Μπορεί η «μεγάλη φυγή των εργαζομένων» που ήρθε στο προσκήνιο μετά την πανδημία, να μην επιβεβαιώνεται από αριθμούς ή στατιστικές, η έλλειψη των εργαζομένων όμως σε συγκεκριμένους κλάδους είναι γεγονός και απειλεί την ποιότητα και την βιωσιμότητά τους. Ένας εκ των κλάδων αυτών, που αποτελεί μάλιστα και μεγάλο τροφοδότη της ελληνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας είναι και ο τουρισμός, ο οποίος σύμφωνα με τα στελέχη του εμφανίζει ήδη μεγάλα προβλήματα επάρκειας στελεχών, τα οποία, δεδομένου ότι πρόκειται για μια οικονομική δραστηριότητα παροχής υπηρεσίας και άρα βασίζεται στον ανθρώπινο παράγοντα, μπορεί να αποβούν μοιραία για την ποιότητα του και την φήμη των προορισμών.
Το μέγεθος του προβλήματος
Το πρόβλημα είναι έντονο και είχε σκιαγραφηθεί ήδη από πέρυσι με τους φορείς του κλάδου να επισημαίνουν ότι τα ξενοδοχεία και ευρύτερα ο τουριστικός τομέας, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς, αντιμετώπισαν ιδιαίτερα σημαντικά προβλήματα εύρεσης προσωπικού.
Για την ακρίβεια σύμφωνα με την μελέτη του ΙΝΣΕΤΕ «Απασχόληση και ελλείψεις εργατικού δυναμικού στα ελληνικά ξενοδοχεία στην αιχμή της θερινής σεζόν 2021» η οποία εκπονήθηκε με την αξιοποίηση στοιχείων του ΙΤΕΠ του ΞΕΕ, 1 στις 5 θέσεις των ξενοδοχείων δεν καλύφθηκαν.
Στην αιχμή μάλιστα της θερινής σεζόν του 2021, σε εθνικό επίπεδο 53.249 θέσεις εργασίας από τις 244.124 θέσεις εργασίας που προβλέπονται βάσει οργανογράμματος στα ξενοδοχεία παρέμειναν κενές. Πρόκειται δηλαδή για μια ποσοστιαία μεσοσταθμική έλλειψη της τάξης του 22% στο απόγειο της σεζόν, η οποία μάλιστα, βάσει της μελέτης, εντοπίστηκε σε όλα τα τμήματα λειτουργίας των ξενοδοχείων.
Σε μια προσπάθεια επιμερισμού του προβλήματος, από το σύνολο των 10.050 ξενοδοχείων που υπάρχουν στην Ελλάδα, το 38% (3.780 ξενοδοχεία) εμφάνισε έλλειψη σε τουλάχιστον μία θέση Kαμαριέρας, το 30% (3.027 ξενοδοχεία) σε Receptionist, το 27% (2.751 ξενοδοχεία) σε Σερβιτόρο και το 18% σε Bοηθό Σερβιτόρου (1.811) και Barista (1.800).
Παρότι το πρόβλημα των ελλείψεων δεν ανέκυψε τα δύο τελευταία έτη, εντάθηκε αισθητά μετά την πανδημία αφού το κλείσιμο πολλών καταλυμάτων τις δύο προηγούμενες χρονιές είχε ως αποτέλεσμα την φυγή πολλών εργαζομένων από τον κλάδο HO.RE.CA. και την απασχόλησή τους σε άλλους κλάδους, με μονιμότερες και πιο σταθερές σχέσεις απασχόλησης (π.χ. εφοδιαστική αλυσίδα, logistics ή υπηρεσίες διανομών).
Κάπως έτσι οι ελλείψεις εργαζομένων χαρακτηρίζονται τροχοπέδη και της φετινής χρονιάς, η οποία, όπως όλα δείχνουν, θα κινηθεί με ιδιαίτερα ανοδικούς ρυθμούς. Το παραπάνω επισφραγίζει άλλωστε και το πρόσφατο tweet του πρώην προέδρου του ΣΕΤΕ και επικεφαλής του Ομίλου IKOS, Ανδρέα Ανδρεάδη στο οποίο ανέφερε: «Πράγματι υπάρχει τεράστια έλλειψη προσφοράς εργασίας με αμοιβές σημαντικά πάνω από τις κλαδικές συμβάσεις. Τα μεγαλύτερα προβλήματα εντοπίζονται στον επισιτισμό (κουζίνα & service) με ακάλυπτες πάνω από 50.000 θέσεις. Απαιτούνται λύσεις τώρα, ο ποιοτικός τουρισμός μας κινδυνεύει!».
