Εκτός από την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, τον Σεπτέμβριο έχει σημαδέψει και μια άλλη, πολύ διαφορετική, μαύρη επέτειος –η χρεοκοπία της Lehman Brothers, η μεγαλύτερη στην ιστορία των σύγχρονων οικονομιών.
Σαν σήμερα, πριν από 10 χρόνια, η τέταρτη μεγαλύτερη τράπεζα των ΗΠΑ κήρυξε πτώχευση αφήνοντας στον δρόμο 25.000 ανθρώπους. Οι εικόνες με τους εργαζόμενους που εγκατέλειπαν το κτήριο κουβαλώντας σε κιβώτια τα προσωπικά τους αντικείμενα έχουν χαραχτεί στη μνήμη όλων, αφού ήταν η απαρχή μιας σφοδρής, παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.
Η Lehman ήταν η κορυφή του παγόβουνου -ενός ξέφρενου «πάρτυ» που είχε οδηγήσει σε δυσθεώρητα ύψη τις τιμές των ακινήτων στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και τα χρέη επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Τα σημάδια άργησαν να γίνουν ορατά, καθώς οι «εγκέφαλοι» της αγοράς subprime τιτλοποίησαν τα «τοξικά χρέη» σε νέα δομημένα προϊόντα που… μοσχοπουλήθηκαν στους διψασμένους για υπερκέρδη επενδυτές.
Όταν φάνηκαν τα πρώτα σημάδια, ήταν πλέον αργά. Στην καθιερωμένη συνέντευξη Τύπου την Πέμπτη, ο επικεφαλής της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι δήλωσε ότι η χρηματοοικονομική κρίση του 2008 δεν ξέσπασε με την κατάρρευση της Lehman Brothers, αλλά έναν χρόνο νωρίτερα. «Για εμάς, η κρίση ξεκίνησε πριν τη Lehman. Τα πρώτα σοβαρά σημάδια της επερχόμενης κρίσης έγιναν ορατά ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2007».
Πράγματι, μετά την πτώχευση των δύο hedge funds της Bear Sterns τον Αύγουστο του 2007, η μετοχή της Lehman δέχθηκε μεγάλο πλήγμα. Κανείς όμως δεν περίμενε όσα ακολούθησαν, καθώς η τράπεζα θεωρούνταν «πολύ μεγάλη για να πτωχεύσει» (too big to fail). Παρ’ όλα αυτά, ο τότε κεντρικός τραπεζίτης Μπεν Μπερνάνκι και ο υπουργός Οικονομικών Χένρι Πόλσον αποφασίζουν να μην ανοίξουν το αλεξίπτωτο, επιτρέποντας με αυτόν τον τρόπο την πιο πολύκροτη χρεοκοπία στη σύγχρονη ιστορία.
Ακόμη προκαλεί απορία στους μελετητές της οικονομικής ιστορίας γιατί οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ πήραν αυτή την «αψυχολόγητη» απόφαση, τη στιγμή που λίγο καιρό πριν άνοιξαν το δίχτυ προστασίας για την Bear Sterns, η ιοποία εξαγοράστηκε από την JPMorgan τον Μάρτιο του 2008. Η αίσθηση είναι ότι κανείς δεν φανταζόταν τι θα επακολουθήσει. Η κρίση διέσχισε τον Ατλαντικό και μεταδόθηκε στην Ευρώπη με τη μορφή της κρίσης χρέους. Η συνέχεια είναι γνωστή -ιδίως στη χώρα μας που βρέθηκε στο κέντρο αυτής της δίνης λόγω του υπέρογκου δημοσίου χρέους της.
Σε πρόσφατο δημοσίευμα του Economist, οι αρθρογράφοι εκτιμούν ότι ο πλανήτης δεν έχει πάρει το μάθημά του από την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση. Όπως αναφέρουν, το γεγονός ότι αυτή η αποτυχία δεν αναγνωρίζεται ευρύτερα δεν είναι καλό για την αντίδραση της πολιτικής την επόμενη φορά. Η στασιμότητα τροφοδότησε, αναπόφευκτα, τον πληθωρισμό. Και ο λαϊκισμός έκανε πιο δύσκολη την αντιμετώπιση των πραγματικών μακροπρόθεσμων προβλημάτων που έφερε στην επιφάνεια η κρίση. Τρία ξεχωρίζουν: η στέγαση, ο δανεισμός σε δολάρια εκτός των ΗΠΑ και το ευρώ. «Παντού, οι ρυθμίσεις ενθαρρύνουν τις τράπεζες να δανείζουν με ενέχυρο ακίνητα αντί να δίνουν δάνεια σε επιχειρήσεις. Ο κίνδυνος θα μετριασθεί μόνο, όταν οι πολιτικοί υιοθετήσουν ριζικές μεταρρυθμίσεις, όπως η μείωση του δανεισμού των νοικοκυριών με υποθήκες που επιμερίζουν τον κίνδυνο ή μόνιμους περιορισμούς στο ύψος των δανείων σε σχέση με την αξία τους.»
Με τη χρεοκοπία της Lehman, εξανεμίστηκαν 46 δισ. δολάρια από τη χρηματιστηριακή της αξία. Αυτή τη στιγμή, οι 80 υπάλληλοι που έχουν απομείνει, διαχειρίζονται τα περιουσιακά της στοιχεία και αποπληρώνουν τους πιστωτές της. Το χρονικό της χρεοκοπίας της αποτελεί αντικείμενο μελέτης στα οικονομικά πανεπιστήμια ανά τον κόσμο.
