Μία από τις καλύτερες εξελίξεις –και μάλλον την πιο θεαματική– που μπορεί να επιδείξει γενικά η ελληνική οικονομία τα τελευταία χρόνια, αποτελεί η ενίσχυση της συμμετοχής των ανανεώσιμων πηγών τα τελευταία έτη. Αυτό επισημαίνεται στην έκθεση «Προκλήσεις και προοπτικές της διείσδυσης των ΑΠΕ στην ελληνική ηλεκτροπαραγωγή» της διαΝΕΟσις, στην οποία αποτυπώνονται οι επιδόσεις της χώρας μας τα τελευταία έτη, αλλά και τα «αγκάθια» καθώς και οι παρεμβάσεις για την περαιτέρω απανθρακοποίηση της ηλεκτροπαραγωγής.
Όπως επισημαίνεται στη μελέτη, ο κλάδος των ΑΠΕ αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά παραδείγματα επενδύσεων σε νέο πάγιο και παραγωγικό κεφάλαιο, που πραγματοποιούνται στην ελληνική επικράτεια. Οι εκτιμήσεις για το ύψος τους τα τελευταία 5 έτη φτάνουν περίπου στα 9,5 δισ. ευρώ, σε έργα δημιουργίας μονάδων ΑΠΕ, συνοδευτικά έργα και έργα υποδομών και δικτύων.
Τα κεφάλαια αυτά απέδωσαν καρπούς, με τη ριζική αλλαγή στο μείγμα της ηλεκτροπαραγωγής. Απόδειξη το γεγονός ότι το 2024 παρήχθησαν συνολικά 25,2 TWh (Τεραβατώρες) ηλεκτρικής
ενέργειας από ΑΠΕ, εξαιρουμένων των μεγάλων υδροηλεκτρικών, ένα επίπεδο παραγωγής υπερδιπλάσιο αυτού που είχαμε το 2019 (12,2 TWh), που υποδηλώνει έναν μέσο ετήσιο ρυθμό μεγέθυνσης της τάξεως του 15,6%.
Τα αποτέλεσμα ήταν πέρυσι η πλειονότητα (55,3%) της ζητούμενης ηλεκτρικής ενέργειας στο διασυνδεδεμένο σύστημα να καλυφθεί από ΑΠΕ (συμπεριλαμβανομένων και των υδροηλεκτρικών), κάτι το οποίο επιτεύχθηκε για πρώτη φορά το 2023 (51,4%), με το μερίδιο κάλυψης να βαίνει διαρκώς και ταχέως αυξανόμενο. Αντίθετα, πέραν από –και παρά– τη δραστική μείωση στη χρησιμοποίηση του λιγνίτη, φαίνεται ότι πετύχαμε το 2024 και τον ουσιαστικό εκμηδενισμό των καθαρών εισαγωγών ηλεκτρικής ενέργειας, με τη χώρα μας να μετατρέπεται οριακά σε καθαρό εξαγωγέα, κάτι που δεν έχει ξανασυμβεί μετά το 2000.
Τα «αγκάθια»
Για την ενίσχυση ωστόσο της «πράσινης στροφής» υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις, ξεκινώντας από τα φαινόμενα υπερπροσφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, που έχουν αρχίσει ήδη να παρουσιάζονται στο ελληνικό σύστημα και οδηγούν αναγκαστικά στις λεγόμενες «περικοπές ΑΠΕ». Λόγος είναι πως, από τη μία πλευρά, η παραγωγική ικανότητα των φωτοβολταϊκών έχει πολύ μεγάλη –αν και αναμενόμενη– ανισοκατανομή εντός του 24ώρου, ανάλογα με τη θέση του ηλίου, και διατηρεί επίσης στοχαστικότητα λόγω των καιρικών συνθηκών (ηλιοφάνεια, ιδίως κατά τις μεσημβρινές ώρες).
Από την άλλη πλευρά, η παραγωγική ικανότητα των ανεμογεννητριών δεν έχει μεν την ημερήσια ανισοκατανομή των φωτοβολταϊκών, όμως ενσωματώνει μια λιγότερο προβλέψιμη μεταβλητότητα εξαιτίας των καιρικών συνθηκών (ένταση ανέμων). Αυτές οι ιδιότητες των ΑΠΕ (εκτός των υδροηλεκτρικών) συνεπάγονται έναν ιδιαίτερα σημαντικό φόρτο προγραμματισμού και εξισορρόπησης για τον διαχειριστή του ηλεκτρικού συστήματος, καθώς αμφότερες οι περιπτώσεις ανεπαρκούς παροχής ενέργειας ή υπερβολικής παροχής ενέργειας θα οδηγήσουν σε “black out”. Η διαΝΕΟσις επικαλείται στοιχεία του Green Tank, σύμφωνα με τα οποία στο σύνολο του 2024 περικόπηκαν 860 GWh πράσινης ενέργειας.
