Τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι νεότερες ηλικίες αλλά και όσοι βρίσκονται κοντά στην φτώχεια να βρουν στέγη ή σπίτι για ενοικίαση και να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις αυτές, αποτυπώνουν τα νέα στοιχεία της Eurostat. Όσο μικρότερη ηλικία έχει κάποιος τόσο μεγαλύτερα είναι και τα προβλήματα, σε μία αγορά που βρίσκεται τον τελευταίο καιρό στο προσκήνιο σε ολόκληρη την ΕΕ, καθώς οι τιμές κατοικιών και ενοικίου έχουν εκτοξευθεί στα ύψη.
Την περίοδο από το 2010 έως τα τέλη του 2023, ο μέσος όρος των ενοικίων στην ΕΕ αυξήθηκε κατά σχεδόν 23% και οι τιμές των κατοικιών κατά σχεδόν 48%, γεγονός που οδήγησε σε διαμαρτυρίες σε πόλεις από το Δουβλίνο και το Άμστερνταμ έως τη Λισαβόνα για την απώλεια αγοραστικής δύναμης. Σε ορισμένες χώρες, μάλιστα, σχεδόν τριπλασιάστηκαν: Χαρακτηριστικά, η Εσθονία κατέγραψε αύξηση 192%. Μόνο σε δύο κράτη μέλη, την Ιταλία και την Κύπρο, μειώθηκαν οι τιμές.
Το ράλι στις τιμές ακινήτων συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό και στην Ελλάδα, καλύπτοντας τις απώλειες της δεκαετούς οικονομικής κρίσης. Οι τιμές των διαμερισμάτων, σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ) αυξήθηκαν περαιτέρω το πρώτο τρίμηνο του 2024 κατά 10,4% σε ετήσια βάση, ύστερα από συνεχή αύξηση επί επτά συναπτά έτη, σημειώνοντας σωρευτική αύξηση 66,4% από το τρίτο τρίμηνο 2017.
Οι βασικές αιτίες για την εξέλιξη αυτή είναι οι αγορές που κάνουν ξένοι επενδυτές, ειδικά από Κίνα και Ασία, η μεγάλη αύξηση του τουρισμού και το μοντέλο της βραχυχρόνιας μίσθωσης, καθώς και η ολοένα και μεγαλύτερη τάση της τηλεργασίας που έχει καθιερωθεί μετά την πανδημία και έχει οδηγήσει πολλούς εργαζομένους στην αναζήτηση μόνιμης κατοικίας. Αυτή τη στιγμή, υπολογίζεται ότι 20 εκατ. άνθρωποι στην ΕΕ αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα στέγασης ή και έλλειψη στέγης, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat.
Τι δείχνουν τα στοιχεία της Eurostat
Το 2023, σε ολόκληρη την ΕΕ, περίπου το 4,9% των ατόμων ηλικίας 16 ετών και άνω ανέφεραν ότι αντιμετώπισαν δυσκολίες στέγασης στη διάρκεια της ζωής τους (κατάσταση όπου ένα άτομο δεν είχε δικό του μέρος και αναγκαζόταν να μείνει σε προσωρινό κατάλυμα). Το ποσοστό αυτό ήταν σημαντικά υψηλότερο για τα άτομα που διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (8,5%). Από την άλλη πλευρά, μόνο το 3,9% των ατόμων που δεν διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού ανέφεραν ότι αντιμετώπιζαν δυσκολίες στέγασης στη διάρκεια της ζωής τους.
Οι χώρες της ΕΕ με τα υψηλότερα ποσοστά δυσκολιών σε επίπεδο στέγασης μεταξύ εκείνων που κινδυνεύουν από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό ήταν η Δανία (18,4%), η Φινλανδία (17,5%) και η Γαλλία (17,1%). Αντίθετα, τα χαμηλότερα ποσοστά παρατηρήθηκαν στην Πολωνία (1,9%), στην Ιταλία (2,0%) και στην Ουγγαρία (2,1%).
