απόδειξη των επιτευγμάτων της ΚΓΠ κατά την περίοδο 2023-2027», συμπεραίνει η έκθεση.
Μέτρα για το πρασίνισμα των εθνικών σχεδίων για την γεωργία
Το ΕΕΣ προχωρά σε συστάσεις για το ουσιαστικό «πρασίνισμα» του γεωργικού τομέα. Όπως προτείνει, η Επιτροπή πρέπει να προωθήσει την ανταλλαγή ορθών πρακτικών στα οικολογικά προγράμματα, καθώς και τις ανταλλαγές πρακτικών και προσεγγίσεων που είναι απαραίτητες για την καλύτερη αντιμετώπιση των μακροπρόθεσμων κλιματικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων, ώστε να ενθαρρυνθεί η υιοθέτηση αυτών των πρακτικών και προσεγγίσεων στα σχέδια. Δεύτερον, αναδεικνύεται η ανάγκη εκτίμησης της συμβολής της ΚΓΠ στην επίτευξη των τιμών-στόχου της Πράσινης Συμφωνίας για το περιβάλλον και το κλίμα. Στο πλαίσιο αυτό αναφέρεται ότι «στην έκθεσή της προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, η οποία αναμένεται να υποβληθεί έως τις 31 Δεκεμβρίου 2025, σχετικά με τη συμβολή των σχεδίων στις περιβαλλοντικές και κλιματικές δεσμεύσεις της Ένωσης, η Επιτροπή πρέπει να συμπεριλάβει ποσοτικοποιημένες εκτιμήσεις της συμβολής των σχεδίων στην επίτευξη των τιμών-στόχου της Πράσινης Συμφωνίας». Τέλος, η έκθεση υπογραμμίζει την ανάγκη ενίσχυσης του μελλοντικού πλαισίου παρακολούθησης της ΚΓΠ για το κλίμα και το περιβάλλον. Κατά την εκπόνηση της πρότασής της για την ΚΓΠ μετά το 2027, η Επιτροπή πρέπει να αξιολογήσει ποιοι από τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς στόχους της ΕΕ θα μπορούσαν να ενσωματωθούν σε ποσοτικοποιημένους στόχους (τιμές-στόχος) της ΚΓΠ και με ποιον τρόπο και να καθορίσει δείκτες αποτελέσματος για την παρακολούθηση της προόδου προς την επίτευξη αυτών των τιμών-στόχου.
