Κάδοι γεμάτοι με πλαστικά μπουκάλια, τουρίστες που περιφέρονται στα καλντερίμια των ελληνικών νησιών κρατώντας ένα πλαστικό μπουκάλι στο χέρι, παιδιά που στο διάλειμμα βγάζουν από την τσάντα ένα πλαστικό μπουκάλι για να πιούν νερό ή χυμό….Τα πλαστικά μπουκάλια συνεχίζουν να αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής πραγματικότητας, η οποία πασχίζει να στραφεί σε πιο βιώσιμες συνήθειες. Από την άλλη, σε γειτονικές μας χώρες, η αγορά δείχνει να έχει κινηθεί με ταχύτερους ρυθμούς και να έχει μυήσει τους καταναλωτές σε πιο οικολογικές συνήθειες. Αν περιηγηθεί κανείς στο Ταξίμ ή στο Σουλταναχμέτ της Κωνσταντινούπολης θα δει ντόπιους να κάθονται στα καφενεία ή στα εστιατόρια και να πίνουν νερό, γάλα ή χυμούς από χάρτινα μπουκάλια, μαγαζιά που έχουν γεμίσει τα ψυγεία τους με χάρτινες συσκευασίες και παρέες παιδιών που παίζουν στις γειτονιές με ένα χάρτινο κουτί. Τι συμβαίνει τελικά; Είναι η Ελλάδα πίσω στις λεγόμενες «οικολογικές» συσκευασίες ή χώρες όπως η Τουρκία είναι πολύ μπροστά; Πρέπει όντων να «δαιμονοποιούνται» τα πλαστικά μπουκάλια ή το βάρος πρέπει να πέσει στη σωστή διαχείριση, ανακύκλωση και επανάχρησή τους;
Τι λέει η ελληνική αγορά
Η ελληνική αγορά έχει κάνει κάποια πρώτα βήματα για την παραγωγή χάρτινων φιαλών (το φυσικό μεταλλικό νερό ΘΕΟΝΗ, το μεταλλικό νερό MINOA WATER, η χάρτινη φιάλη της Tetra Pak) ακολουθώντας τις καινοτομίες ευρωπαϊκών εταιρειών (το ουίσκι Johnnie Walker σε χάρτινη συσκευασία, η coca-cola επίσης σε χάρτινη συσκευασία). Όπως αναφέρει πηγή της αγοράς, «η παραγωγή χάρτινων φιαλών απαιτεί επενδύσεις και άλλες γραμμές παραγωγής. Πολλές επιχειρήσεις δεν είναι σε θέση να προχωρήσουν σε τέτοιες αλλαγές ειδικά τη στιγμή που το καταναλωτικό κοινό δεν είναι πλήρως εξοικειωμένο. Επίσης, τα χάρτινα μπουκάλια περιέχουν επίσης ποσοστό πλαστικού. Δεν είναι 100% οικολογικά και ανακυκλώσιμα. Από την άλλη, το πλαστικό είναι ένα υλικό με αρκετά πλεονεκτήματα (είναι ελαφρύ άρα προκαλεί και μικρότερες εκπομπές άνθρακα σε σχέση π.χ. με το γυαλί όταν μεταφέρεται σε αποστάσεις, εύχρηστο και οικονομικό), μας διευκολύνει στην καθημερινότητα μας και οι πλαστικές φιάλες είναι δύσκολο να αντικατασταθούν αφού εξυπηρετούν. Το πρόβλημα εντοπίζεται στη διαχείρισή τους και στο πώς και εάν συλλέγονται επαρκώς και τελικά πως γίνεται η ανακύκλωσή τους ώστε να καταλήξουν να γίνουν νέα υλικά (και νέες φιάλες) και όχι απορρίμματα που θα διαρρεύσουν στο περιβάλλον».
