Η εκπόνηση των απαιτούμενων μελετών για τον έλεγχο επάρκειας του υφισταμένου δικτύου ομβρίων υδάτων και την αντιπλημμυρική θωράκιση και προστασία του Δήμου Αθηναίων «πέφτει στο τραπέζι» μετά και από σχετική εισήγηση συντονιστικής επιτροπής υπό το υπ. Υποδομών και Μεταφορών, ύστερα από αίτημα αρμόδιας διεύθυνσης του Δήμου. Αντικείμενο της προτεινόμενης μελέτης αποτελεί η εκπόνηση των απαιτούμενων μελετών για την αντιπλημμυρική θωράκιση και προστασία του Δήμου Αθηναίων.
Συνοπτικά, οι μελέτες αυτές αφορούν στην αποχέτευση έκτασης 1.900 ha (εκταρίων, ένα εκτάριο ισούται 10.000 τετραγωνικά μέτρα, δηλαδή 10 στρέμματα) του Δήμου, στον έλεγχο επάρκειας του υφισταμένου δικτύου αποχέτευσης ομβρίων υδάτων, στην επίλυση ήδη καταγεγραμμένων πλημμυρικών προβλημάτων του Δήμου, όπου αυτό είναι εφικτό, και στην υλοποίηση δεξαμενών ανάσχεσης – συλλογής ομβρίων για επανάχρηση με κυκλική διαχείριση. Ουσιαστικά, αντικείμενο της προτεινόμενης μελέτης αποτελεί η εκπόνηση των απαιτούμενων μελετών για την αντιπλημμυρική θωράκιση και προστασία του Δήμου Αθηναίων.
Μάλιστα, την παραμονή Χριστουγέννων γνωστοποιήθηκε η αποδοχή από τη σχετική Κεντρική Συντονιστική Επιτροπή (του άρθρου 140 του Ν.4070/2012, σύμφωνα με την υπ’ αριθ. 71042/ 07-02-2024 απόφαση του Υπουργού Υποδομών και Μεταφορών) της αίτησης Διεύθυνσης Οδοποιίας, Αποχέτευσης και Κοινοχρήστων Χώρων, του Δήμου Αθηναίων για την έγκριση εκπόνησης της μελέτης με τίτλο «Καταγραφή του Υφιστάμενου Δικτύου Ομβρίων και Απαιτούμενα Έργα για την Αντιπλημμυρική Θωράκιση του Αστικού Ιστού της Αθήνας» και κατασκευής των αντίστοιχων έργων από τον ίδιο το Δήμο Αθηναίων. Σύμφωνα με τα πρακτικά της επιτροπής που συνεδρίασε στις 6 Δεκεμβρίου, και κοινοποιήθηκαν στην πολιτική ηγεσία του υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών, «άνοιξε ο δρόμος», υπό σχετικούς όρους, για την δυνατότητα ανάθεσης εκπόνησης μελετών και κατασκευής έργων αντιπλημμυρικής προστασίας της Αττικής.
Η σκοπιμότητα του έργου και η τρέχουσα κατάσταση
Σύμφωνα με όσα σημειώνονται για τη σκοπιμότητα αυτής της ενέργειας και της υφιστάμενης κατάστασης, οι έντονες βροχοπτώσεις ιδιαίτερα κατά τους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες τείνουν να γίνουν κανονικότητα για την Αττική. Εκτός από τις περιοχές στο τμήμα της λεκάνης του ποταμού Κηφισού και κατά μήκος του ποταμού Ιλισού, που έχουν σημειωθεί ως οι πιο ευάλωτες από την επεξεργασία των ιστορικών πλημμυρικών συμβάντων στο Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής, στο πλαίσιο των μελετών «Προκαταρκτική Αξιολόγηση Κινδύνων Πλημμύρας» (ΥΠΕΚΑ, ΕΓΥ, 2012) και «Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας Λεκανών Απορροής Ποταμών Υδατικού Διαμερίσματος Αττικής» (ΥΠΕΕΝ, ΕΓΥ, 2018), από μια πιο λεπτομερή καταγραφή περιστατικών πλημμύρας, υπερχείλισης, κορεσμού ή εισροής υδάτων εντός του Δήμου Αθηναίων φαίνεται ότι περιοχές με σημαντικό κίνδυνο πλημμύρας εντός του Δήμου Αθηναίων είναι είτε οι περιοχές πάνω σε ρέματα είτε οι περιοχές όπου δεν υπάρχει καθόλου ή πλέον δεν επαρκεί το υφιστάμενο δίκτυο ομβρίων.
