Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέθεσε σήμερα την πρότασή της για τη μεγαλύτερη κούρσα στρατιωτικού εξοπλισμού στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη «Λευκή Βίβλο για την Άμυνα», η οποία μεταξύ άλλων βάζει και τους όρους υπό τους οποίους θα αυξηθούν σημαντικά οι αμυντικές δαπάνες, αξιοποιώντας κοινό ευρωπαϊκό δανεισμό μέσω του νέου χρηματοδοτικού εργαλείου, ύψους 150 δισ. ευρώ με την κωδική ονομασία SAFE.
Μάλιστα, η Κομισιόν ανοίγει την πόρτα και στα υποψήφια μέλη και τις χώρες που έχουν υπογράψει εταιρικές σχέσεις στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας με την ΕΕ για να συμμετάσχουν είτε ως αγοραστές, είτε ως προμηθευτές, αν και ορίζεται πως το 65% των προμηθειών θα πρέπει να προέρχονται από το εσωτερικό της ΕΕ. Ένα από τα γκρίζα σημεία, τα οποία σύμφωνα με στελέχη των Βρυξελλών, θα πρέπει να αποσαφηνίσουν οι ηγέτες των κρατών-μελών της ΕΕ, ξεκινώντας από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αύριο και μεθαύριο, είναι το κατά πόσο θα μπορεί να συμμετάσχει η Τουρκία.
Στη «Λευκή Βίβλο» της Κομισιόν πάντως υπάρχει ειδική αναφορά για τη γειτονική μας χώρα η οποία όπως σημειώνεται «είναι υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ και μακροχρόνιος εταίρος στον τομέα της κοινής άμυνας και ασφάλειας. Η ΕΕ θα συνεχίζει να εργάζεται για την ανάπτυξη αμοιβαία επωφελούς συνεργασίας σε όλους του τομείς κοινού ενδιαφέροντος στη βάση αντίστοιχη δέσμευσης από την τουρκική πλευρά για πρόοδο σε ένα πνεύμα συνεργασίας σε όλα τα θέματα που είναι σημαντικά για την ΕΕ, στο πλαίσιο των συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 2024».
«Σημαντικός παίκτης»
Και όλα αυτά σε μια περίοδο που η Τουρκία αναδεικνύεται σε σημαντικό παίκτη στις διεθνείς αγορές, ενισχύοντας τη στρατηγική της θέση στην παγκόσμια εξωτερική και αμυντική πολιτική. Ο Ερντογάν αξιοποιεί τη γεωπολιτική θέση της Τουρκίας επεκτείνοντας τις εξαγωγές όπλων της χώρας του και διευρύνοντας το φάσμα των χωρών που προμηθεύει.
Ο μετασχηματισμός της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας τις τελευταίες δύο δεκαετίες ευθυγραμμίζεται με τον επαναπροσδιορισμό των γεωστρατηγικών συμφερόντων της Άγκυρας και αυτό δίνει στον Ερντογάν πολιτική εξουσία που υπερβαίνει τη στρατιωτική ισχύ και τις θεσμικές ευθυγραμμίσεις, σύμφωνα με πολιτικούς αναλυτές. Η επιτυχία των εξαγωγών drone της Τουρκίας εντάσσεται στη γενικότερη γεωπολιτική ισορροπία δυνάμεων, τόσο σε περιφερειακό επίπεδο, όπως στην ανατολική Μεσόγειο, όσο και σε παγκόσμιο, μέσω νέων συμμαχιών εταιρικής σχέσης, που σφυρηλατεί η Άγκυρα στην Ευρώπη μεταξύ άλλων περιοχών.
Η παραγωγή και η εξαγωγή στρατιωτικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών είναι πράγματι βασικό στοιχείο της στρατιωτικής-βιομηχανικής πολιτικής της Τουρκίας. Το 2022, για πρώτη φορά, τέσσερις τουρκικές εταιρείες – Baykar, Aselsan, TAI και Roketsan – συμπεριλήφθηκαν στους 100 κορυφαίους διεθνείς κατασκευαστές όπλων (ο κατάλογος καταρτίζεται ετησίως από το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη στη Στοκχόλμη (SIPRI ). Ο κατασκευαστής drones Baykar με έδρα την Κωνσταντινούπολη, πωλεί τώρα το στρατιωτικό της drone – το Bayraktar TB2 – σε 30 χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο.
