Δομικές αλλαγές, νέα μέτρα από τις αρχές του 2022 και αυξημένα τέλη προωθεί το νομοσχέδιο για τα απόβλητα που κατατίθεται την Δευτέρα στη Βουλή. Το νέο νομοσχέδιο, το οποίο ενσωματώνει δύο ευρωπαϊκές οδηγίες (2018/851 και 2018/852) και τροποποιεί άλλες δύο (2008/98/ΕΚ και 94/62/ΕΚ) στοχεύει στην αύξηση της ανακύκλωσης και την υιοθέτηση αρχών κυκλικής οικονομίας θεσπίζοντας κίνητρα και θέτοντας ποσοτικούς στόχους, πρόστιμα και επιβραβεύσεις για τους δήμους, τον ευρύτερο δημόσιο τομέα, τις επιχειρήσεις και τους πολίτες.
Οι βασικές αλλαγές που προωθεί το νέο νομοσχέδιο περιστρέφονται γύρω από τρεις άξονες, τις παρεμβάσεις για τη χωριστή συλλογή αποβλήτων, τις διατάξεις για εκτροπή αποβλήτων από την ταφή και τις διατάξεις για την ενίσχυση της ανακύκλωσης και βασίζονται στη λογική της πρόληψης και της ορθής διαχείρισης με ενεργό συμμετοχή των πολιτών.
Οικονομικά κίνητρα και αντικίνητρα για δήμους, επιχειρήσεις και πολίτες
Ένα από τα βασικά εργαλεία για τη μείωση της υγειονομικής ταφής είναι η εφαρμογή του «Πληρώνω όσο πετάω» σύμφωνα με το οποίο οι δήμοι θα μπορούν να διαμορφώνουν τα δημοτικά τους τέλη, ανάλογα με πόσα απόβλητα παράγει ο κάθε δημότης, αλλά και ανάλογα με πόσα από αυτά ανακυκλώνει - και όχι βάσει των τετραγωνικών του ακινήτου του όπως ίσχυε μέχρι σήμερα. Η υποχρεωτική εφαρμογή του μέτρου ξεκινά από τον Ιανουάριο του 2023 και θα αφορά σε σημαντικούς παραγωγούς αποβλήτων, όπως μεγάλα ξενοδοχεία και βιομηχανικές εγκαταστάσεις, καθώς και σε όλους του δήμους με πληθυσμό πάνω από 100.000 κατοίκους, ενώ γίνεται υποχρεωτική από 1.1.2028 για όλους τους Δήμους με πληθυσμό πάνω από 20.000 κατοίκους.
Στο ίδιο πλαίσιο, επεκτείνεται το τέλος ταφής (το οποίο θα ισχύει από 1η Ιανουαρίου του 2022), το οποίο ορίζεται σε 20 ευρώ ανά τόνο αστικών αποβλήτων και αυξάνεται ετησίως κατά 5 ευρώ ανά τόνο, ενώ από την 1η Ιανουαρίου 2026 ορίζεται στα 45 ευρώ και από την 1η Ιανουαρίου 2027 στα 55 ευρώ ανά τόνο, τιμή που παραμένει σταθερή για τα επόμενα έτη. Το τέλος ταφής αποδίδεται στον ΕΟΑΝ και θα αξιοποιείται για την ενίσχυση δράσεων πρόληψης, χωριστής συλλογής και ανακύκλωσης, καθώς και αναβάθμισης του περιβάλλοντος ενώ προβλέπεται σαφής μηχανισμός ελέγχου και επιβολής κυρώσεων σε περίπτωση μη καταβολής του τέλους ταφής.
Οι καταναλωτές θα επιβαρυνθούν και με περιβαλλοντικό τέλος για τα πλαστικά μπουκάλια με ετικέτα PVC, ένα μέτρο που θα εφαρμοστεί από την 1η Ιουνίου 2022 και θα αφορά στο ποσόν των 8 λεπτών ανά τεμάχιο για τα προϊόντα μέρος της συσκευασίας των οποίων (η ετικέτα) περιέχει πολυβινυλοχλωρίδιο (PVC) κατά την πώλησή τους σε κάθε νόμιμο σημείο πώλησης.
Ένα ακόμη μέτρο το οποίο θα εφαρμοστεί κατά το παράδειγμα άλλων ευρωπαϊκών κρατών είναι η λειτουργία από το 2023 συστήματος εγγυοδοσίας για συσκευασίες αλουμινίου και γυάλινες φιάλες μίας χρήσης, με επιστροφή στον πολίτη του εγγυοδοτικού αντίτιμου όταν επιστρέφει την κενή συσκευασία επιπρόσθετα αντίστοιχης υποχρέωσης που έχει ήδη θεσπιστεί για τις πλαστικές φιάλες.