Η κατά τόπους μικρή πυκνότητα των υφιστάμενων δικτύων αποχέτευσης ομβρίων υδάτων ή/και η παντελής έλλειψη αυτών, καθώς και η υποδιαστασιολόγησή τους έχουν ως αποτέλεσμα την συχνή εμφάνιση πλημμυρικών φαινομένων, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν φθορές σε ιδιωτικές και δημόσιες υποδομές. Ως προς το φαινόμενο της φυσικής καταστροφής, όπως είναι οι πλημμύρες, θα πρέπει να γίνουν οι κατάλληλες ενέργειες για την προστασία του περιβάλλοντος και την προστασία της ανθρώπινης ζωής. Η έλλειψη δικτύου αποχέτευσης ομβρίων έχει ως αποτέλεσμα ακόμα και μετά από συνήθεις βροχοπτώσεις να κατακλύζονται οι δρόμοι από όμβρια ύδατα, με άμεσο οικονομικό κόστος και δυσμενείς επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των κατοίκων.
Πιο αναλυτικά, η συνολική έκταση του Δήμου ανέρχεται σε 3.900 ha (εκτάρια). Τα υφιστάμενα δίκτυα αγωγών αποχέτευσης ομβρίων υδάτων ανέρχονται σε 200 χλμ., εκ των οποίων 110 km είναι αγωγοί ομβρίων και 90 χλμ. είναι παντορροϊκοί αγωγοί. Η πύκνωση των υφιστάμενων δικτύων αποχέτευσης ομβρίων και η κατασκευή τους στις περιοχές στις οποίες δεν υπάρχουν καθόλου, με ταυτόχρονη επίλυση των ήδη καταγεγραμμένων πλημμυρικών προβλημάτων, με αξιοποίηση των μπλε υποδομών και της κυκλικότητας του νερού, όπου αυτό είναι εφικτό, κρίνεται απαραίτητη για τη βελτίωση της αντιπλημμυρικής προστασίας του αστικού ιστού του Δήμου.
Τεχνική περιγραφή του προς μελέτη έργου
Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο σχετικό έγγραφο, «αποδεκτός ως ικανοποιητικός σχεδιασμός αντιπλημμυρικής προστασίας είναι αυτός που τα δίκτυα αποχέτευσης ομβρίων υδάτων αντιστοιχούν στο 40% του συνόλου του οδικού δικτύου. Τα υφιστάμενα δίκτυα ομβρίων των 200km ανέρχονται στο 20% του οδικού δικτύου του Δήμου Αθηναίων, ως εκ τούτου προβλέπεται σε πρώτο κύριο στάδιο η μελέτη και κατασκευή έργων αντιπλημμυρικής προστασίας έκτασης του Δήμου που ανέρχεται σε 1.900ha, εστιάζοντας στις περιοχές όπου σημειώνονται προβλήματα και καταστροφές λόγω των ραγδαίων βροχοπτώσεων.
Παράλληλα, δεν έχουν εκπονηθεί προμελέτες μπλε υποδομών ή LID (Low Impact Development Practices, δηλαδή φυτεμένα δώματα, κήποι βροχής, γενικά συστήματα βιοκατακράτησης, υδροβιότοποι με χαλίκια, υδατοπερατά πεζοδρόμια, κοινόχρηστοι χώροι, υπαίθριοι χώροι στάθμευσης κοκ) για το σύνολο της πόλης, ώστε να υπάρχει ένας στοχευμένος, συνολικός σχεδιασμός κυκλικής χρήσης νερού και μπλε υποδομών για το σύνολο του Δήμου Αθηναίων. Στα καταγεγραμμένα πλημμυρικά φαινόμενα συντελούν μια σειρά άλλων γεγονότων, όπως μεταβολές στο δομημένο περιβάλλον, πυρκαγιές και κλιματική αλλαγή. Οι πρόσφατες ραγδαίες βροχοπτώσεις αναδεικνύουν την ανάγκη προσαρμογής της πόλης στην κλιματική αλλαγή, μέσω και της αντιπλημμυρικής της θωράκισης. Είναι προφανές ότι η κατάσταση αυτή, στην οποία ο χρόνος μόνο σύμμαχος δεν είναι, αλλά, αντιθέτως, εντείνει τις πιέσεις, επηρεάζει δυσμενώς την ποιότητα ζωής των κατοίκων και αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στην οικονομική ανάπτυξη των επιμέρους περιοχών.
Για την προστασία της πόλης, για τη μέριμνα για την ανθρώπινη ζωή από την πλημμύρα καθώς και για την προσαρμογή του Δήμου στην κλιματική αλλαγή, θα εκπονηθούν τα παρακάτω:
• Αξιολόγηση υφιστάμενων μελετών – συλλογή και ταξινόμηση απαραίτητων στοιχείων.
• Έλεγχος επάρκειας του υφιστάμενου δικτύου ομβρίων με νέα υδρολογικά δεδομένα.
• Προμελέτη και οριστική μελέτη εσωτερικού δικτύου ομβρίων για έκταση 1.900 εκταρίων, για τις οδούς που δεν διαθέτουν δίκτυο ομβρίων, με παράλληλο έλεγχο επάρκειας των αποδεκτών.