Μία άλλη πρόκληση που σχετίζεται με τη ραγδαία διείσδυση των ΑΠΕ στο ελληνικό ηλεκτρικό σύστημα, αφορά, στον βαθμό που θα μπορούσαν να αποφευχθούν, στις λεγόμενες «τεχνικές απώλειες του δικτύου», οι οποίες επίσης συνιστούν ένα είδος σπατάλης παραγόμενης ενέργειας. Ως αποτέλεσμα των βασικών ιδιοτήτων των ΑΠΕ, το ηλεκτρικό δίκτυο καλείται σήμερα να μεταφέρει και να διαμοιράσει ενέργεια που παράγεται με πολύ μεγάλη γεωγραφική διασπορά και με μεγάλη μεταβλητότητα, κάτι που έχει μεταβάλει δραστικά το πρόβλημα βελτιστοποίησής του.
Την ίδια στιγμή, ήδη παρατηρούνται έντονα φαινόμενα κορεσμού του δικτύου σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, τα οποία εκμηδενίζουν τον «ηλεκτρικό χώρο» και καθυστερούν σημαντικά την παροχή όρων σύνδεσης σε νέα έργα ΑΠΕ.
Οι στόχοι
Σύμφωνα με τη διαΝΕΟσις, ο εκσυγχρονισμός, η αναβάθμιση και η επέκταση (προς τα μη-διασυνδεδεμένα νησιά) του εσωτερικού ηλεκτρικού δικτύου της χώρας μας αποτελούν σίγουρα την πλέον αναγκαία συνθήκη για την πράσινη μετάβασή της. Πέραν των έργων του εσωτερικού δικτύου, όμως, υπάρχει μια σειρά επιπρόσθετων στόχων που θα πρέπει να επιδιωχθούν παράλληλα.
Πρώτος, κυριότερος και προφανής είναι η ανάπτυξη των δυνατοτήτων αποθήκευσης της ηλεκτρικής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης και της παραγωγής υδρογόνου. Η αποθήκευση δίνει βάθος στο ηλεκτρικό σύστημα, επιτρέποντας τη χρονική μεταφορά αναγκών ή πλεονασμάτων· ενώ επιπλέον κάποιες τεχνολογίες αποθήκευσης μπορούν να αναπληρώσουν την απώλεια της επιθυμητής αδράνειας στο σύστημα, από την αποσύνδεση των θερμοηλεκτρικών σταθμών.
Ο δεύτερος παράλληλος στόχος αφορά στην αναβάθμιση των διεθνών διασυνδέσεων του ελληνικού ηλεκτρικού συστήματος, με τις γειτονικές χώρες. Οι διεθνείς διασυνδέσεις επιτρέπουν
σε κάθε εθνικό σύστημα τον «δανεισμό» ή την «ενοικίαση» μονάδων ΑΠΕ που βρίσκονται σε άλλες διασυνδεδεμένες χώρες, προσαυξάνοντας τεχνητά τη γεωγραφική διασπορά προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η συνολική μεταβλητότητα.
Ο τρίτος παράλληλος στόχος είναι η βέλτιστη αξιοποίηση των τρεχουσών υποδομών, με τρόπο που ταυτόχρονα να μεγιστοποιεί τη συνολική ηλεκτροπαραγωγή από όλες τις μορφές ΑΠΕ και να ελαχιστοποιεί τα φαινόμενα υπερπροσφοράς ενέργειας (γενικής ή τοπικής) και αχρείαστων απωλειών.
Για να γίνει αυτό, απαιτείται ο σχεδιασμός ανάπτυξης και ένταξης των νέων μονάδων ΑΠΕ: α) να λαμβάνει υπ’ όψιν τις τρέχουσες δυνατότητες του δικτύου και έναν ρεαλιστικό προγραμματισμό για την εξέλιξή τους στο μέλλον· β) να αξιοποιεί στον μέγιστο βαθμό τα πλεονεκτήματα της κάθε τεχνολογίας ΑΠΕ και γ) να αντισταθμίζει τα αντίστοιχα μειονεκτήματα. «Δυστυχώς, μέχρι σήμερα, ένας τέτοιος σχεδιασμός δεν αποτελούσε προτεραιότητα», σημειώνεται στη μελέτη.
