Ποιος φταίει για την άνοδο του πληθωρισμού;

«Φίλε μου δεν έχω καμία διάθεση να σου χαλάσω τις ολιγοήμερες διακοπές σου, πολύ δε περισσότερο που ξέρω και που θα είσαι…». Η εισαγωγή με την οποία άρχιζε το email που έλαβα από τον κ. Χ, δεν με καθησύχασε, αλλά έτσι κι αλλιώς ήξερα ότι θα έχει ενδιαφέρον.

«Αυτό που με στενοχωρεί, αλήθεια το λέω ότι σε συμπονώ», συνέχισε αλλάζοντας κατεύθυνση, «είναι ότι εκεί που είσαι θα τελείς ουσιαστικά «υπό περιορισμό», αν αποφασίσεις να πειθαρχήσεις στις εντολές των γιατρών, σύμφωνα με αυτά που μου είπες την τελευταία που μιλήσαμε. Πως θα γίνει να είσαι στο Οροπέδιο και να μη… τιμήσεις την εγχώρια ρακή και το γραβιεράκι του Συνεταιρισμού; Από εμένα πάντως έχεις απέραντη κατανόηση για πλήρη απειθαρχία. Μόνο να μη ξεχάσεις στην επιστροφή να μου φέρεις δύο κομμάτια γραβιεράκι. Βλέπεις και ‘γω πρέπει να το μειώσω...

Έρχομαι όμως στο θέμα για το οποίο αποφάσισα να σου γράψω αυτό το σημείωμα. Βρήκα κάποια στοιχεία τόσο από ένα πρόσφατο κείμενο της BIS (Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών), όσο και από μια μελέτη του Economic Policy Institute που πρόσκειται στο Δημοκρατικό Κόμμα). Και τα δύο κείμενα συγκλίνουν σε ένα συμπέρασμα το οποίο θέτει ερωτηματικά και για την «γραμμή» των Κεντρικών Τραπεζών.

Το δια ταύτα των εργασιών και των στοιχείων που εμπεριέχονται καταλήγουν στο ότι η ένταση, θα την έλεγα βίαιη, της ανόδου του πληθωρισμού σε λιγότερο από ένα χρόνο στα σημερινά επίπεδα, πέραν της προβληματικής κατάστασης στο επίπεδο της προσφοράς λόγω των ρήξεων στις εφοδιαστικές αλυσίδες σε περιβάλλον υψηλής ζήτησης, αποδίδεται στην «ευχέρεια» αύξησης των τιμών από τις μεγάλες επιχειρήσεις και συνδέεται βέβαια με τα πολύ μεγάλα περιθώρια κέρδους με τα οποία «δουλεύουν» στην περίοδο αυτή. Και το εντυπωσιακό, αποσυνδέεται από το εργασιακό κόστος. Με άλλα λόγια στον πολύ υψηλό πληθωρισμό έχουν συμβάλει σε μεγάλο βαθμό τα υψηλά κέρδη και όχι οι αυξήσεις στις αμοιβές εργασίας.

Με αυτό που σου επισημαίνω, αν ήταν εδώ ο φίλτατος κ. Ψ θα έπρεπε να απολογηθεί απέναντί μου, που μου έχει αποδώσει μερικές φορές χαρακτηριστικά νεοφιλελεύθερου και οπαδού του Μ. Φρίντμαν, αλλά η αλήθεια είναι αλήθεια, πολύ δε περισσότερο όταν αυτή η αλήθεια κινδυνεύει με απόκρυψη και νέα λάθη οικονομικής τακτικής…

Ιδού λοιπόν αυτά που ήθελα να λάβεις υπ’ όψη σου.

Σε ένα πρόσφατο άρθρο του αμερικανικού Ινστιτούτου Οικονομικής Πολιτικής με τίτλο «Corporate profits have contributed disproportionately to inflation. How should policymakers respond?», παρουσιάζεται η ακόλουθη εικόνα με βάση τα στοιχεία από την αμερικάνικη οικονομία στην οποία οι τάσεις είναι και περισσότερο καθαρές.