Από την άλλη, τα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω είχαν τις μικρότερες δυσκολίες ως προς την ενοικίαση. Σε επίπεδο ΕΕ, τα άτομα ηλικίας 16 έως 29 και 30 έως 54 ετών ανέφεραν τα υψηλότερα ποσοστά δυσκολίας ενοικίασης, σε ποσοστό 14,8% και 14,7% αντίστοιχα, ενώ το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 12,8% για τα άτομα ηλικίας 55 έως 64 ετών και στο 6,7% για τα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα άτομα που κινδυνεύουν από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό σε όλες τις ηλικίες υποφέρουν περισσότερο από τις δυσκολίες ενοικίασης. Ωστόσο, αυτό το μοτίβο μειώνεται με την ηλικία. Όταν εξετάζονται άτομα που κινδυνεύουν από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό, οι δυσκολίες ενοικίασης ήταν υψηλότερες στο 27,7% για άτομα ηλικίας 30-54 ετών, ενώ ακολουθεί ένα ποσοστό 24% για άτομα ηλικίας 55 έως 64 ετών και 22,1% για άτομα ηλικίας 16 έως 29 ετών. Μεταξύ των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω, το 12,9% των ατόμων που κινδυνεύουν από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό ανέφεραν ότι είχαν δυσκολίες ενοικίασης, που σηματοδοτεί το χαμηλότερο ποσοστό.
Το σχέδιο της Κομισιόν
Για το λόγο αυτό, η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έχει δώσει προτεραιότητα στο συγκεκριμένο τομέα, υπογραμμίζοντας τον επείγοντα χαρακτήρα της αντιμετώπισης της στεγαστικής κρίσης, προτείνοντας το πρώτο ευρωπαϊκό σχέδιο προσιτής στέγασης και διορίζοντας και Επίτροπο Στέγης, όπως είχαν ζητήσει οι Σοσιαλιστές ως προϋπόθεση για την υποστήριξη της δεύτερης θητείας της. Το συγκεκριμένο χαρτοφυλάκιο Ενέργειας/Στέγης αναλαμβάνει ο Δανός Νταν Γέρενσεν.
Κατά μέσο όρο στην ΕΕ, το 19,6% του διαθέσιμου εισοδήματος των πολιτών δαπανήθηκε για στέγαση το 2022 - αλλά για όσους θεωρούνται ότι βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας (με διαθέσιμο εισόδημα κάτω από το 60% του εθνικού διάμεσου εισοδήματος), το κόστος στέγασης αντιπροσώπευε σχεδόν το 38% του διαθέσιμου εισοδήματός τους.
Ο απερχόμενος Αντιπρόεδρος της Επιτροπής και αρμόδιος για την Προώθηση του Τρόπου Ζωής, Μαργαρίτης Σχοινάς, σε σημερινή ομιλία του αναφέρθηκε στη στέγαση στην έδρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο, λέγοντας ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέλει να κάνει «συγκεκριμένα και αποτελεσματικά» βήματα στο συγκεκριμένο τομέα.
Αναγνώρισε πως «η πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή στέγαση, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής στέγασης, στηρίζει όχι μόνο την κοινωνική συνοχή, αλλά και την οικονομική ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα». Η διευκόλυνση της πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή στέγαση, προσέθεσε, «είναι επίσης κλειδί για την αντιμετώπιση του προβλήματος των αστέγων, που είναι η πιο ακραία μορφή κοινωνικού αποκλεισμού και στέρησης στέγης».
Σύμφωνα με τον Αντιπρόεδρο της Κομισιόν, οι Βρυξέλλες θα ξεκινήσουν μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία οικονομικά προσιτή στέγαση με σχέδιο που θα στοχεύει στην ολιστική προσέγγιση για την αντιμετώπιση των δομικών παραγόντων της στεγαστικής κρίσης. Για να επιτευχθεί αυτό, ο Μαργαρίτης Σχοινάς εξήγησε ότι θα χρειαστεί συγκεκριμένη στρατηγική για την κατασκευή κατοικιών που θα προσφέρει τεχνική βοήθεια σε πόλεις και κράτη μέλη, αλλά θα εστιάζει και στις απαραίτητες επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις.
