Η πρώτη αγωνία στο πολιτικό σκηνικό της Γερμανίας έγκειται στον σχηματισμό κυβέρνησης υπό τον νέο Καγκελάριο Φρίντριχ Μερτς, καθώς οι διαπραγματεύσεις αναμένεται να είναι χρονοβόρες και δύσκολες, αφού υπάρχουν διαφορετικές απόψεις μεταξύ των κομμάτων. Γίνεται, ωστόσο, κατανοητό ότι τα δύσκολα είναι στην επόμενη ημέρα, καθώς ο νικητής των εκλογών και ηγέτης των Συντηρητικών (CDU/CSU) θα αντιμετωπίσει σοβαρά εμπόδια σε καίρια ζητήματα, όπως η άμυνα. Επίσης, δεν έχει γίνει ακόμη σαφές πώς ακριβώς θα μοιάζει η νέα κυβέρνηση ή πόσο μακριά θα μπορέσει να φθάσει ο Μερτς στην αναδιοργάνωση της γερμανικής οικονομικής πολιτικής.
Ένα πράγμα φαίνεται σίγουρο προς το παρόν, ότι ο Μερτς θα οδηγήσει τη Γερμανία σε διαφορετική κατεύθυνση από αυτή του σημερινού καγκελαρίου Όλαφ Σολτς, ενώ δεν αναμένεται να μοιάζει ούτε καν με τη Γερμανία που καθοδήγησε επί 16 χρόνια, έως το 2021, η Άνγκελα Μέρκελ, επίσης του CDU, σύμφωνα με το Politico. Τον περασμένο μήνα, ο Μερτς (ανεπιτυχώς) πίεσε το γερμανικό κοινοβούλιο για νέα μεταναστευτικά μέτρα, με την υποστήριξη του ακροδεξιού κόμματος Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), σηματοδοτώντας μια ξεκάθαρη απόκλιση από τη δέσμευση της Μέρκελ να δεχθεί πρόσφυγες.
Και υπάρχουν περισσότερα. Από μια πιθανή στροφή στη μακροχρόνια πολιτική της Γερμανίας για την πυρηνική ενέργεια και μια πιο επιθετική γραμμή για την Κίνα, στα σχέδια επανεκκίνησης του γερμανο-γαλλικού άξονα για την ενίσχυση του εμπορίου της ΕΕ, ο Mερτς θα μπορούσε να ταράξει το πολιτικό τοπίο της Γερμανίας και μαζί και αυτό της ΕΕ. Ενώ ο ίδιος έχει επισημάνει ότι προτεραιότητά του είναι η μείωση των δαπανών και των φόρων, οικονομολόγοι διατείνονται ότι τέτοιου είδους μέτρα δεν θα δημιουργήσουν το είδος του δημοσιονομικού χώρου που απαιτείται για τον εκσυγχρονισμό των απηρχαιωμένων υποδομών της Γερμανίας και την ενίσχυση των αμυντικών δαπανών.
- Τώρα αρχίζουν τα δύσκολα για την Γερμανία
- Προς συνασπισμό CDU/CSU- SPD στη Γερμανία - «Κυβέρνηση το συντομότερο» θέλει ο Μερτς
Το στοίχημα των αμυντικών δαπανών
Ο Μερτς αντιμετωπίζει σοβαρά εμπόδια στην ενίσχυση των αμυντικών δαπανών, αφού τα κόμματα που αντιτίθενται στον εξοπλισμό της Ουκρανίας εξασφάλισαν αρκετές έδρες για να αποτρέψουν τη χαλάρωση των αυστηρών ορίων της χώρας στο δημόσιο δανεισμό. Ο Μερτς είχε μεν αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο μεταρρύθμισης του «φρένου χρέους» της Γερμανίας για τη χρηματοδότηση επενδύσεων σε αναγκαίες υποδομές και αύξηση των αμυντικών προϋπολογισμών, παρόλο που οι Χριστιανοδημοκράτες διατήρησαν επίσημα τη δέσμευσή τους στον κανόνα στην προεκλογική τους εκστρατεία. Αλλά η ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) και η σκληροπυρηνική Die Linke έχουν κερδίσει μαζί περισσότερες από τις 210 έδρες που απαιτούνται για μια «μειοψηφία» που θα δημιουργεί εμπόδια στο γερμανικό κοινοβούλιο.
