Η δημογραφική συρρίκνωση και η γήρανση του πληθυσμού αποτελούν δύο αλληλένδετα και εξαιρετικά περίπλοκα ζητήματα που απειλούν τη βιωσιμότητα της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας. Η αρνητική πορεία του φυσικού ισοζυγίου, που καταγράφεται πλέον σε όλες τις περιφέρειες της χώρας, αναδεικνύει την επιτακτική ανάγκη για άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου.
Σύμφωνα με την τριμηνιαία έκθεση του ΙΟΒΕ, η μείωση των γεννήσεων, σε συνδυασμό με την αύξηση του μέσου όρου ηλικίας των μητέρων, δημιουργούν ένα μείγμα που επιδεινώνει το δημογραφικό πρόβλημα. Επιπρόσθετα, το μεταναστευτικό ισοζύγιο, αν και συμβάλλει στην αναχαίτιση της πληθυσμιακής μείωσης σε ορισμένες περιφέρειες, δεν αρκεί για να αντιστρέψει την αρνητική της τάση.
Η Κρήτη αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση, όπου το θετικό μεταναστευτικό ισοζύγιο υπερκαλύπτει το οριακά αρνητικό φυσικό ισοζύγιο, με αποτέλεσμα να παρουσιάζει οριακά θετικό ρυθμό πληθυσμιακής ανάπτυξης. Ωστόσο, αυτή η εξέλιξη δεν είναι αρκετή για να αντισταθμίσει την πληθυσμιακή μείωση που καταγράφεται στις υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας.
Η μείωση του εργατικού δυναμικού, η αύξηση των δαπανών για την κοινωνική ασφάλιση και την υγειονομική περίθαλψη, καθώς και η συρρίκνωση της καταναλωτικής βάσης, αποτελούν ορισμένες μόνο από τις προκλήσεις που ενδέχεται να επηρεάσουν την εγχώρια οικονομία και κοινωνία.
Η ανάγκη για την υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης και μακροπρόθεσμης στρατηγικής για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος είναι επιτακτική, σύμφωνα με το ΙΟΒΕ. Οι πολιτικές που αφορούν το φυσικό ισοζύγιο, όπως η στήριξη της οικογένειας, η ενίσχυση των δομών φροντίδας παιδιών και η προώθηση της ισότητας των φύλων, απαιτούν χρόνο για να αποδώσουν καρπούς. Ωστόσο, αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία ενός βιώσιμου δημογραφικού μέλλοντος.
Παράλληλα, οι πολιτικές ενίσχυσης του μεταναστευτικού ισοζυγίου, όπως η προσέλκυση νέων και καταρτισμένων μεταναστών, μπορούν να συμβάλουν στην άμεση αντιμετώπιση της πληθυσμιακής μείωσης.
Αγορά εργασίας
Η δυναμική της αγοράς εργασίας στην Ελλάδα παρουσιάζει μια εικόνα με αντιφατικά στοιχεία, όπου η μείωση της ανεργίας συνυπάρχει με σημαντικές περιφερειακές ανισότητες και προκλήσεις. Ενώ το ποσοστό ανεργίας συρρικνώθηκε περαιτέρω το 2023 σε 11 από τις 13 περιφέρειες, παραμένει ανησυχητικά υψηλή η διασπορά του μεταξύ των περιφερειών. Η εξαίρεση των Ιονίων Νήσων και της Ηπείρου, όπου η ανεργία αυξήθηκε, υπογραμμίζει την ανάγκη για στοχευμένες παρεμβάσεις σε αυτές τις περιοχές.
Η ισχυρότερη πτώση της ανεργίας το 2023 καταγράφηκε στη Δυτική Ελλάδα, το Νότιο Αιγαίο και τη Στερεά Ελλάδα, γεγονός που υποδηλώνει την αποτελεσματικότητα των πολιτικών απασχόλησης σε αυτές τις περιοχές. Ωστόσο, η Δυτική Μακεδονία συνεχίζει να αντιμετωπίζει το οξύτερο πρόβλημα ανεργίας, απαιτώντας άμεση και ουσιαστική στήριξη.
Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της ελληνικής αγοράς εργασίας είναι το υψηλό ποσοστό αυτοαπασχόλησης, το οποίο είναι υπερδιπλάσιο στην ελληνική περιφέρεια σε σχέση με την Αττική. Αυτό το φαινόμενο υποδηλώνει την ανάγκη για την ενίσχυση της μισθωτής απασχόλησης στην περιφέρεια, καθώς και για την υποστήριξη των αυτοαπασχολούμενων μέσω προγραμμάτων κατάρτισης και χρηματοδότησης.
Η συμμετοχή στην αγορά εργασίας παραμένει χαμηλότερη του μέσου ευρωπαϊκού όρου σε 12 από τις 13 ελληνικές περιφέρειες, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη για την εφαρμογή πολιτικών που θα ενθαρρύνουν την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στην αγορά εργασίας.
Η κατανομή της απασχόλησης μεταξύ πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα διαφέρει σημαντικά μεταξύ των περιφερειών, αντανακλώντας τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής. Ωστόσο, μια κοινή μακροχρόνια τάση είναι η αύξηση του μεριδίου απασχόλησης στον τριτογενή τομέα, γεγονός που υποδηλώνει την ανάγκη για την προσαρμογή των πολιτικών απασχόλησης στις νέες τάσεις της αγοράς εργασίας.
Η ενίσχυση της συμμετοχής στην επίσημη αγορά εργασίας, η άμβλυνση της διαπεριφερειακής διασποράς του ποσοστού ανεργίας, η τόνωση της ανάπτυξης της μισθωτής απασχόλησης στην περιφέρεια και η αναβάθμιση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού αποτελούν κρίσιμες προτεραιότητες για την ελληνική κυβέρνηση. Η εφαρμογή στοχευμένων πολιτικών και προγραμμάτων, που λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε περιφέρειας, είναι απαραίτητη για την επίτευξη βιώσιμης και ισόρροπης ανάπτυξης της αγοράς εργασίας, με βάση το ΙΟΒΕ.