Στο πλαίσιο αυτό, η Κομισιόν σχεδιάζει να συνεργαστεί με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) για τη δημιουργία μιας πανευρωπαϊκής επενδυτικής πλατφόρμας για την προσιτή και βιώσιμη στέγαση, που θα προσελκύσει δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις. Παράλληλα, θα προτείνει μέτρα για την αύξηση της ρευστότητας και θα ενισχύσει τις επενδύσεις μέσω της πολιτικής συνοχής, διπλασιάζοντας τις προβλεπόμενες επενδύσεις σε προσιτές κατοικίες.
Μέτρα από ευρωπαϊκές πρωτεύουσες
Yπό αυτές τις συνθήκες, αρκετές χώρες της Ευρώπης έχουν αρχίσει σταδιακά να θέτουν περιορισμούς στη βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων μέσω του Airbnb, σε μία προσπάθεια να αντιμετωπίσουν τη στεγαστική κρίση. Η ιταλική κυβέρνηση απαγόρευσε την ένταξη νέων καταλυμάτων που βρίσκονται στο ιστορικό κέντρο της Φλωρεντίας, τόσο στο Airbnb όσο και σε άλλες σχετικές πλατφόρμες, στο πλαίσιο της γενικότερης αναθεώρησης των υφιστάμενων κανόνων.
Αντίστοιχα, η Βαρκελώνη στην Ισπανία θα σταματήσει να εκδίδει νέες άδειες και δεν θα ανανεώνει τις υπάρχουσες και μέχρι το 2029, κανένα σπίτι δεν θα επιτρέπεται να λειτουργεί ως τουριστικό κατάλυμα βραχυχρόνιας μίσθωσης. Η Πορτογαλία σταμάτησε επίσης να δίνει άδειες για Airbnb και άλλες παρόμοιες πλατφόρμες ενοικίασης ακινήτων, με εξαιρέσεις μόνο εκτός των μεγάλων πόλεων. Το Παρίσι περιορίζει το όριο των ημερών μίσθωσης σε 120 το χρόνο για κάθε ιδιοκτησία, το Άμστερνταμ έβαλε ανώτατο όριο στη διαμονή σε Airbnb, ενώ αυστηρούς περιορισμούς για τα καταλύματα Airbnb έβαλε και το Βερολίνο.
Κοινωνική ατζέντα
Όσο για την έκθεση Ντράγκι για την τόνωση της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ, ενώ είναι ισχυρή από άποψη βιομηχανικής στρατηγικής, η αχίλλειος πτέρνα της, σύμφωνα με αναλυτές, έγκειται στην αποτυχία της να αναγνωρίσει τον εγγενή σύνδεσμο με μια γνήσια κοινωνική ατζέντα. Ενώ επιβεβαιώνει ότι η ανταγωνιστικότητα δεν πρέπει να βασίζεται στη μείωση του κόστους εργασίας και πρέπει να συμβαδίζει με την κοινωνική ένταξη, απουσιάζουν συγκεκριμένες προτάσεις.
Ο κοινωνικός διάλογος, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις και η δύναμη της επιβολής κοινωνικών προϋποθέσεων για επενδύσεις και υποστήριξη δεν αναφέρονται σχεδόν καθόλου στις 400 σελίδες της έκθεσης. Μια κοινωνική ατζέντα χρειάζεται κάτι περισσότερο από ενδιαφέρουσες προτάσεις, όπως το δικαίωμα στην κατάρτιση για όλους τους εργαζόμενους, σύμφωνα με αναλυτές. Η έκθεση επιμένει ότι για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, «η καταστολή των μισθών δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για τη μείωση του σχετικού κόστους».
Ωστόσο, η χαμηλή παραγωγικότητα είναι συνέπεια αλλά και αιτία της εταιρικής απληστίας. Η πτώση του μεριδίου της εργασίας στο εισόδημα από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 δεν είναι μόνο μια πιθανή επίδραση της αυτοματοποίησης, αλλά είναι το άμεσο αποτέλεσμα της μαζικής αύξησης του μεριδίου κέρδους κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Αυτά τα κέρδη ρεκόρ έχουν καταλήξει κυρίως στις τσέπες των μετόχων. Η έκθεση παραμελεί το ζήτημα της δίκαιης κατανομής του πλούτου που δημιουργήθηκε έτσι ώστε να μπορούν να αντιμετωπιστούν τα ακανθώδη κοινωνικά προβλήματα.
