Την επείγουσα ανάγκη να ανοίξει βηματισμό η έρευνα για την ανάπτυξη νέων «όπλων» για την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία μυκήτων που προκαλούν διεισδυτικές λοιμώξεις, καταδεικνύει η πρώτη στο είδος της μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Ο ΠΟΥ εντοπίζει το κενό που υπάρχει στη διάγνωση και τη θεραπεία και εστιάζει στους μύκητες (υπερανθεκτικούς και πανανθεκτικούς) που αποτελούν τεράστιο αναδυόμενο κίνδυνο για τη δημόσια υγεία.
Candida auris, ο πιο φονικός μύκητας
Ο πιο διαβόητος από όλους τους μύκητες είναι ο candida auris, όπως εξηγεί ο Νίκος Σύψας, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Λοιμώξεων (Ε.Ε.Λ), Παθολόγος-Λοιμωξιολόγος, Καθηγητής Παθολογικής Φυσιολογίας- Λοιμωξιολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, Πρόεδρος της Επιτροπής Νοσοκομειακών Λοιμώξεων και Επιστημονικός/Διοικητικός Υπεύθυνος της Μονάδας Λοιμώξεων – COVID, ΓΝΑ «Λαϊκό». Σύμφωνα με τον ειδικό, στην κατηγορία των μικροβίων που δεν τα πιάνει κανένα αντιβιοτικό ανήκουν το acetinobacter και η κλεμπσιέλλα, ενώ μεγάλη απειλή για τις νοσοκομειακές λοιμώξεις αποτελεί ο μύκητας Candida auris ο οποίος ήδη στα νοσοκομεία του εξωτερικού είναι πανανθεκτικός και κατ’ επέκταση φονικός. Στην Ελλάδα, ευτυχώς μέχρι τώρα ο μύκητας Candida auris εξακολουθεί να διατηρεί ευαισθησία σε μία κατηγορία αντι-μυκητιασικών φαρμάκων, τις κανδίνες, οπότε δεν έχει ακόμα καταστεί πανανθεκτικός. Όλα αυτά τα μικρόβια ευθύνονται ετησίως για τουλάχιστον 2500 θανάτους στην Ελλάδα. Πρόκειται για νοσηλευόμενους ασθενείς που εισάγονται στο νοσοκομείο με κάποια πάθηση ή σαν πολυτραυματίες από τροχαία ή άλλα ατυχήματα και πεθαίνουν από ανθεκτική λοίμωξη.
Ποιοι είναι πιο ευάλωτοι
Οι μύκητες προκαλούν μολύνσεις στο δέρμα, την περιοχή των γεννητικών οργάνων και την στοματική κοιλότητα, με την πλειονότητα των περιστατικών να αφορά νοσηλευόμενους ασθενείς με σοβαρές παθήσεις, υπερήλικες και άτομα με ανοσοκαταστολή και εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Πιο ευάλωτοι είναι οι ογκολογικοί ασθένειες που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία, τα άτομα με HIV λοίμωξη και οι μεταμοσχευμένοι ασθενείς που λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα ώστε να μην απορριφθεί το μόσχευμα.
Όπως εξηγεί η Dr. Yukiko Nakatani, υποδιευθύντρια στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για την μικροβιακή αντοχή: «Οι λοιμώξεις από μύκητες απειλούν την ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων και κυρίως των πιο ευάλωτων πληθυσμών, την ώρα που τα περισσότερα κράτη δεν διαθέτουν τα κατάλληλα ‘όπλα’ για να τις αντιμετωπίσουν». Η Dr. Nakatani προσθέτει πως η υστέρηση δεν καταγράφεται μονάχα στην ανάπτυξη θεραπειών, αλλά και διαγνωστικών τεστ, που χρειάζονται οι πληθυσμοί των πιο φτωχών κρατών. Πρόσβαση σε τεστ δεν έχουν ούτε οι τοπικές κοινωνίες ούτε τα νοσοκομεία στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Αυτό το διαγνωστικό κενό αφήνει τους ασθενείς απροστάτευτους, καθώς δεν μπορεί να εξασφαλιστεί έγκαιρη διάγνωση ώστε μετά να τους δοθεί η κατάλληλη θεραπεία, για το ένοχο παθογόνο.
Οι μύκητες που βρίσκονται στη λίστα των παθογόνων υψηλής προτεραιότητας fungal priority pathogens list (FPPL) του ΠΟΥ είναι υπερβολικά επικίνδυνοι για την υγεία, με θνησιμότητα που αγγίζει το 88%. Την ίδια ώρα, η πρόοδος που συντελείται στην ανάπτυξη θεραπειών (συζευγμένες χημειοθεραπείες με μονοκλωνικά αντισώματα, ανοσοθεραπείες, νέα ανοσοτροποιητικά. πολλαπλές μεταμοσχεύσεις οργάνων) αυξάνει τον αριθμό των ανθρώπων που ζουν με ανοσοκαταστολή και είναι ανά πάσα στιγμή ευάλωτοι σε αυτές τις λοιμώξεις.