Στο επίκεντρο η χωριστή συλλογή των αποβλήτων
Σύμφωνα με το νέο σχέδιο νόμου ως την 1η Ιανουαρίου 2024 οι δήμοι υποχρεούνται να οργανώνουν τη χωριστή συλλογή των επικίνδυνων αποβλήτων στα νοικοκυριά από είδη καθημερινής χρήσης, όπως τα προϊόντα καθαρισμού (χλωρίνες κ.λπ.), τα βερνίκια, τα χρώματα κ.λπ., κατά περίπτωση, είτε στο κατάστημα πώλησης είτε στα πράσινα σημεία τους ή σε οποιονδήποτε άλλον αδειοδοτημένο χώρο που υποδεικνύει ο οικείος ΦοΔΣΑ. Επιπλέον της υποχρεωτικής χωριστής συλλογής των βιοαποβλήτων έως το τέλος του 2022 από τους δήμους, τίθεται και η υποχρέωση χωριστής συλλογής και ανακύκλωσης βιοαποβλήτων μεγάλων παραγωγών με ευθύνη τους και κάλυψη εκ μέρους τους του σχετικού κόστους, ενώ παράλληλα προβλέπεται ελάφρυνση των σχετικών δημοτικών τελών τους.
Από 1.1.2022, οι φορείς της Γενικής Κυβέρνησης οργανώνουν τη χωριστή συλλογή χαρτιού σε όλες τις εγκαταστάσεις τους ενώ διευρύνεται η υποχρέωση για τη χωριστή συλλογή των αποβλήτων υλικών, δηλαδή χαρτιού, γυαλιού, μετάλλων, πλαστικών. Περαιτέρω, προβλέπονται κυρώσεις σε περίπτωση μη εφαρμογής του μέτρου.
Ακόμη σε όλα τα νέα κτίρια υποχρεωτικά εξασφαλίζεται κατάλληλος χώρος για τη συλλογή και αποθήκευση τουλάχιστον τεσσάρων ρευμάτων αποβλήτων σε κατάλληλους περιέκτες. Έτσι, θα διευκολύνεται η χωριστή συλλογή, η εφαρμογή του «Πληρώνω όσο Πετάω», αλλά και η μείωση των κάδων στον δρόμο.
Παράλληλα, απλοποιούνται οι διατάξεις σχετικά με τα Πράσινα Σημεία και καταργείται η διάκριση σε μικρά και μεγάλα ενώ επιβάλλονται ενιαίοι χρωματικοί κώδικες για τους κάδους συλλογής αποβλήτων για τη διευκόλυνση της αναγνωρισιμότητάς τους από τους πολίτες.
Με σκοπό την ανάπτυξη και εδραίωση της περιβαλλοντικής συνείδησης, από την 1η Σεπτεμβρίου 2022 εισάγεται στα σχολεία η υποχρεωτική χωριστή συλλογή χαρτιού, γυαλιού, πλαστικών, μετάλλων, μπαταριών και αποβλήτων τροφίμων.
Μέτρα για την πρόληψη δημιουργίας αποβλήτων
Με στόχο την πρόληψη δημιουργίας αποβλήτων και την επαναχρησιμοποίηση δημιουργούνται Κέντρα Δημιουργικής Επαναχρησιμοποίησης Υλικών (ΚΔΕΥ) στους δήμους άνω των 20.00 κατοίκων. Πρόκειται ουσιαστικά για οργανωμένους χώρους, στους οποίους οι πολίτες θα μπορούν να αποθέτουν μεταχειρισμένα αντικείμενα κάθε είδους, όπως, ενδεικτικά και όχι περιοριστικά, είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού, παιχνίδια, έπιπλα, ποδήλατα, βιβλία και κλωστοϋφαντουργικά είδη. Τα προϊόντα αυτά ταξινομούνται και επιδιορθώνονται προκειμένου να επαναχρησιμοποιηθούν.