Το άρθρο λοιπόν εκτιμά με βάση πάντα τα διαθέσιμα στοιχεία ότι από την μεγάλη «κοιλιά» της ύφεσης του covid-19, δηλαδή το δεύτερο τρίμηνο του 2020, οι συνολικές τιμές στον τομέα παραγωγής της αμερικανικής οικονομίας αυξήθηκαν με ετήσιο ρυθμό 6,1%, που ήταν μια έντονη επιτάχυνση σε σχέση με την αύξηση των τιμών κατά 1,8% που χαρακτήρισε τον προ πανδημίας επιχειρηματικό κύκλο του 2007-2019.

Το αξιοσημείωτο εδώ είναι ότι «Πάνω από το ήμισυ αυτής της αύξησης (53,9%), αποδίδεται στα μεγαλύτερα περιθώρια κέρδους, με το κόστος εργασίας να συμβάλλει λιγότερο από το 8% αυτής της αύξησης.

Αυτό δεν είναι φυσιολογικό. Από το 1979 έως το 2019, τα κέρδη συνέβαλαν μόνο περίπου 11% στην αύξηση των τιμών και το κόστος εργασίας πάνω από 60%. Οι εισροές πρώτων υλών και εξαρτημάτων αυξάνουν επίσης τις τιμές περισσότερο από το συνηθισμένο στην τρέχουσα οικονομική ανάκαμψη». Η εικόνα είναι απολύτως σαφής στο γράφημα που ακολουθεί το άρθρο και σου το παραθέτω εδώ στην συνέχεια.

Το δεύτερο στοιχείο που συγκλίνει στην ίδια κατεύθυνση από άλλη πλευρά εκκίνησης είναι μία πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκα από την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS).

Στην μελέτη αυτή με τίτλο «Are major advanced economies on the verge of a wage-price spiral?», επιβεβαιώνεται ότι «με ορισμένα μέτρα, το τρέχον περιβάλλον δεν φαίνεται να ευνοεί μια τέτοια σπείρα (σ.σ. συσχέτισης πληθωρισμού με αυξήσεις μισθών). Σε τελική ανάλυση, ο συσχετισμός μεταξύ αύξησης των μισθών και πληθωρισμού έχει μειωθεί τις τελευταίες δεκαετίες και αυτή τη στιγμή βρίσκεται κοντά σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα».

Και διευκρινίζει ότι «τις τελευταίες δεκαετίες, η συλλογική διαπραγματευτική ισχύς των εργαζομένων έχει μειωθεί παράλληλα με τη μείωση της συμμετοχής στα συνδικάτα. Σχετικά, οι ρήτρες τιμαριθμική αναπροσαρμογής και κόστους ζωής που τροφοδότησαν προηγούμενες σπείρες μισθών-τιμών είναι λιγότερο διαδεδομένες. Στη ζώνη του ευρώ, το ποσοστό των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα των οποίων οι συμβάσεις είχαν επιπτώσεις για τον πληθωρισμό, στον καθορισμό των μισθών μειώθηκε από 24% το 2008 σε 16% το 2021. Η κάλυψη του κόστους ζωής στις Ηνωμένες Πολιτείες κυμαινόταν περίπου 25% στη δεκαετία του '60 και αυξήθηκε σε περίπου 60% κατά τη διάρκεια της περιόδου υψηλού πληθωρισμού στα τέλη της δεκαετίας του '70 και στις αρχές της δεκαετίας του '80, αλλά γρήγορα μειώθηκε σε 20% μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '90…».

Σε ένα άλλο σημείο της μελέτης της BIS εξηγεί το πως η αύξηση του περιθωρίου κέρδους είναι αυτή που «σηκώνει» τις πληθωριστικές εντάσεις και επισημαίνει τους όρους με τους οποίους αυτό γίνεται:

«Στις αγορές προϊόντων, ο βαθμός ανταγωνισμού μπαίνει στο παιχνίδι. Οι επιχειρήσεις με υψηλότερες προσαυξήσεις στις τιμές– ένδειξη μεγαλύτερης ισχύος στην αγορά – θα μπορούσαν να αυξήσουν τις τιμές όταν αυξάνονται οι μισθοί, ενώ εκείνες που δεν έχουν τέτοια τιμολογιακή ισχύ μπορεί να διστάσουν να το πράξουν. Οι στρατηγικές εκτιμήσεις για τον καθορισμό των τιμών είναι επίσης συναφείς.