Η αμυντική «εξωστρέφεια» της Τουρκίας
Η Τουρκία εξήγαγε όπλα και αεροσκάφη αξίας 7,154 δισ. δολαρίων το 2024, σύμφωνα με τον ισπανικό ιστότοπο Αtalayar με τον αμυντικό κλάδο να συνεισφέρει περισσότερα από 40 δισ. δολάρια στην οικονομία της χώρας. Μάλιστα, το μέγεθος των εξαγωγών ξεπέρασε τον στόχο της κυβέρνησης για το 2024, ο οποίος είχε οριστεί στα 6,5 δισ. δολάρια. Σύμφωνα με το υπουργείο Αμυντικών Βιομηχανιών, η Τουρκία εξήγαγε περισσότερα από 300 αμυντικά προϊόντα σε περίπου 180 χώρες πέρυσι.
Η Ευρώπη ήταν ένας από τους κύριους εισαγωγείς αμυντικών προϊόντων από την Τουρκία, συμπεριλαμβανομένων drones, έξυπνων πυραύλων, χερσαίων οχημάτων, πυργίσκων πυροβόλων, πολεμικών πλοίων, αεροπλάνων, ελικοπτέρων, ραντάρ και προσομοιωτών, σύμφωνα με στοιχεία της Atalayar. Υπολογίζεται ότι στον κλάδο αυτό δραστηριοποιούνται περισσότερες από 3.500 εταιρείες και έχουν περισσότερα από 1.100 ενεργά έργα.
Τον τελευταίο χρόνο, η Τουρκία παρουσίασε διάφορα έργα για να συμμετάσχει σε προγράμματα του ΝΑΤΟ. Αφενός, η Ισπανία συμφώνησε να αγοράσει 24 εκπαιδευτικά αεροσκάφη Hurjet, που κατασκευάζονται από την Turkish Aerospace Industries και, αφετέρου, η Defense Technologies Engineering Corporation υπέγραψε συμφωνία με το πορτογαλικό ναυτικό για την κατασκευή δύο πλοίων εφοδιασμού.
Οι εταιρείες που εξάγουν τις περισσότερες εξαγωγές στον αμυντικό τομέα της Τουρκίας περιλαμβάνουν την Aselsan, την κορυφαία εταιρεία ηλεκτρονικού εξοπλισμού της χώρας, τη Baykar, εταιρεία που κατασκευάζει τα εξοπλισμένα drones TB2 και την κρατική αμυντική και αεροδιαστημική εταιρεία TUSAS.
Προσδοκίες στον αμυντικό τομέα
Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία εστιάζει στην αμυντική διπλωματία, η οποία αντανακλά το ενδιαφέρον της να αναζητήσει μια πιο ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική και να διαχειριστεί τις διεθνείς της σχέσεις με μεγαλύτερη ανεξαρτησία.
Αυτό το τελευταίο σημείο είναι ουσιαστικό, λόγω των προηγούμενων εντάσεων με τους συμμάχους του ΝΑΤΟ, που προκλήθηκαν από την αμφιλεγόμενη αγορά του ρωσικού πυραυλικού συστήματος S-400, η οποία στη συνέχεια οδήγησε στον αποκλεισμό της Τουρκίας από το πρόγραμμα F-35. Αυτό δείχνει τη στροφή της Άγκυρας προς μια πιο ανεξάρτητη και ευρύτερη άμυνα εκτός ΝΑΤΟ.
Αυτή η στάση επιτρέπει στην Τουρκία να συνεργαστεί με περισσότερες χώρες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που υπόκεινται σε διεθνείς κυρώσεις ή σε πολιτικά ευαίσθητες περιοχές. Αυτό έχει επίσης τοποθετήσει τη χώρα ως σημαντικό εταίρο για όσους επιδιώκουν να αποκτήσουν προηγμένη στρατιωτική τεχνολογία, αλλά χωρίς τους όρους που συνήθως επιβάλλουν οι δυτικοί προμηθευτές.
