Σοκ στο ισλαμικό καθεστώς έχει προκαλέσει ο θάνατος του Ιρανού προέδρου Εμπραχίμ Ραϊσί μετά τη συντριβή του ελικοπτέρου του, με τη σημασία του συμβάντος να έγκειται περισσότερο στον αντίκτυπο που έχει στο ίδιο το Ιράν παρά στη διεθνή κοινότητα. Ο ξαφνικός θάνατος του Ραϊσί λαμβάνει χώρα σε μία άκρως δύσκολη περίοδο για το Ιράν, που είναι βυθισμένο σε οικονομική δυσπραγία, λαϊκή δυσαρέσκεια και έντονες γεωπολιτικές εντάσεις.
Όλα τα βλέμματα είναι τώρα στραμμένα στο τι θα ακολουθήσει για αυτή τη μεγάλη δύναμη της Μέσης Ανατολής, με έναν πληθυσμό 90 εκατ. ανθρώπων και με μία κυβέρνηση που υποστηρίζει μια σειρά από περιφερειακές ένοπλες οργανώσεις, όπως η Χαμάς της Γάζας, η σιιτική πολιτοφυλακή του Λιβάνου Χεζμπολάχ και οι Χούθι της Υεμένης.
Δεν είναι ότι ο Ραϊσί υπήρξε ένας ξεχωριστός πρόεδρος που ακολουθούσε ριζοσπαστικές πολιτικές ικανές να αναμορφώσουν το μέλλον της ιρανικής δημοκρατίας. Άλλωστε, πολλοί σχολιαστές υποστηρίζουν ότι η σύντομη θητεία του είχε μικρότερο αντίκτυπο από εκείνη των προκατόχων του, όπως ο Μοχάμεντ Χαταμί, ο οποίος επιδίωξε μια πιο μεταρρυθμιστική ατζέντα ή ο κεντρώος Χασάν Ροχανί, ο βασικός αρχιτέκτονας και υποστηρικτής της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 ανάμεσα στην Τεχεράνη και τις μεγάλες δυτικές δυνάμεις.
Ωστόσο, από τη στιγμή που ο Ραϊσί εξελέγη πρόεδρος το 2021, διαδεχόμενος τον Ροχανί, θεωρήθηκε αναπόσπαστο μέρος των σχεδίων του θρησκευτικού ηγέτη του Ιράν Αγιατολάχ Αλί Χαμενεί να εδραιώσει την επιρροή των σκληροπυρηνικών του καθεστώτος και να εξασφαλίσει μια ομαλή διαδοχή στην ανώτατη θέση της δημοκρατίας, όταν πεθάνει ο 85χρονος ανώτατος ηγέτης.
Παρά το γεγονός ότι η προεδρία του ήταν βαθιά αντιδημοφιλής μεταξύ πολλών Ιρανών και αμαυρώθηκε από βαθιά οικονομικά προβλήματα, καθώς ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε στα ύψη και το ριάλ υποτιμήθηκε, βοήθησε να δημιουργηθεί ένα ενιαίο μέτωπο μεταξύ συντηρητικών, αποφεύγοντας τις εσωτερικές συγκρούσεις που έπληξαν τις προηγούμενες προεδρίες.
Οι νέες ισορροπίες δυνάμεων στο εσωτερικό του Ιράν
Ο Ραϊσί αναμενόταν να είναι υποψήφιος για δεύτερη θητεία στις εκλογές του επόμενου έτους. Σύμφωνα με το σύνταγμα, ο σημερινός Αντιπρόεδρος Μοχάμεντ Μοχμπέρ θα αναλάβει την προσωρινή προεδρία και την υποχρέωση να διεξαγάγει εκλογές εντός 50 ημερών. Αυτό σημαίνει ότι ο Χαμενεϊ και άλλα βασικά κέντρα εξουσίας πρέπει να ξεκινήσουν επειγόντως την προετοιμασία για τις επόμενες εκλογές, θέτοντας μια νέα πρόκληση για ένα σύστημα σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περίοδο της ιστορίας του.