Με το σταγονόμετρο οι νέες αντιμυκητιασικές θεραπείες
Η έκθεση του ΠΟΥ για τα αντιμυκητιασικά φάρμακα φανερώνει πως στην τελευταία 10ετία, μόνο 4 νέα σκευάσματα εγκρίθηκαν από τις Ανεξάρτητες Ρυθμιστικές Αρχές των ΗΠΑ (FDA), της Ευρώπης (EMA) και της Κίνας.
Αυτή τη στιγμή μόνο εννέα φάρμακα βρίσκονται υπό ανάπτυξη και στοχεύουν τους πιο θανατηφόρους μύκητες της κατηγορίας των πιο επικίνδυνων παθογόνων του ΠΟΥ, όταν σε άλλες κατηγορίες φαρμάκων η έρευνα και ανάπτυξη (R&D) μέσα σε μία πενταετία φέρνει στην φαρμακευτική αγορά τουλάχιστον 20 ή 30 νέα θεραπευτικά σκευάσματα.
Στον τομέα των μυκήτων, ωστόσο, από αυτά τα αναπτυσσόμενα σκευάσματα, μονάχα τρία υποψήφια φάρμακα βρίσκονται σε φάση Φ3 κλινικών μελετών (δηλαδή το τελικό στάδιο), γεγονός που σημαίνει ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε σημαντικό αριθμό εγκρίσεων τα προσεχή χρόνια. Ουσιαστικά για την προσεχή δεκαετία οι νέες αντιμυκητιασικές θεραπείες θα έρχονται με το σταγονόμετρο. Άλλα 22 σκευάσματα βρίσκονται σε στάδιο προκλινικών μελετών, δηλαδή δοκιμάζονται σε πειραματόζωα, αλλά όχι ακόμα σε ανθρώπους.
Με τις υπάρχοντες αντιμυκητιασικές θεραπείες αντιμετωπίζουμε ήδη διάφορα προβλήματα όπως σοβαρές παρενέργειες, αλληλεπιδράσεις των θεραπειών με άλλα φάρμακα, περιορισμένα δοσολογικά σχήματα και ανάγκη για πολυημέρες νοσηλείες που εκθέτουν τους ασθενείς σε μεγαλύτερο κίνδυνο ανθεκτικών μικροβίων μέσα στα νοσοκομεία. Επίσης υπάρχει ανάγκη ανάπτυξης και διάθεσης αντιμυκητιασικών με ευρύ φάσμα δράσης και σκευάσματα με ειδικές δοσολογίες και εύκολο τρόπο χορήγησης κατάλληλο για παιδιά.
Τι ισχύει για τα διαγνωστικά τεστ
Η έκθεση του ΠΟΥ δείχνει ότι ενώ υπάρχουν στη φαρμακευτική αγορά διαγνωστικά τεστ για την ανίχνευση μυκήτων, για την διενέργειά τους απαιτούνται άρτια εξοπλισμένα εργαστήρια και εξειδικευμένο προσωπικό καθώς πρόκειται κυρίως για μοριακά τεστ. Υστέρηση υπάρχει στα γρήγορα και φθηνά τεστ που ελέγχουν για ευρύ φάσμα παθογόνων μυκητιασικής προέλευσης, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε κοινοτικές δομές υγείας. Ο καθηγητής Νίκος Σύψας υπογραμμίζει πως η απρόσκοπτη χρηματοδότηση των νοσοκομείων αποτελεί προαπαιτούμενο για να μπορούν τα νοσοκομεία να εφοδιάζονται με όλα τα νέα διαγνωστικά τεστ που εντοπίζουν γρήγορα το ένοχο παθογόνο, ώστε μετά ο γιατρός να χαράξει την θεραπευτική προσέγγιση. Παλιότερα, που δεν είχαμε τέτοιου είδους τεστ, ο εντοπισμός του ένοχου παθογόνου καθυστερούσε τόσο πολύ, που οι γιατροί ήταν υποχρεωμένοι να δώσουν ευρέως φάσματος αντιβιοτικά ή αντιμυκητιασικά στο ασθενή που είχε εισαχθεί στα επείγοντα, με συνέπεια να αυξάνει η μικροβιακή αντοχή μέσα στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών, τους θαλάμους των κλινικών και τις ΜΕΘ.
