Σε μια εποχή παγκόσμιας υγειονομικής, ενεργειακής και οικονομικής κρίσης, η πληροφόρηση των καταναλωτών σε θέματα ασφάλειας τροφίμων, η αύξηση της εμπιστοσύνης τους στα συστήματα ελέγχου και η ευαισθητοποίησή τους ώστε να λαμβάνουν συνειδητές αποφάσεις σε σχέση με τα τρόφιμα που καταναλώνουν καθίστανται πιο αναγκαία από ποτέ. Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (European Food Safety Authority, EFSA) και οι εταίροι της στα κράτη μέλη της ΕΕ υλοποιούν για τρίτη χρονιά την επικοινωνιακή εκστρατεία #EUChooseSafeFood που συνδέει την επιστήμη με τα τρόφιμα που καταλήγουν στο πιάτο.
Όπως εξηγεί μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Αντώνιος Ζαμπέλας, πρόεδρος του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων και καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην Ελλάδα ο ΕΦΕΤ στηρίζει την εκστρατεία με δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σε θέματα ασφάλειας και διαχείρισης τροφίμων. «Το κυρίαρχο μήνυμα της εκστρατείας EU Choose Safe Food, είναι διαχρονικό: η ασφάλεια των τροφίμων βασίζεται στην ύπαρξη ενός ισχυρού συστήματος ελέγχων το οποίο βασίζεται στην επιστήμη. Σκοπός της καμπάνιας είναι να πληροφορήσει τους καταναλωτές για αυτά τα επιστημονικά δεδομένα, στοχεύοντας στην αύξηση της εμπιστοσύνης τους στα συστήματα ελέγχου και στην ευαισθητοποίησή τους ώστε να κάνουν συνειδητές επιλογές» σημειώνει ο κ. Ζαμπέλας.
Εστιάζοντας στις προτεραιότητες του ΕΦΕΤ, στο πλαίσιο διασφάλισης της διακίνησης ασφαλών τροφίμων στην αγορά, ο κ. Ζαμπέλας μιλώντας στο ΑΠΕ- ΜΠΕ αναλύει το πλέγμα δράσεων σε αυτή τη κατεύθυνση και επισημαίνει ότι, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνεται η βελτίωση της συνεργασίας με όλους τους δημόσιους φορείς που εμπλέκονται στον έλεγχο των τροφίμων για τη διαμόρφωση ενός ενιαίου και αποτελεσματικού συστήματος ελέγχων της χώρας. Ειδική αναφορά κάνει στους ελέγχους που γίνονται από τον Φορέα στην αγορά σημειώνοντας ωστόσο ότι «σήμερα ο ΕΦΕΤ στελεχώνεται από 250 υπαλλήλους σε όλη την χώρα γεγονός που σημαίνει ότι από μόνος του δεν μπορεί να ανταπεξέλθει σε ένα τόσο τιτάνιο έργο». Οι προσπάθειες του Φορέα, σύμφωνα με τον ίδιο, αξιοποιούν τις συνεργασίες με άλλους ελεγκτικούς φορείς και υπηρεσίες των Περιφερειών της χώρας, συνάπτοντας πρωτόκολλα συνεργασίας και επιμερίζοντας τους ελέγχους μεταξύ των υπηρεσιών. «Οι νομοθετικές επικαλύψεις και συναρμοδιότητες μεταξύ ελεγκτικών υπηρεσιών και οι σημαντικές ελλείψεις σε ανθρώπινους αλλά και οικονομικούς πόρους λειτουργούν ως τροχοπέδη και γι' αυτό το λόγο εκτιμώ ότι μια από τις μεταρρυθμίσεις που θα πρέπει να γίνουν στον Δημόσιο Τομέα είναι και ο επανασχεδιασμός του θεσμικού πλαισίου που αφορά στα τρόφιμα και τη διατροφή» τονίζει ο κ. Ζαμπέλας και συμπληρώνει ότι αναγκαία είναι «η δημιουργία μιας "Αρχής Τροφίμων και Διατροφικής Πολιτικής'', που θα ενοποιήσει όλο αυτό το διάσπαρτο σύστημα, θα λειτουργήσει στα πλαίσια της ''Ενιαίας Υγείας'' που προωθείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και που αναπτύσσεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, και που θα είναι μακριά από οποιαδήποτε σύγκρουση συμφερόντων είτε υπουργείων είτε της βιομηχανίας τροφίμων».
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Αντώνιου Ζαμπέλα, προέδρου του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) και καθηγητή στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων και την Μαρία Τσιβγέλη
ΕΡ: Πόσο κρίσιμη είναι σήμερα η πληροφόρηση των καταναλωτών σε θέματα ασφάλειας τροφίμων και η τόνωση της εμπιστοσύνης τους στο σύστημα ασφάλειας των τροφίμων της ΕΕ;
ΑΠ: Σε μια εποχή παγκόσμιας υγειονομικής, ενεργειακής και οικονομικής κρίσης, η επικοινωνία και η αντικειμενική ενημέρωση των καταναλωτών αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη διαμόρφωση μιας καταναλωτικής κουλτούρας συνειδητών επιλογών, την ενθάρρυνση της συμμετοχής στις νέες πολιτικές για τη διατροφική επάρκεια αλλά και την προστασία των ζώων και του περιβάλλοντος από κινδύνους που συνδέονται με την τροφική αλυσίδα.