Προς το παρόν δεν αναμένεται αντίκτυπος σε βασικές αποφάσεις εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, οι οποίες τελικά καθορίζονται από τον Χαμενεί.
Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι η ιρανική δημοκρατία δεν θα θέλει να δείξει σημάδια αδυναμίας ή πολιτικής αστάθειας μετά από κύματα αντικαθεστωτικών διαδηλώσεων και κατά τη διάρκεια μιας περιόδου αυξανόμενων εντάσεων με τη Δύση και το Ισραήλ, με αποκορύφωμα τον πόλεμο Ισραήλ - Χαμάς.
Πολλοί Ιρανοί αναμένεται να εκτονώσουν την οργή τους απλώς μην πηγαίνοντας να ψηφίσουν. Το 2021, η προσέλευση έπεσε κάτω από το 50% για πρώτη φορά σε προεδρικές εκλογές μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, ενώ η φετινή κοινοβουλευτική ψηφοφορία οδήγησε σε άλλο ένα ιστορικό χαμηλό ποσοστό συμμετοχής, κάτω από το 41%. Αυτό μπορεί να ήταν οδυνηρό, όμως τελικά ο Χαμενεί και οι υπόλοιποι σκληροπυρηνικοί κατάφεραν να εξασφαλίσουν το διάδοχο που ήθελαν διασφαλίζοντας ότι οι σκληροπυρηνικοί θα παραμείνουν υπό πλήρη έλεγχο.
Αναλυτές αναμένουν έναν ικανοποιητικό βαθμό συνέχειας στην τάση αυτή, ενώ σημειώνουν ότι αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει ένα άνοιγμα για το ισχυρό Σώμα Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) του Ιράν να αποκτήσει ακόμη περισσότερο έλεγχο στην πολιτική κατεύθυνση της χώρας. «Αυτό που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια είναι πραγματικά ένας αγώνας εξουσίας μεταξύ του IRGC και άλλων συντηρητικών φατριών», αναφέρει στο CNBC ο Ναντέρ Ιταγίμ, συντάκτης ειδικός για θέματα της Μέσης Ανατολής στην Argus Media. «Τις επόμενες 50 ημέρες της προσωρινής προεδρίας, ο ρόλος του IRGC στα ανώτερα κλιμάκια ισχύος του Ιράν θα παραμείνει άθικτος, ενδεχομένως και να ενταθεί», είπε χαρακτηριστικά.
Θα αλλάξει η εξωτερική πολιτική;
Στο μέτωπο της εξωτερικής πολιτικής ενδεχομένως να είναι μία επανάληψη των όσων έχουμε δει, όπως σημειώνουν πολιτικοί αναλυτές, με τον Χαμενεί να ισορροπεί την πολεμική εχθρότητα προς τη Δύση και το Ισραήλ με μια ελεγχόμενη, αν και επικίνδυνη, απάντηση στις περιφερειακές εχθροπραξίες που έχουν προκληθεί από τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς, με την πρόθεση να διατηρήσει τη σύγκρουση μακριά από το Ιράν.
Οι πρόσφατες ανταλλαγές στόχων μεταξύ Ιράν και Ισραήλ προκάλεσαν περιορισμένη ζημιά και οι δύο πλευρές έδειξαν ότι δεν ήθελαν κλιμάκωση της σύγκρουσης. Ο Χαμενεί ενέκρινε την πρώτη απευθείας επίθεση με πυραύλους και drones στο Ισραήλ από ιρανικό έδαφος τον Απρίλιο ως αντίποινα για την ισραηλινή επίθεση στο ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό που σκότωσε ανώτερα μέλη των Φρουρών της Επανάστασης, με το Τελ Αβίβ να απαντά με δικές του επιθέσεις με πυραύλους και droneς σε αεροπορική βάση κοντά στην ιρανική πόλη Ισφαχάν.