Η φετινή εικόνα δε, σύμφωνα με στελέχη του κλάδου, εμφανίζει χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αδιέξοδα. «Φέτος υπάρχει έντονη κινητικότητα με πλειοδοσία μισθών, γεγονός που οδηγεί σε κενά της τελευταίας στιγμής που θα μπορούσαν να στοιχίσουν σε πολλές επιχειρήσεις. Αυτό αν και πρόσκαιρα ευνοεί τον εργαζόμενο, μπορεί να οδηγήσει σε κανιβαλισμό την αγορά εργασίας και τελικά να επιφέρει μια εικόνα πλήρους ανισορροπίας που με την σειρά της θα οδηγήσει σε “θυματοποίηση” πολλών εργαζομένων, σε λουκέτα επιχειρήσεων και βέβαια σε μια συγκέντρωση που δεν θα ευνοήσει στο τέλος της ημέρας την αγορά» αναφέρουν χαρακτηριστικά στο insider.gr
Οι αιτίες του
To πρόβλημα χαρακτηρίζεται από τους παράγοντες του κλάδου δομικό και για την λύση θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι αιτίες του και να προωθηθούν ρηξικέλευθες αλλαγές.
Ο πυρήνας του θα πρέπει να αναζητηθεί πρωτίστως στις εργασιακές σχέσεις των εργαζομένων στον τουρισμό και στον τρόπο που αυτές διαμορφώνονται τόσο από τις εκάστοτε συνθήκες όσο κι από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της επιχειρηματικής αυτής δραστηριότητας. Πέρα από τις αμοιβές για παράδειγμα, βαρύνουσας σημασίας χαρακτηρίζονται και οι ώρες απασχόλησης που πολλές φορές υπερβαίνουν του κανονικού ωραρίου αλλά και οι συνθήκες απασχόλησης όπως για παράδειγμα η διαμονή των εργαζομένων στους κατά τόπους τουριστικούς προορισμούς. Η εξίσωση ειδικά στην τελευταία περίπτωση είναι δύσκολη αν λάβει κανείς υπόψη του και το γεωγραφικό ανάγλυφο της χώρας. «Ένα κατάλυμα σε μια τουριστική πόλη της Γερμανίας για παράδειγμα θα μπορούσε να δημιουργήσει εγκαταστάσεις διαμονής των εργαζομένων σε μια γειτονική κωμόπολη που θα υπήρχαν διαθέσιμοι χώροι ή οικόπεδα, έστω κι αν αυτή απήχε μισή ώρα από το κατάλυμα. Σκεφτείτε πώς μπορεί να λυθεί κάτι αντίστοιχο σε ένα μικρό νησί της χώρας, όπως για παράδειγμα η Ιθάκη» επεσήμανε στέλεχος της αγοράς εργασίας μιλώντας πρόσφατα στο insider.gr. Ανασταλτικός παράγοντας είναι φυσικά και η εποχικότητα του επαγγέλματος, η οποία στερεί στο μεγαλύτερο μέρος του έτους ένα κάποιο σταθερό εισόδημα από τους εργαζόμενους του κλάδου, το οποίο είναι αδύνατο να καλυφθεί με επιδόματα. Σε όλα τα παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και οι αυθαιρεσίες από πλευράς κάποιων εργοδοτών, οι οποίες δεν χαρακτηρίζουν αποκλειστικά τον κλάδο του τουρισμού, επιτείνουν όμως στην περίπτωση του συγκεκριμένου κλάδου, το πρόβλημα.
Αυτές οι αυθαιρεσίες, έχουν οδηγήσει και σε μια τιμωρητική πολιτική από πλευράς των εργαζομένων, δεδομένης της κακοποίησης όλη την προηγούμενη δεκαετία της κρίσης. «Έχει φύγει ένα κομμάτι εργαζομένων από την αγορά όχι αδίκως, δικαιολογημένα, γιατί είχαν κακοποιηθεί και τώρα τιμωρούν άλλους εργοδότες. Πρόκειται για μια νέα πανδημία», ανέφερε σχετικά με το πρόβλημα της έλλειψης προσωπικού, ο κ. Ιωάννης Γρύλος, ιδρυτής και πρόεδρος του ομίλου IOGR στο περιθώριο της επίσημης παρουσίασης του προγράμματος της Sky Εxpress. «Η αεροπορία προς το παρόν δεν έχει πρόβλημα, όμως στο ξενοδοχειακό κομμάτι υπάρχουν ελλείψεις» τόνισε συμπληρώνοντας ότι η «σοβαρή έλλειψη εργαζομένων, ενδέχεται να έχει αντίκτυπο στην ποιότητα του τουριστικού προϊόντος».