Αυτό τους δίνει τη δυνατότητα να αποτρέψουν οποιαδήποτε τροποποίηση στο φρένο χρέους της Γερμανίας, έναν κανόνα που κατοχυρώθηκε στο σύνταγμα το 2009 για τον περιορισμό του κρατικού δανεισμού και τη διατήρηση του διαρθρωτικού ελλείμματος στο 0,35% του ΑΕΠ. Η ίδια προϋπόθεση ισχύει για τη δημιουργία ενός ειδικού ταμείου εκτός ισολογισμού, όπως το ταμείο των 100 δισ. ευρώ που ανακοίνωσε ο καγκελάριος Όλαφ Σολτς το 2022 για τη χρηματοδότηση μιας γενικής αναμόρφωσης των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Ο Χόλγκερ Σμίντινγκ, επικεφαλής οικονομολόγος της Berenberg Bank, προειδοποίησε, σε δηλώσεις του στους FT, ότι το αποτέλεσμα της Κυριακής θα μπορούσε να δημιουργήσει σοβαρούς πονοκεφάλους στον Mερτς. «Σε μια εποχή που είναι κρίσιμο να αυξηθούν οι δαπάνες για τον στρατό και την Ουκρανία και να ελαφρυνθεί η φορολογική επιβάρυνση για τους εργαζόμενους και τις επιχειρήσεις, η Γερμανία μπορεί να δυσκολευτεί να βρει το δημοσιονομικό χώρο για να το κάνει. Και αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει στη Γερμανία βαθιά προβλήματα με τους εταίρους της στο ΝΑΤΟ. Εξοργίζοντας τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, θα αυξήσει επίσης τον κίνδυνο ενός εμπορικού πολέμου ΗΠΑ-ΕΕ», εξήγησε ο Σμίντινγκ.
Ο Τζαν Τσεκάο, αναλυτής που καλύπτει τη Γερμανία και την ευρωπαϊκή άμυνα στην εταιρεία συμβούλων Eurasia Group, ανέφερε επίσης στους FT ότι ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα - ίσως το μεγαλύτερο - για την επόμενη κυβέρνηση είναι η μειοψηφία που εμποδίζει».
Οικονομολόγοι έχουν προειδοποιήσει ότι χωρίς αλλαγή στο φρένο χρέους ή τη δημιουργία ειδικού ταμείου εκτός προϋπολογισμού, θα είναι αδύνατο να χρηματοδοτηθούν δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ για άκρως αναγκαίες επενδύσεις στη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης.
Το μέγεθος της πρόκλησης έχει γίνει ακόμη μεγαλύτερο από την επιστροφή του Τραμπ στο Λευκό Οίκο, την έναρξη άμεσων ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων με τη Ρωσία και την απειλή του να αποσύρει τις εγγυήσεις ασφαλείας των ΗΠΑ από την Ευρώπη, κάτι που ανάγκασε τους Ευρωπαίους ηγέτες να διεξάγουν συνομιλίες για την κρίση για το πώς να καλύψει το κενό.
Πόσο εφικτή είναι η αλλαγή του «φρένου χρέους»;
Εάν ο Μερτς αποφασίσει να μεταρρυθμίσει το φρένο χρέους - πιθανώς ως μέρος μιας συμφωνίας με εταίρους του συνασπισμού όπως το Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα του Σολτς (SPD) και οι Πράσινοι, που και οι δύο υποστηρίζουν τη μεταρρύθμιση - τα αποτελέσματα της Κυριακής σημαίνουν ότι θα αναγκαστεί να εισέλθει σε δύσκολο πολιτικό πεδίο. Το AfD, το οποίο εξασφάλισε ιστορική νίκη στη δεύτερη θέση, υποστηρίζει τις υψηλότερες αμυντικές δαπάνες, αλλά είναι κατηγορηματικά αντίθετο στον οπλισμό της Ουκρανίας και αντιτίθεται στην αλλαγή του φρένου του χρέους. Ο Μερτς απέκλεισε επίσης κάθε μορφή άμεσης συνεργασίας με το ακροδεξιό κόμμα. Το Die Linke υποστηρίζει μεν τη μεταρρύθμιση του φρένου χρέους, αλλά είναι σθεναρά αντίθετη στη στρατιωτική υποστήριξη για την Ουκρανία και στις υψηλότερες δαπάνες για τις γερμανικές ένοπλες δυνάμεις.
Ο Γενς Σουντέκουμ, καθηγητής διεθνών οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Heinrich Heine του Ντίσελντορφ και υπέρμαχος της μεταρρύθμισης του χρέους, περιγράφει την κατάσταση ως «δύσκολη διαπραγμάτευση, αλλά όχι αδύνατη». Μιλώντας στους FT, είπε ότι θα μπορούσε να είναι δυνατή η διαπραγμάτευση μιας συμφωνίας με το Die Linke, δημιουργώντας ίσως ένα ειδικό ταμείο εκτός προϋπολογισμού για μη στρατιωτικές υποδομές και χρησιμοποιώντας περίπου 50 δισ. ευρώ σε εξοικονόμηση πόρων από τον τακτικό προϋπολογισμό για τη χρηματοδότηση της άμυνας. Το πρόβλημα είναι ότι το Die Linke θα ζητήσει μία «τιμή» για μία τέτοια συμφωνία, ενώ ο ίδιος ο Μερτς ενδεχομένως να αντιμετωπίσει σθεναρή αντίθεση από το εσωτερικό του κόμματός του για μια συμφωνία με τη σκληρή αριστερά.
Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι ο Μερτς θα μπορούσε να αναστείλει το φρένο χρέους κηρύσσοντας κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ίσως σε περίπτωση σοβαρής επιδείνωσης της κατάστασης στην Ουκρανία. Αλλά μια τέτοια κίνηση θα επέτρεπε μόνο μια περιορισμένη αύξηση των δαπανών για μια καθορισμένη περίοδο. Θα κινδύνευε επίσης να καταρριφθεί από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας, το οποίο το 2023 άφησε μια τρύπα 60 δισεκατομμυρίων ευρώ στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό αφού αποφάνθηκε κατά της χρήσης κεφαλαίων έκτακτης ανάγκης από την εποχή της πανδημίας για την πληρωμή της πράσινης μετάβασης.
Ο πρόεδρος της Μπούντεσμπανκ, Χοακίμ Νάγκελ, δήλωσε αυτό το μήνα ότι θα παρουσιάσει μια πρόταση για τον τρόπο μεταρρύθμισης του φρένου του χρέους μετά τις εκλογές, υποστηρίζοντας ότι υπάρχει «περιθώριο ελιγμών». Το Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων έχει επίσης προτείνει ιδέες για το τι πρέπει να αλλάξει. Αλλά χωρίς συνταγματική πλειοψηφία, ο Μερτς θα πρέπει να βρει άλλες πηγές χρηματοδότησης, όπως περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες, απαλλαγή από τις επιδοτήσεις και εισφορά μετοχικού κεφαλαίου σε εξαρτώμενες από το κράτος εταιρείες, ώστε να μπορούν να δανείζονται περισσότερο. Ωστόσο, πολλοί αναλυτές δεν πιστεύουν ότι τέτοια μέτρα θα είναι αρκετά.
Η στάση απέναντι στις ΗΠΑ
Αυτό ωστόσο που εξέπληξε ήταν οι πρώτες δηλώσεις Μερτς που προοιωνίζονται βαθιές αλλαγές στις διατλαντικές σχέσεις, παρότι ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ εμφανίστηκε ικανοποιημένος από τη νίκη του CDU, παρότι πολλοί είδαν στην ανάρτησή του και έμμεσα συγχαρητήρια στο AfD. Δηλώνοντας ότι οι ΗΠΑ είναι αδιάφορες για την τύχη της γηραιάς ηπείρου, ο Μερτς αμφισβήτησε το μέλλον του ΝΑΤΟ και απαίτησε από την Ευρώπη να ενισχύσει άμεσα την άμυνά της. Αυτός ο τόνος από τον Μερτς, που είναι γνωστός ως ένθερμος Ατλαντιστής, δεν ήταν αναμενόμενος.
Τώρα ο Μερτς λέει ότι κορυφαία προτεραιότητα για τη Γερμανία είναι μια εκ νέου δέσμευση διεθνώς, καθώς η χώρα είναι ήδη ο δεύτερος μεγαλύτερος χορηγός στρατιωτικής βοήθειας στην Ουκρανία, μετά τις ΗΠΑ και δεν πρέπει επ ουδενί να μείνει έξω από τις συνομιλίες για την ειρήνευση στην περιοχή.
Η απερχόμενη κυβέρνηση είχε αποδυναμωθεί και είχε απομονωθεί από έντονες εσωτερικές διαμάχες και αυτό ενόχλησε τους Γερμανούς ψηφοφόρους που απαιτούν άμεση εστίαση στην οικονομία και τη μετανάστευση, αλλά και τους Ευρωπαίους συμμάχους, που ζητούν δράση για τη Ρωσία, την ασφάλεια και την άμυνα.
Ο Μερτς θέλει να συνεχίσει την υποστήριξη, αλλά, σε αντίθεση με τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, είναι επιφυλακτικός σχετικά με την ιδέα να στείλει στρατιώτες στην Ουκρανία, για να υποστηρίξει μια ενδεχόμενη κατάπαυση του πυρός εκεί.
Ωστόσο, με βάση το προηγούμενο της Γερμανίας η οποία προσέφερε περισσότερη βοήθεια από οποιονδήποτε άλλον από τους Ευρωπαίους γείτονές της στην Ουκρανία, μία άρνηση τώρα στη δέσμευση στρατευμάτων ή τη συμμετοχή σε οποιαδήποτε μορφή παρουσίας ευρωπαϊκών δυνάμεων στην περιοχή ως εγγύηση για την διατήρηση της ειρήνης δεν μοιάζει να είναι καλή επιλογή. Εκτός εάν έχει κάποια δεύτερη σκέψη στο μυαλό του και θέλει να «παίξει το χαρτί του» στο πλαίσιο της νέας εμπορικής τάξης πραγμάτων με την Ουάσιγκτον.
