Ο 63χρονος πρόεδρος της Ισλαμικής Δημοκρατίας Εμπραχίμ Ραϊσί, ο 60χρονος υπουργός Εξωτερικών Χουσέιν Αμιραμπντολαχιάν και άλλοι αξιωματούχοι της Τεχεράνης βρέθηκαν νεκροί καθώς επέβαιναν σε ελικόπτερο Bell 212 που συνετρίβη το απόγευμα της Κυριακής σε ορεινή περιοχή, υπό κακές καιρικές συνθήκες.
Ο Ραϊσί θα μείνει στην ιστορία ως ο «δικαστής του θανάτου» που εκτέλεσε χιλιάδες αντιπάλους του καθεστώτος ενώ έγινε γνωστός για την επιβολή βίαιης καταστολής στην αντιπολίτευση και θεωρούνταν πιθανός διάδοχος του ανώτατου ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Ο θάνατός του δημιουργεί νέα δεδομένα για την Ισλαμική Δημοκρατία, που καλείται να διαχειριστεί την απώλειά του εν μέσω εντάσεων με άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής και μιας δοκιμαζόμενης οικονομίας που έχει τσακιστεί από τον ορυμαγδό δυτικών κυρώσεων για το πυρηνικό της πρόγραμμα.
Συντηρητικός σκληροπυρηνικός κληρικός, ο Ραϊσί ανέλαβε καθήκοντα προέδρου του Ιράν το καλοκαίρι του 2021 μετά τον αποκλεισμό αρκετών δημοφιλών υποψηφίων από τις εκλογές, που σημαδεύτηκε από αρνητικό ρεκόρ προσέλευσης στις κάλπες. Φορούσε ένα μαύρο τουρμπάνι, συμβολικό των απογόνων του προφήτη Μωάμεθ.
Ο «χασάπης της Τεχεράνης»
Οι επικριτές του αποκαλούσαν τον Ραϊσί «χασάπη της Τεχεράνης», καθώς ήταν ένας από τους τέσσερις δικαστές που ενεπλάκησαν στη μαζική εκτέλεση χιλιάδων πολιτικών κρατουμένων το 1988 στο τέλος του αιματηρού πολέμου Ιράν-Ιράκ. Η Τεχεράνη ουδέποτε παραδέχθηκε αυτό που περιγράφηκε ως μακελειό κάπου 2.800 – 5.000 ανθρώπων, σύμφωνα με τη Human Rights Watch.
Επί των ημερών σημειώθηκε η άγρια καταστολή των διαδηλώσεων που συγκλόνισαν το Ιράν μετά τον θάνατο της 22χρονης Μαχσά Αμινί στα χέρια της αστυνομίας Ηθών της Ισλαμικής Δημοκρατίας, ενώ ηγήθηκε της επιβολής ενός αυστηρού ενδυματολογικού κώδικα για τις γυναίκες. Παράλληλα, υπό την ηγεσία του η Τεχεράνη εμπλούτιζε ουράνιο σε επίπεδα σχεδόν οπλικού επιπέδου μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ενώ παρεμπόδιζε τις διεθνείς επιθεωρήσεις -σύμφωνα με τη Δύση.
Παράλληλα επί θητείας του Ραϊσί κλιμακώθηκαν οι στρατιωτικές εντάσεις με το Ισραήλ και τη Δύση καθώς το καθεστώς των μουλάδων υποστήριζε τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο, τους σιϊτες αντάρτες Χούθι της Υεμένης, τη ισλαμιστική οργάνωση της Χαμάς στον παλαιστινιακό θύλακα της Λωρίδας της Γάζας και την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Οι κυρώσεις των ΗΠΑ
Ο Ραϊσί είχε γίνει αναπληρωτής εισαγγελέας στην Τεχεράνη σε ηλικία μόλις 25 ετών. Στη συνέχεια διετέλεσε εισαγγελέας της Τεχεράνης, ενώ στην πορεία ανέλαβε καθήκοντα επικεφαλής του Οργανισμού Κρατικών Επιθεωρήσεων και πρώτος αναπληρωτής επικεφαλής του δικαστικού σώματος, προτού διοριστεί γενικός εισαγγελέας του Ιράν το 2014.