Το νομικό πλαίσιο και ο ρόλος της αγοράς
Η Ελλάδα προχώρησε πριν από έναν χρόνο με το Ν. 4736/2020 στην ενσωμάτωση της σχετικής οδηγίας (2019/904) για τα πλαστικά μιας χρήσης. Ο Ν. μεταξύ άλλων προβλέπει ότι οι πλαστικές φιάλες μιας χρήσης από PET (τερεφθαλικό πολυαιθυκένιο), θα πρέπει συλλέγονται χωριστά και να ανακυκλώνονται σε ποσοστό 77% έως το 2025 και σε ποσοστό 90% έως το 2029. Και ενώ κατά γενική ομολογία, η χώρα μας δεν θεωρείται ότι έχει καταγράψει σημαντικές καθυστερήσεις στην προσαρμογή του νομικού πλαισίου, πρακτικά καταγράφεται ήδη κωλυσιεργία η οποία, όπως εξηγούν παράγοντες της αγοράς, οφείλεται τόσο στους ΟΤΑ όσο και σε ένα ασαφές ακόμη πλαίσιο για τη διαχείριση των πλαστικών φιαλών.
Ακόμη, από τον Ιανουάριο του 2023 ξεκινά – κατά το επιτυχημένο παράδειγμα κρατών στη Βόρεια Ευρώπη και την Βαλτική - η λειτουργία συστήματος επιστροφής εγγύησης για πλαστικές φιάλες, δηλαδή, όταν επιστρέφουμε το πλαστικό μπουκάλι στα κατάλληλα σημεία θα παίρνουμε πίσω ένα μέρος του αντίτιμου που δώσαμε για να αγοράσουμε το προϊόν. Στόχος είναι με αυτό το σύστημα να συλλέγεται το 77% των πλαστικών φιαλών που διατίθενται στην αγορά έως το 2025 και το 90% έως το 2029. Μέχρι τον Ιούλιο του 2023, οι πλαστικές φιάλες θα πρέπει να έχουν καπάκια που παραμένουν προσαρτημένα στο προϊόν (δεν θα απορρίπτονται δηλαδή ξεχωριστά) και μέχρι τον Ιανουάριο του 2025, οι πλαστικές φιάλες PET θα πρέπει να διατίθενται στην αγορά με 25% ανακυκλωμένο υλικό, δηλαδή το 25% του μπουκαλιού θα πρέπει να είναι από ανακυκλώμενο PET.
Ωστόσο, όπως σημειώνουν παράγοντες της αγοράς ήδη σημειώνονται καθυστερήσεις και δεν θα είναι εφικτή η πανελλαδική εφαρμογή του συστήματος εγγυοδοσίας το 2023 (όπως προβλέπει ο νόμος) καθώς το γεγονός ότι θα εμπλέκονται πολλές εταιρείες (φορείς) περιπλέκει τη διαδικασία και τείνει να δημιουργήσει μεγάλα κωλύματα. Ως προς αυτό έχει προταθεί ως λύση η διαχείριση του έργου από την Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης, η οποία δραστηριοποιείται στον τομέα από το 2001 ενώ ένα άλλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει το σύστημα εγγυοδοσίας είναι ότι δεν έχει ξεκαθαριστεί το πώς θα αναπτυχθεί επαρκές δίκτυο των μηχανών αντίστροφης πώλησης (τα λεγόμενα Reverse Vending Machines).
Ακόμη, σύμφωνα με πληροφορίες κάποιοι ΟΤΑ ασκούν πιέσεις ώστε να μειωθεί το τέλος ταφής που θεσπίστηκε ενώ παρά το γεγονός ότι από τις 5/1/2022 προβλέπεται η συλλογή απορριμμάτων συσκευασίας σε τέσσερα διαφορετικά ρεύματα σε δήμους και επιχειρήσεις, ελάχιστη πρόοδος έχει σημειωθεί . Πρόκειται για μία νομοθετική απαίτηση αντιφατική, καθώς ο νόμος ζητάει τη χωριστή συλλογή ενώ πάρα πολλοί ΟΤΑ (αν όχι οι περισσότεροι) δεν έχουν οχήματα χωριστής αποκομιδής των τεσσάρων αυτών ρευμάτων – ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των Νησιωτικών ΟΤΑ δεν έχουν καν οργανωμένους χώρους για τη διαχείριση των ανακυκλώσιμων (ΣΜΑΥ - Σταθμός Μεταφόρτωσης Ανακυκλώσμων Υλικών).