Στη δομική σχέση που χτίζει κάθε εταιρία με τους εργαζόμενούς της και βέβαια στην πολιτική των αμοιβών στάθηκε και ο Γιάννης Κόλλας, Διευθυντής Ανθρώπινου Δυναμικού του Διεθνούς Αεροδρομίου Αθηνών (ΔΑΑ) «Ελ. Βενιζέλος» κατά την παρουσίαση της νέας φάσης προγράμματος «Ανοικτής Καινοτομίας» “THE DIGITAL GATE IV: The Airport Innovation Challenge” του ΔΑΑ. «Είμαστε ετοιμοπόλεμοι και μας έχει φέρει σε εγρήγορση η όλη κατάσταση, αν και στο ΔΑΑ δεν αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα που έχουν άλλα αεροδρόμια» σημείωσε.
Σύμφωνα με τον ίδιο, στο αεροδρόμιο Heathrow στο Λονδίνο λείπουν 15 χιλιάδες εργαζόμενοι που για διάφορους λόγους έφυγαν, ενώ αεροπορικές εταιρείες μειώνουν τις θέσεις επιβατών καθώς δεν έχουν επαρκή αριθμό αεροσυνοδών. Την ίδια ώρα μεγάλοι διεθνείς αερομεταφορείς κόβουν σε εβδομαδιαία βάση δρομολόγια λόγω και πάλι ελλείψεων σε προσωπικό εστιάζοντας τα αίτια στο μισθολογικό και στα θέματα αλλαγής νοοτροπίας που επέφερε η πανδημία.
Οι λύσεις
Για όλους του παραπάνω λόγους, οι προτάσεις των φορέων του κλάδου κρίνουν ως αναγκαία την δημιουργία ενός νέου πλαισίου βιωσιμότητας του ελληνικού τουρισμού με έμφαση στην επιμήκυνση της σεζόν, την ανάδειξη νέων προορισμών και την ορθολογική διαχείριση των πιο προβεβλημένων.
Σύμφωνα με τα όσα ανέφερε ο Γιάννης Ρέτσος, πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων σε πρόσφατη συνέντευξή του στον ραδιοφωνικό σταθμό Real Fm, αν δεν επιτευχθεί η χωρική και χρονική διεύρυνση του τουρισμού, τα προβλήματα της λεγόμενης «βαριάς βιομηχανίας» της χώρας, ανάμεσα στα οποία είναι και αυτά της έλλειψης προσωπικού, θα διογκωθούν. «Όσο ο τουρισμός μας χαρακτηρίζεται από έντονη εποχικότητα τόσο θα αντιμετωπίζει σημαντικό έλλειμμα θέσεων απασχόλησης αλλά και σε κάποιες περιπτώσεις, κακές συνθήκες εργασίας. Πολλά προβλήματα οφείλονται στην εποχικότητα στη μικρή σεζόν, καθώς και οι εργαζόμενοι αναγκάζονται να δουλεύουν περισσότερο ώστε να εξασφαλίσουν τη διαβίωση τους επόμενους μήνες, αλλά και κάποιες εταιρείες προχωρούν σε καταστρατήγηση της νομοθεσίας για να εξασφαλίσουν περισσότερη απόδοση, έχοντας έτσι διάφορα δυσάρεστα φαινόμενα» ανέφερε χαρακτηριστικά ο επικεφαλής του ΣΕΤΕ.
Στο φόντο αυτό ο ΣΕΤΕ δρομολογεί και μια καμπάνια σε συνεργασία με την Marketing Greece, η οποία στοχεύει να ενημερώσει το κοινό για το τι σημαίνει η εργασία στον τουρισμό και τι ευκαιρίες καριέρας μπορεί να προσφέρει. Στα μελλοντικά σχέδια της, περιλαμβάνεται δε και η δημιουργία ευκαιριών κατάρτισης εργαζομένων στον τουρισμό, με την βοήθεια των σχετικών κονδυλίων που θα ενεργοποιηθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης.
Θεσμικοί φορείς της τουριστικής αγοράς βέβαια, παρότι αξιολογούν θετικά την αύξηση του κατώτατου μισθού, υπογραμμίζουν την ανάγκη κινήσεων στα μέτωπα των έμμεσων φόρων αλλά και του μη μισθολογικού κόστους, ώστε οι εργοδότες να μπορούν να προσφέρουν ανταγωνιστικούς μισθούς στους δυνητικούς εργαζόμενούς τους
Σε κάθε περίπτωση, όπως επεσήμανε ο επικεφαλής του ΣΕΤΕ, η λύση δεν θα μπορούσε να είναι μια επιδοματική πολιτική, δηλαδή επιδόματα ανεργίας, αλλά πολιτικές επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου ώστε η απασχόληση να επεκτείνεται και την χειμερινή περίοδο, κάτι που επιτυγχάνει το στρατηγικό σχέδιο με ορίζοντα το 2030 που έχει παρουσιάσει ο ΣΕΤΕ. Για την υλοποίηση του, όμως απαιτείται στενή συνεργασία του ιδιωτικού τομέα, του κεντρικού κράτους και των περιφερειών.