Τα επόμενα χρόνια, η Τουρκία ελπίζει να διαφοροποιήσει τις στρατηγικές της συνεργασίες ενισχύοντας τους δεσμούς με χώρες του Κόλπου, την Ευρώπη και την Ασία, δίνοντας ταυτόχρονα και προτεραιότητα στην εθνική παραγωγή, όπως έχει ήδη κάνει με το KAAN, ένα μαχητικό αεροσκάφος πέμπτης γενιάς.
Εξαγωγές και από ΕΕ
Η επίσκεψη του Ερντογάν στο Βερολίνο τον Νοέμβριο του 2023 σηματοδότησε μια νέα εξέλιξη στην τουρκο-γερμανική αμυντική συνεργασία. Ο Τούρκος πρόεδρος εξέφρασε την επιθυμία της χώρας του να αποκτήσει 40 αεροσκάφη Eurofighter Typhoon. Αυτά τα στρατιωτικά αεροσκάφη κατασκευάζονται από μια κοινοπραξία τεσσάρων χωρών που αποτελείται από τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Ωστόσο, η ευρωπαϊκή νομοθεσία προβλέπει ότι οι χώρες μέλη δεν πρέπει να εγκρίνουν τη μεταφορά όπλων αν γνωρίζουν ότι αυτά μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την τέλεση γενοκτονίας, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, οδηγούν σε σοβαρές παραβιάσεις της Συνθήκης της Γενεύης ή χρησιμοποιούνται ενάντια σε πολίτες. Οι χώρες τελικού προορισμού των όπλων πρέπει να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τα κράτη μέλη πρέπει να αρνούνται να δώσουν άδεια εξαγωγής στρατιωτικής τεχνολογίας ή εξοπλισμού που μπορεί να προκαλέσει ή να συνεχίσει μια ένοπλη σύγκρουση.
Πέρυσι, πάντως, το Βερολίνο ενέκρινε τις μεγαλύτερες από το 2006 εξαγωγές όπλων προς την Τουρκία, έπειτα από χρόνια «περιοριστικής πολιτικής» λόγω της κριτικής για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διεθνή συμπεριφορά της χώρας. Μάλιστα, στην επίσκεψή του στην Τουρκία, ο απερχόμενος καγκελάριος Όλαφ Σολτς είχε κάνει λόγο για αυτονόητες» παραδόσεις εξοπλιστικών συστημάτων σε ένα κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ.
Σύμφωνα δε, με στοιχεία του υπουργείου Οικονομίας, που περιλαμβάνονται σε απάντηση ερώτησης της βουλευτού της «Συμμαχίας Ζάρα Βάγκενκνεχτ» (BSW) Σεβίμ Νταγκντελέν, η γερμανική ομοσπονδιακή κυβέρνηση έχει κατά το τρέχον έτος ήδη εγκρίνει εξαγωγές όπλων ύψους 230,8 εκατ. ευρώ για την Τουρκία, τις μεγαλύτερες από το 2006, όταν το ύψος των εξαγωγών ανήλθε σε 151,1 εκατομμύρια.
Επίσης, το 2023 η Ολλανδία ήρε τους περιορισμούς στις παραδόσεις όπλων στην Τουρκία, ενώ και η Νορβηγία, πέντε χρόνια μετά τους περιορισμούς που είχε επιβάλει για την εξαγωγή στρατιωτικών εξοπλισμών προς την Τουρκία, αποφάσισε πέρυσι να κάνει δεκτές πλέον τις αιτήσεις που υποβάλει για όπλα η Άγκυρα.
Να σημειωθεί ότι οι χώρες που εξάγουν τα περισσότερα όπλα προς την Τουρκία είναι η Ισπανία με ποσοστό 34%, η Ιταλία με 24% και η Γερμανία με 19%, σύμφωνα με το SIPRI.
