Τα ευρωπαϊκά κράτη έχουν σημειώσει ελάχιστη πρόοδο στον τομέα της κυκλικής οικονομίας με κάποιες χώρες μάλιστα να κάνουν βήματα προς τα … πίσω.
Η ΕΕ διέθεσε 10 δισεκατομμύρια ευρώ μεταξύ 2016 και 2020 προκειμένου τα κράτη – μέλη να επενδύσουν στην πράσινη καινοτομία και να βοηθήσουν τις επιχειρήσεις να προηγηθούν στη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος αυτών των χρημάτων δαπανήθηκε για τη διαχείριση των απορριμμάτων παρά για την αποτροπή τους μέσω ενός κατάλληλου κυκλικού σχεδιασμού, κάτι που πιθανώς θα είχε μεγαλύτερο αντίκτυπο.
Σχετική έκθεση που δημοσιεύθηκε πριν από λίγες ημέρες από το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο αναφέρει ότι τα μέτρα της ΕΕ και τα δισεκατομμύρια ευρώ που διοχετεύθηκαν είχαν μικρό αντίκτυπο στη μετάβαση των χωρών της ΕΕ, ιδίως όσον αφορά τον κυκλικό σχεδιασμό των προϊόντων και των διαδικασιών παραγωγής. Σε αυτό το πλαίσιο, η επίτευξη της φιλοδοξίας της ΕΕ για διπλασιασμό της ανακύκλωσης κατά την τρέχουσα δεκαετία από ό,τι κατά την προηγούμενη θα είναι «σα να προσπαθούμε να τετραγωνίσουμε τον κύκλο», όπως επισημαίνουν οι ελεγκτές.
Συνολικά, η ΕΕ έχει σημειώσει πολύ μικρή πρόοδο όσον αφορά στην κυκλικότητα. Μεταξύ 2015 και 2021, το μέσο ποσοστό κυκλικότητας και για τις 27 χώρες της ΕΕ αυξήθηκε μόνο κατά 0,4 ποσοστιαίες μονάδες. Επτά από αυτές – Λιθουανία, Σουηδία, Ρουμανία, Δανία, Λουξεμβούργο, Φινλανδία και Πολωνία –κατέγραψαν μάλιστα πτώση κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Τα μέτρα που έχει λάβει η ΕΕ και το «φάουλ» στην υλοποίηση
Η αρχή της κυκλικής οικονομίας βασίζεται στη διατήρηση των προϊόντων, των υλικών και των πόρων για όσο το δυνατόν περισσότερο, ώστε να ελαχιστοποιηθούν τα απόβλητα. Για να βοηθήσει στην κυκλική μετάβαση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε δύο σχέδια δράσης για την κυκλική οικονομία. Η πρώτη, το 2015, περιείχε 54 συγκεκριμένες δράσεις. Το δεύτερο, που εκδόθηκε το 2020, πρόσθεσε 35 νέες δράσεις και έθεσε στόχο να διπλασιάσει το «ποσοστό κυκλικότητας» δηλαδή το ποσοστό του υλικού που ανακυκλώνεται και γυρίζει πίσω στην οικονομία της ΕΕ έως το 2030. Κανένα από αυτά τα σχέδια δεν είναι δεσμευτικό, αλλά έχουν σχεδιαστεί για να υποστηρίξουν τα κράτη μέλη στην αύξηση των δραστηριοτήτων κυκλικής οικονομίας τα τελευταία χρόνια. Μέχρι τον Ιούνιο του 2022, σχεδόν όλες οι χώρες της ΕΕ είχαν καταρτίσει εθνική στρατηγική κυκλικής οικονομίας ή βρίσκονταν στη διαδικασία ανάπτυξής της.
Ωστόσο, οι ελεγκτές θεωρούν ότι τα συγκεκριμένα μέτρα, είχαν - στην καλύτερη περίπτωση - μέτριο αντίκτυπο βοηθώντας τις επιχειρήσεις να παράγουν ασφαλέστερα προϊόντα ή να αποκτήσουν πρόσβαση σε καινοτόμες τεχνολογίες με σκοπό να καταστήσουν τις διαδικασίες παραγωγής τους πιο βιώσιμες. Η έκθεση υπογραμμίζει επίσης το θέμα της προγραμματισμένης απαξίωσης, την πρακτική του τεχνητού περιορισμού της ωφέλιμης ζωής ενός προϊόντος, έτσι ώστε να πρέπει να αντικατασταθεί. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο εντοπισμός της προγραμματισμένης απαξίωσης δεν ήταν εφικτός, παρόλο που η εξάλειψή της είναι σαφώς καθοριστική για πιο βιώσιμα προϊόντα.
Η προσέγγιση της «κυκλικής οικονομίας» έχει σημαντικά πλεονεκτήματα όσον αφορά τη βιωσιμότητα. Για τους πολίτες, σημαίνει προϊόντα που διαρκούν περισσότερο ή/και είναι πιο εύκολο να επισκευαστούν, να αναβαθμιστούν, να επανακατασκευαστούν, να επαναχρησιμοποιηθούν ή να ανακυκλωθούν. Για τις επιχειρήσεις, προσφέρει μια σειρά από πλεονεκτήματα, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης αποδοτικότητας των πόρων και της χαμηλότερης έκθεσης στην αστάθεια των τιμών. Ωστόσο, δεδομένου ότι περίπου το 80% των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενός προϊόντος καθορίζεται από τον σχεδιασμό του, οι κυβερνητικές πολιτικές μάλλον θα πρέπει να εστιάσουν περισσότερο στον αρχικό σχεδιασμό, μια στρατηγική η οποία ενισχύθηκε πρόσφατα με πρωτοβουλία της Κομισιόν.