Ως αναπληρωτής γενικός εισαγγελέας της Τεχεράνης ο Ραϊσί συμμετείχε σε μια λεγόμενη «επιτροπή θανάτου» που διέταξε τις εξωδικαστικές εκτελέσεις χιλιάδων πολιτικών κρατουμένων το 1988», ανέφερε το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών το 2019, όταν του επέβαλε κυρώσεις. Δύο χρόνια αργότερα, στην πρώτη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε μετά την εκλογή του ως προέδρου του Ιράν ο Ραϊσί ερωτήθηκε για την εμπλοκή του στις εκτελέσεις αυτές και περιέγραψε εαυτόν ως «υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
Είχε «αίμα στα χέρια του»
Για τους θρησκευόμενους και συντηρητικούς Ιρανούς, ο θάνατος του Ραϊσί προκαλεί θλίψη, για πολλούς άλλους όμως εντός της χώρας και ανά την υφήλιο ήταν ένας άνθρωπος που είχε αίμα στα χέρια του και τον μισούσαν για την ωμή καταστολή των διαδηλώσεων του 2022 μετά τον θάνατο της Αμινί, αλλά και για τη δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας.
Το 2017 οι Ραϊσί έχασε τη μάχη των εκλογών από τον Χασάν Ρουχανί, που εξελέγη πρόεδρος του Ιράν για δεύτερη θητεία. Ο Ρουχανί, που είχε υποσχεθεί στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας να βγάλει το Ιράν από την διπλωματική και οικονομική απομόνωση, είχε αποκλειστεί νωρίτερα φέτος ως υποψήφιος για την Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, που διορίζει και μπορεί να αποπέμψει τον ανώτατο ηγέτη, όπως επεσήμανε το Reuters.
Το 2021 η γενική γραμματέας της Διεθνούς Αμνηστίας Ανιές Καλαμάρ είχε ζητήσει να διεξαχθεί έρευνα σε βάρος του Ραϊσί για «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας», όταν ήταν επικεφαλής του δικαστικού σώματος του Ιράν. Σύμφωνα με την Καλαμάρ, υπό το βλέμμα του Ραϊσί οι Αρχές του Ιράν δολοφόνησαν εκατοντάδες ανθρώπους, «υποβάλλοντας χιλιάδες διαδηλωτές σε μαζικές συλλήψεις και σε εξαναγκαστικές εξαφανίσεις, βασανιστήρια και άλλη κακομεταχείριση κατά τη διάρκεια και μετά τις πανεθνικές διαδηλώσεις».
«Η αναρρίχηση του Εμπραχίμ Ραϊσί στην προεδρία ακολουθεί μια εκλογική διαδικασία που διεξήχθη σε ένα εξαιρετικά κατασταλτικό περιβάλλον και απαγόρευσε σε γυναίκες, μέλη θρησκευτικών μειονοτήτων και υποψηφίους με αντίθετες απόψεις να διεκδικήσουν το αξίωμα», έσπευσε χαρακτηριστικά να συμπληρώσει.
Η ωμή καταστολή των διαδηλώσεων για τον θάνατο της Μαχσά Αμινί
Το 2022, το γραφείο ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ ξεκίνησε έρευνα για τη βίαιη καταστολή διαδηλωτών που βγήκαν στους δρόμους μετά τη δολοφονία της Αμινί, η οποία πέθανε αφού τέθηκε υπό κράτηση από την αστυνομία Ηθών του Ιράν, επειδή δεν φορούσε σωστά την ισλαμική μαντίλα. Τα Ηνωμένα Έθνη δήλωσαν τον Μάρτιο ότι μια διερευνητική αποστολή βρήκε το Ιράν υπόλογο για τη «σωματική βία» που σκότωσε την Αμινί, μολονότι το καθεστώς Ραϊσί προέβαλε το αντίθετο.