Η Τεχεράνη έχει υποστηρίξει ανοιχτά τις μαχητικές ομάδες που υποστηρίζει στο λεγόμενο Άξονα Αντίστασης - συμπεριλαμβανομένων των Χεζμπολάχ του Λιβάνου, των πολιτοφυλακών του Ιράκ και της Συρίας, των ανταρτών Χούθι στην Υεμένη και την Χαμάς - καθώς έχουν εξαπολύσει επιθέσεις κατά των ισραηλινών και των αμερικανικών δυνάμεων στην περιοχή. Ωστόσο, έχει επανειλημμένως επιμείνει ότι ενεργούν ανεξάρτητα και ότι η Τεχεράνη δεν επιθυμεί γενικευμένο περιφερειακό πόλεμο ή άμεση σύγκρουση με τις ΗΠΑ.
«Το σημαντικό είναι είναι ότι το Ιράν δεν πρόκειται να αλλάξει πορεία απλώς και μόνο εξαιτίας αυτού του συμβάντος, όταν πρόκειται πρωτίστως για την εξωτερική αλλά και την εσωτερική πολιτική. Όταν πρόκειται για τη σχέση με τις ΗΠΑ και πιθανώς με το Ισραήλ, τίποτα δεν πρόκειται ουσιαστικά να αλλάξει. Υπάρχουν ευρύτερα ζητήματα που παίζουν μεταξύ αυτών των χωρών και αυτά είναι πιθανό να παραμείνουν, είναι βαθιά ριζωμένα ζητήματα», εξηγεί ο Ναντέρ Ιταγίμ.
Ο θάνατος του Ραϊσί έρχεται σε μια δύσκολη στιγμή για το Ιράν, σύμφωνα με τον Σανάμ Βακίλ, διευθυντή του προγράμματος Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής στο Chatham House, όμως η συνέχεια στις πολιτικές του δεν πρόκειται να διαταραχθεί, καθώς η πραγματική εξουσία του κράτους δεν βρίσκεται στην ιρανική προεδρία.
Ο πρόεδρος είναι θεωρητικά δεύτερος στην εξουσία στο ιρανικό κράτος και δεν έχει τον ίδιο βαθμό ανεξαρτησίας και ικανότητας ελιγμών όπως ο πρόεδρος σε πολλές δυτικές δημοκρατίες, καθώς υπηρετεί κατόπιν εντολής του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη του Ιράν, εξηγεί ο Βακίλ σε δηλώσεις του στο CNBC.
Ούτε και διαθέτει ανεξάρτητη εξουσία χάραξης εξωτερικής πολιτικής, που σημαίνει ότι ο ρόλος του περιορίζεται στο να διατηρεί τη συνοχή μέσα στο σύστημα.
Ενδιαφέρον θα έχει ωστόσο να δούμε πως θα συνεχιστούν οι διαπραγματεύσεις για τα πυρηνικά με τις ΗΠΑ, δεδομένου ότι η ομάδα του Ραϊσί είχε πολύ πιο επιθετική προσέγγιση σε σύγκριση με την προηγούμενη κυβέρνηση. Ο Ραϊσί έλεγε συχνά ότι θα διόρθωνε τα οικονομικά δεινά της χώρας χωρίς να χρειάζεται να βασίζεται στη Δύση για την άρση των κυρώσεων. Ωστόσο, μία αύξηση των έμμεσων συνομιλιών με τις ΗΠΑ θα μπορούσε να ανοίξει ένα νέο δρόμο για διαπραγματεύσεις και αυτό είναι κάτι στο οποίο ο Ραϊσί δεν είχε επιτυχία.
Όταν ο Τζο Μπάιντεν ανέλαβε την εξουσία στις ΗΠΑ, ένας από τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής του ήταν να αναβιώσει την πυρηνική συμφωνία του Ιράν. Αυτό, φυσικά, δεν συνέβη και οι γεωπολιτικές εντάσεις στη Μέση Ανατολή έχουν «παγώσει» τη διαδικασία. Το Ιράν είναι ήδη μία από τις χώρες του πλανήτη με τις περισσότερες κυρώσεις (τις οποίες πρόσφατα ξεπέρασε η Ρωσία) και έχει γίνει σαφές ότι αυτό το οικονομικό όπλο ήταν αναποτελεσματικό στην προσπάθεια να οδηγήσουν το Ιράν στα άκρα.
Φώτο: Getty Images