• Προμελέτη δεξαμενών ανάσχεσης - συλλογής και αξιοποίησης ομβρίων με όρους κυκλικής οικονομίας: χωροθέτηση δεξαμενών κλειστού τύπου, βάσει της αξιολόγησης της επάρκειας των αποδεκτών: στα σημεία, όπου, βάσει της υδραυλικής μελέτης δεν επαρκούν το υφιστάμενο δίκτυο και οι αποδέκτες του, χωροθετούνται και μελετώνται δεξαμενές ανάσχεσης, των οποίων τα ύδατα αξιοποιούνται κυκλικά. Ιεραρχούνται οι περιοχές όπου πρέπει να τοποθετηθούν πρώτα οι συγκεκριμένες δεξαμενές, βάσει της επικινδυνότητας των πλημμυρικών φαινομένων και της αναγκαιότητας μείωσης του όγκου νερών προς τους αποδέκτες.
• Μελέτη κυκλικής διαχείρισης των ομβρίων, εξέταση της αλλαγής του συντελεστή απορροής της πόλης και των μπλε υποδομών του Δήμου: ανάδειξη των αναγκαίων ενεργειών, μελετών και έργων που θα πρέπει να προγραμματισθούν για το μετασχηματισμό της πόλης σε πόλη με μπλε υποδομές. Παράλληλα, το νερό της βροχής θα αντιμετωπιστεί ως πόρος για αξιοποίηση εντός του Δήμου, μέσω συλλογής του σε δεξαμενές ανάσχεσης – συλλογής ομβρίων, με ολοκληρωμένο σχέδιο κυκλικής διαχείρισης ομβρίων.
Οι περιβαλλοντικές μελέτες
Όπως αναφέρεται, τα έργα κλειστών υπόγειων αγωγών εντός ρυμοτομικού ή πολεοδομικού σχεδίου ή εγκεκριμένων ορίων οικισμών ομβρίων εξαιρούνται της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Σε περίπτωση που εφαρμοσθεί τεχνητός εμπλουτισμός υπογείων υδάτων από τα όμβρια που θα καταλήγουν στους αποδέκτες, θα εκπονηθεί Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, και θα ακολουθηθεί η διαδικασία έκδοσης ΑΕΠΟ (Απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων).
Για τα έργα δικτύων ομβρίων εντός οικισμών δεν απαιτείται περιβαλλοντική αδειοδότηση και ως εκ τούτου απαλλάσσονται από τη διαδικασία αυτή. Στην υπό εκπόνηση μελέτη ωστόσο, προεκτιμάται η διερεύνηση των περιβαλλοντικών συνθηκών και η εκπόνηση περιβαλλοντικών μελετών για επιπλέον έργα που θα προκύψουν με ενδεχόμενη απαίτηση περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Τονίζεται ότι η μελέτη θα έχει ως γνώμονα την επιλογή λύσεων στο σχεδιασμό, από τις οποίες δεν επιβαρύνεται το περιβάλλον και συνεπώς δεν προκύπτει η ανάγκη περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Το σύνολο των υπό μελέτη έργων δεν εμπίπτουν σε προστατευόμενη περιοχή του δικτύου Natura 2000.
Οι προϋποθέσεις και η εξασφάλιση χρηματοδότησης
Πάντως, όπως αναφέρεται, η Διεύθυνση Οδοποιίας, Αποχέτευσης και Κοινοχρήστων Χώρων του Δήμου Αθηναίων θα πρέπει να βεβαιώσει ότι α) οι μελέτες αποχέτευσης ομβρίων έχουν συμπεριλάβει και τις απαραίτητες μελέτες τροποποίησης των υπαρχόντων δικτύων αποχέτευσης ακαθάρτων και των αντίστοιχων δικτύων ύδρευσης (κυρίως όταν υπάρχουν τροφοδοτικοί αγωγοί ύδρευσης), επιφέροντας την ελάχιστη δυνατή όχληση στα υφιστάμενα δίκτυα της ΕΥΔΑΠ, β) υπάρχει πρόβλεψη χώρου για μελλοντικό δίκτυο αποχέτευσης ακαθάρτων, σε περιοχές που δεν υπάρχει αντίστοιχο δίκτυο. Επιπλέον, σχετικά με την κατασκευή των έργων, θα πρέπει α) η μελέτη να έχει εγκριθεί από την Περιφέρεια Αττικής, β) να έχει εξασφαλισθεί η χρηματοδότηση των έργων, γ) να έχει εξασφαλισθεί η περιβαλλοντική αδειοδότηση ή απαλλαγή του έργου, δ) να έχει εξασφαλιστεί και κάθε απαραίτητη έγκριση από συναρμόδιους φορείς.