Νησιά: Τουριστική περίοδος γεμάτη … πλαστικό
Ακόμη πιο επιτακτική είναι η ανάγκη κινητοποίησης στα νησιά τα οποία κατά την θερινή περίοδο επιβαρύνονται σημαντικά εξαιτίας της αυξημένης τουριστικής κίνησης. Και από ό,τι φαίνεται οι εικόνες των κάδων κοινών απορριμμάτων που ξεχειλίζουν από πλαστικά μπουκάλια θα εξακολουθούν να τραυματίζουν το νησιωτικό τοπίο για αρκετό ακόμη διάστημα. Εκτός από εξαιρέσεις, όπου οι ΟΤΑ είναι πιο ευαισθητοποιημένοι και καταγράφουν καλές επιδόσεις, η νησιωτική χώρα αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα συλλογής και ανακύκλωσης πλαστικών συσκευασιών μιας χρήσης.
«Σε πολλά νησιά, παρόλο που η ΕΕΑΑ έχει παραχωρήσει μπλε κάδους και οχήματα, αυτοί παραμένουν σε αχρηστία, με ευθύνη του εκάστοτε ΟΤΑ. Κανένα πρόστιμο ή ποινή δεν επιβάλλεται από την Πολιτεία όπως θα έπρεπε. Τα ανακυλώσιμα καταλήγουν τελικά προς ταφή όχι μόνο γιατί δεν υπάρχει η απαραίτητη οργάνωση από τους ΟΤΑ στα δρομολόγια αποκομιδής, αλλά γιατί δεν έχουν καν φροντίσει να δημιουργήσουν κατάλληλους χώρους για προσωρινή αποθήκευση-δεματοποίηση των ανακυκλώσιμων ώστε να γίνει στη συνέχεια μεταφόρτωση σε πιο οργανωμένες μονάδες ανακύκλωσης εκτός νησιού (ΚΔΑΥ άλλων νησιών ή ΚΔΑΥ Αττικής). Η ανακύκλωση θέλει οργάνωση, σύστημα και σχεδιασμό και απ’ ότι φαίνεται δεν είναι και η πρώτη προτεραιότητα της Νησιωτικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης – ή τουλάχιστον δεν είναι ακόμη», αναφέρει πηγή της αγοράς.
Η λύση στο πρόβλημα
Όπως αναφέρει παράγοντας της αγοράς μιλώντας στο Insider.gr «μέχρι σήμερα, το ελληνικό σύστημα είχε μερικώς επαναπαυθεί στην καλή δουλειά που έκανε η ΕΕΑΑ. Ωστόσο, πρέπει να ξεκαθαριστεί το νομικό πλαίσιο και να αλλάξουν οι προβλέψεις για το σύστημα εγγυοδοσίας, ενώ απαιτούνται συντονισμένες κινήσεις και αποφασιστικότητα για να λειτουργήσει το νέο πλαίσιο στην πράξη. Οι επιχειρήσεις είναι έτοιμες και αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, η τουριστική βιομηχανία επίσης. Αλλά δεν αρκεί να το θέλουν οι επιχειρήσεις. Απαιτούνται υποδομές, πρέπει να συνεργαστούν και οι ΟΤΑ (η ανακύκλωση είναι θέμα τοπικό, απαιτούνται δίκτυα αποκομιδής ανακυκλώσιμων και σταθμοί μεταφόρτωσης ανακυκλώσιμων υλικών) και πρέπει να αλλάξει και η κουλτούρα των καταναλωτών. Μόνο με τους μπλε κλάδους και τον τρόπο που συλλέγονται σήμερα οι φιάλες, δεν θα μπορέσουμε να επιτύχουμε το στόχο του 90% (συλλογής πλαστικών φιαλών PET) μέχρι το 2029. Από την άλλη, για να επιτευχθούν όλα αυτά υπάρχει χρηματοδότηση από εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους, το θέμα είναι να «ξεκολλήσουν» οι διαδικασίες και να περάσουμε από τη θεωρία στην πράξη».