Με σκοπό την προώθηση της πρόληψης δημιουργίας αποβλήτων τροφίμων θεσπίζεται στόχος μείωσης κατά 30% των αποβλήτων τροφίμων το 2030 σε σχέση με το 2022. Για τον σκοπό αυτόν, ενθαρρύνεται η δωρεά και αναδιανομή τροφίμων για ανθρώπινη κατανάλωση, με προτεραιότητα στην ανθρώπινη διατροφή έναντι της χρήσης ως ζωοτροφών και στην εκ νέου μεταποίηση σε προϊόντα που δεν προορίζονται για διατροφή και καθορίζονται οι υποχρεώσεις των δωρητών και των δωρεοδόχων και οι ελάχιστες προϋποθέσεις για την ασφάλεια της ανθρώπινης υγείας. Με βάση την ίδια λογική, γίνεται υποχρεωτική από 1.1.2022 για μια σειρά από επιχειρήσεις (όπως μονάδες επεξεργασίας και μεταποίησης τροφίμων, υπεραγορές τροφίμων, ξενοδοχεία, μεγάλα εστιατόρια, επιχειρήσεις τροφοδοσίας κ.λπ.) η συστηματική καταγραφή των πλεονασμάτων τροφίμων.
Προώθηση δημιουργίας Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ) σε νέα ρεύματα αποβλήτων
Οι παραγωγοί και οι εισαγωγείς, το αργότερο έως το 2024, οργανώνουν και λειτουργούν ΣΕΔ, αναλαμβάνοντας το σύνολο του κόστους διαχείρισης των αποβλήτων τους, συμπεριλαμβανομένης της χωριστής συλλογής τους, για μια σειρά προϊόντων, όπως τα θερμοκηπιακά πλαστικά και οι σωλήνες άρδευσης, τα φαρμακευτικά προϊόντα που προορίζονται για οικιακή χρήση, τα κλωστοϋφαντουργικά, τα στρώματα ύπνου, τα είδη επίπλωσης, τα παιχνίδια και ο αθλητικός εξοπλισμός, τα ηλεκτρικά πατίνια και τα ηλεκτρικά ποδήλατα.
Ενισχύεται ο ρόλος του ΕΟΑΝ – Αυστηροποιούνται οι έλεγχοι
Το νέο σχέδιο νόμου προβλέπει τη θεσμική και οικονομική ενίσχυση του ΕΟΑΝ, ο οποίος πλέον καλείται να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο για την ενίσχυση των δράσεων ανακύκλωσης των ΟΤΑ. Μεταξύ, άλλων, καθιερώνονται συγκεκριμένες προδιαγραφές για το περιεχόμενο των επιχειρησιακών φακέλων που υποβάλλονται, θεσπίζονται συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα για την εξέταση και έγκριση των επιχειρησιακών σχεδίων, καθιερώνεται αναλυτικό ελάχιστο περιεχόμενο για τις αποφάσεις έγκρισης των ΣΕΔ, ρυθμίζονται θέματα αναφορικά με τον εποπτικό και ελεγκτικό ρόλο του ΕΟΑΝ, ενώ συγκεκριμενοποιούνται και αυστηροποιούνται τα πρόστιμα στην περίπτωση παραβατικών συμπεριφορών.
Σημαντική τομή αποτελεί το γεγονός ότι για τον περιορισμό της εισφοροδιαφυγής, δημιουργείται ένα αυστηρό πλαίσιο ελέγχων και κυρώσεων και λαμβάνεται σειρά μέτρων, όπως η συγκεκριμενοποίηση των υποχρεώσεων όσων διεξάγουν εξ αποστάσεως πωλήσεις καθώς και η σύνδεση του Εθνικού Μητρώου Παραγωγών (ΕΜΠΑ) με το Γενικό Εμπορικό Μητρώο (ΓΕΜΗ) και άλλα συναφή μητρώα.
Ουραγός η Ελλάδα στην ΕΕ
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των κρατών με τις χειρότερες επιδόσεις στα ποσοστά ανακύκλωσης και διαχείρισης αποβλήτων. Η χώρα μας παράγει 28,9 τόνους αποβλήτων ανά εκατομμύριο του ΑΕΠ τη στιγμή που ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 17,5 ενώ το 80% των αστικών στερεών αποβλήτων οδηγούνται στην ταφή. Από τα 5,5 εκατ. αστικά απόβλητα που παράγονται, το 44,3% αφορά σε αστικά απόβλητα τροφίμων ενώ η Ελλάδα είναι η τέταρτη χώρα με τη μεγαλύτερη σπατάλη τροφίμων στην ΕΕ καταλαμβάνοντας την 24η θέση. Κατά την περίοδο 2010-2019 το ποσοστό ανακύκλωσης αυξήθηκε μόνο κατά 4% φθάνοντας από το 15% στο 21% ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 47,7%. Εξίσου χαμηλό είναι το ποσοστό των συνολικών αποβλήτων που ανακυκλώνονται το οποίο από 13,2% το 2015 ανήλθε σε μόλις 16% το 2019.