Ο Ραϊσί είχε χαρακτηρίσει πέρυσι σε δηλώσεις του στο NBC News ότι ο θάνατος της Αμινί ήταν «ένα περιστατικό», σαν κι αυτά που συμβαίνουν συχνά σε δυτικές πολιτείες. Υποστήριξε ότι η ηγεσία του Ιράν «ανέχτηκε» τις διαδηλώσεις, παρά τις εκτεταμένες αναφορές για βίαιη καταστολή τους. «Θα πρέπει να είστε βέβαιοι ότι η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν ήταν πάντα έτοιμη να ακούσει [τα] λόγια των διαδηλωτών. Για οποιοδήποτε θέμα, είμαστε όλο αυτιά», υποστήριξε τότε.
Ο πόλεμος δι’ αντιπροσώπων του Ιράν στη Μέση Ανατολή και η κορύφωση της έντασης με το Ισραήλ
Και ισχυρίστηκε ότι υπάρχει ακόμα «ελευθερία του λόγου» στο Ιράν απορρίπτοντας τις αιτιάσεις των υποστηρικτών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ότι η χώρα επέβαλε μπλακάουτ στο Διαδίκτυο μετά τις διαδηλώσεις. Το ιρανικό καθεστώς κατηγορήθηκε επίσης για αποκλεισμό διάφορων social media, σύλληψη δημοσιογράφων και τιμωρία κάθε δημόσιας κριτικής κατά της κυβέρνησης μετά το θάνατο της Αμινί, αντιτείνοντας ότι αυτοί οι ισχυρισμοί ήταν μια προσπάθεια των δυτικών κρατών να διαταράξουν εσωτερικά το Ιράν.
Δυτικοί ηγέτες έχουν κατηγορήσει εδώ και καιρό το Ιράν ότι διαδραματίζει αποσταθεροποιητικό ρόλο στη Μέση Ανατολή. Μεσούντος του πολέμου με τη Χαμάς στη Γάζα το Ισραήλ εξαπέλυσε πλήγμα τον Απρίλιο στο προξενικό κτίριο του Ιράν στη Συρία, σκοτώνοντας δύο από τους ανώτατους διοικητές της Τεχεράνης. Το Ιράν απάντησε εκτοξεύοντας ένα κύμα πυραύλων κρουζ και βαλλιστικών πυραύλων και drones κατά του Ισραήλ, τα περισσότερα εκ των οποίων καταρρίφθηκαν.
Ο Ραϊσί εξαπέλυσε μύδρους κατά του Τελ Αβίβ για την παράνομη κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών στην ομιλία του στον ΟΗΕ τον περασμένο Σεπτέμβριο, υποστηρίζοντας ότι ο κόσμος βλέπει το Ιράν ως «ασφαλή εταίρο για τη δική του ασφάλεια» λίγες εβδομάδες πριν η Χαμάς εξαπολύσει την επίθεσή της στις 7 Οκτωβρίου στο Ισραήλ. Ιρανοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι δεν γνώριζαν τα σχέδια της Χαμάς για την επίθεση, αλλά έκτοτε έχουν εκφράσει επανειλημμένα την υποστήριξή τους στην ισλαμιστική εξτρεμιστική παλαιστινιακή οργάνωση εναντίον του Ισραήλ.
Γεννηθείς στην ανατολική πόλη Μασάντ το 1960 σε μια ευσεβή θρησκευόμενη οικογένεια, ο Ραϊσί στήριξε την Ισλαμική Επανάσταση του Ιράν, η οποία ανέτρεψε τη μοναρχία της χώρας το 1979. Ως θρησκευτικός λόγιος στη θεοκρατική κυβέρνηση της χώρας και προστατευόμενος του Χαμενεΐ, ο Ραϊσί ανέβηκε στις τάξεις του δικαστικού σώματος της χώρας, υπηρετώντας ως εισαγγελέας σε πολλές πόλεις.
Τον Μάρτιο του 2023, Ιράν και Σαουδική Αραβία, περιφερειακοί αντίπαλοι, υπέγραψαν μια αιφνιδιαστική συμφωνία με την οποία αποκατέστησαν τις διπλωματικές τους σχέσεις. Η Τεχεράνη συνέχισε επίσης το πρόγραμμα εμπλουτισμού ουρανίου και προχώρησε στο πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων, ενώ τρέχει ο πολύχρονος σκιώδης πόλεμός της με το Τελ Αβίβ.