Οι επιχειρήσεις μπορεί να αισθάνονται πιο άνετα να αυξήσουν τις τιμές εάν πιστεύουν ότι και οι ανταγωνιστές τους θα το πράξουν. Οι αυξήσεις των τιμών είναι πιο πιθανές όταν η ζήτηση είναι ισχυρή. Με λιγότερη ανησυχία για την απώλεια πωλήσεων και λιγότερα περιθώρια προσαρμογής των περιθωρίων κέρδους, ακόμη και οι εταιρείες με λιγότερη τιμολογιακή ισχύ θα μπορούσαν να μετακυλήσουν υψηλότερο κόστος στους πελάτες».

Συμπερασματικά λοιπόν, επειδή η συζήτηση αυτή αργά ή γρήγορα θα αρχίσει να γίνεται αισθητή και στην Ελλάδα, γιατί κανείς δεν μπορεί να αποφύγει την εκρηκτική πραγματικότητα της δραματικής απώλειας της αγοραστικής δύναμης του μέσου νοικοκυριού, θέλω με βάση τα στοιχεία των δύο άρθρων να επισημάνω τα εξής:

Μέχρι το 2019, το μερίδιο συμμετοχής των εργαζομένων στα εταιρικά κέρδη ήταν σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο. Την περίοδο που ακολούθησε την κρίση του 2008 και για μία περίπου δεκαετία έχουμε (η Ελλάδα λόγω των μνημονίων δεν είναι το πλέον καθαρό παράδειγμα) ουσιαστικά μια στασιμότητα των μέσων πραγματικών μισθών στις περισσότερες μεγάλες οικονομίες.

Είναι σαφές ότι μέχρι την οικονομική κάμψη που ήρθε με την πανδημία το μερίδιο των εργασιακών αμοιβών στα έσοδα και οι πραγματικοί μισθοί, βρίσκονταν σε διαρκή διολίσθηση ακόμα και όταν η ανεργία έπεφτε.

Με άλλα λόγια τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι η αύξηση του πληθωρισμού δεν έχει προκληθεί από την υπερθέρμανση της αγοράς εργασίας και την χαμηλή ανεργία.

Αντίθετα έχει ενταθεί από τα υψηλότερα εταιρικά περιθώρια κέρδους σε συνδυασμό με την ρήξη και το μπλοκάρισμα στις διεθνείς τροφοδοτικές αλυσίδες που προκλήθηκε από τα lockdown της πανδημίας πολύ πριν έρθει ο πόλεμος στην Ουκρανία να επιδεινώσει την κατάσταση. Ουσιαστικά ο πόλεμος αυτός ήρθε να ρίξει λάδι σε μία πυρκαγιά που ήδη έκαιγε…

Όμως εδώ ακριβώς είναι το πρόβλημα.

Γιατί αυτό σημαίνει ότι οι Κεντρικές Τράπεζες αν προχωρήσουν όπως και φαίνεται ότι έχουν ήδη αρχίσει να κάνουν, να αυξήσουν δηλαδή τα επιτόκια για να «φρενάρουν» την αγορά εργασίας, μειώνοντας τους μισθούς, αφενός θα έχουν ελάχιστη άμεση επίδραση στην τρέχουσα τάση ανόδου του πληθωρισμού και αφετέρου είναι πλέον περισσότερο από πιθανό να προκαλέσουν κάμψη στις επενδύσεις και στην κατανάλωση προκαλώντας έτσι ένα διεθνές οικονομικό slump…

Θα ήθελα να σκεφτείς λιγάκι το θέμα μέχρι εδώ, γιατί κατά την άποψή μου η «δράση» των Κεντρικών Τραπεζών δεν συμβαδίζει με τις προαναφερθείσες «αιτίες».

Και η ζημιά που θα ακολουθήσει θα είναι πολύ μεγάλη…

Σε επόμενο σημείωμα, ή ίσως και να έχουμε την ευκαιρία να τα πούμε από κοντά όταν θα είναι να μου δώσεις και τα «καλούδια» που θα φέρεις από το Οροπέδιο, θα σου πω τι είναι αυτό που – κατά την γνώμη μου - υποχρεώνει τις Κεντρικές Τράπεζες να κινηθούν σε ένα τόσο «λάθος» μονοπάτι…».