Οι Ευρωπαίοι συγκαταλέγονται μεταξύ των καλύτερα προστατευμένων και ενημερωμένων καταναλωτών στον κόσμο όσον αφορά στα τρόφιμα που καταναλώνουν. Στο πλαίσιο του συστήματος ασφάλειας τροφίμων της ΕΕ, επιστήμονες από ολόκληρη την ΕΕ εξετάζουν επιστημονικά δεδομένα και μελέτες για την αξιολόγηση των κινδύνων των τροφίμων γεγονός το οποίο διασφαλίζει ότι τα προϊόντα που κυκλοφορούν στις αγορές είναι ασφαλή. Φέρνοντας το καταναλωτικό κοινό σε επαφή με αυτά τα δεδομένα και την επιστήμη πίσω από τα τρόφιμα, αυξάνεται η γνώση τους και η εμπιστοσύνη τους.
ΕΡ: Ποιο είναι το κυρίαρχο μήνυμα της φετινής εκστρατείας EU Choose Safe Food που «τρέχει» πανευρωπαϊκά η EFSA (Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων);
ΑΠ: Το κυρίαρχο μήνυμα της εκστρατείας EU Choose Safe Food, είναι διαχρονικό: η ασφάλεια των τροφίμων βασίζεται στην ύπαρξη ενός ισχυρού συστήματος ελέγχων το οποίο βασίζεται στην επιστήμη. Σκοπός της καμπάνιας είναι να πληροφορήσει τους καταναλωτές για αυτά τα επιστημονικά δεδομένα, στοχεύοντας στην αύξηση της εμπιστοσύνης τους στα συστήματα ελέγχου και στην ευαισθητοποίησή τους ώστε να κάνουν συνειδητές επιλογές.
ΕΡ: Πότε ξεκινά η εκστρατεία EU Choose Safe Food και με ποιες δράσεις θα υλοποιηθεί στην Ελλάδα από τον ΕΦΕΤ;
ΑΠ: Η εκστρατεία εγκαινιάζεται στις 30 Μαΐου στην Ελλάδα και πρόκειται για την δεύτερη συνεχόμενη χρονιά συμμετοχής του ΕΦΕΤ σε αυτήν. Τα κύρια κανάλια προώθησης της εκστρατείας είναι τα ψηφιακά μέσα και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά οι προσπάθειες επικοινωνίας θα ενισχυθούν μέσα από συνεντεύξεις σε τηλεοπτικά προγράμματα, άρθρα σε περιοδικά, σύντομα βίντεο και ενημερωτικά δελτία, συνεργασία με δημοφιλή στο κοινό «επιδραστικά» πρόσωπα («influencers»), αξιοποίηση διαφημιστικού ενημερωτικού υλικού ή με παρουσία σε διάφορες εκδηλώσεις.
ΕΡ: Ποιο είναι το φάσμα των θεμάτων για τα οποία οι καταναλωτές μπορούν να ενημερωθούν;
ΑΠ: Το επίκεντρο της εκστρατείας είναι η εκπαίδευση των καταναλωτών ώστε να κάνουν συνειδητές επιλογές τροφίμων, εξηγώντας την επιστήμη πίσω από την ασφάλειά τους.
Στην τρέχουσα περίοδο θα εστιάσουμε σε τρείς αλληλένδετες μεταξύ τους θεματικές ενότητες: τη σπατάλη, την υγιεινή και τους επιμολυντές των τροφίμων. Μέσα από τις δράσεις και το υλικό που θα δημιουργηθεί θα αναδειχθεί πώς αυτά τα θέματα συνδέονται μεταξύ τους και πώς ακολουθώντας ορθούς κανόνες υγιεινής, αποφεύγουμε τους επιμολυντές και μειώνουμε την σπατάλη των τροφίμων.
ΕΡ: Η σπατάλη τροφίμων (Food Waste) κυριαρχεί στον σύγχρονο κόσμο. Πώς αντιμετωπίζεται από τα ελληνικά νοικοκυριά και τι δράσεις θα υλοποιηθούν στο πλαίσιο μείωσης του φαινομένου;
ΑΠ: Η σπατάλη τροφίμων είναι ένα φαινόμενο που έχει ενταθεί δραματικά στην εποχή μας και απασχολεί τόσο τους επιστήμονες όσο και έναν συνεχώς αυξανόμενο αριθμό ευαισθητοποιημένων ενεργών πολιτών, καθώς αποτελεί πληγή για την οικονομία και τη βιώσιμη ανάπτυξη, αν αναλογιστεί κανείς τα χρήματα και την ενέργεια που καταναλώνονται για την παραγωγή τροφίμων, τα οποία μετά απορρίπτονται και δε φτάνουν ποτέ στους ανθρώπους που τα έχουν ανάγκη.
Δυστυχώς τα δεδομένα είναι αμείλικτα: το ένα τρίτο των παραγόμενων τροφίμων παγκοσμίως απορρίπτονται. Η τάση είναι παρόμοια και στην Ε.Ε., όπως και στην Ελλάδα. Μέσω της παρούσας επικοινωνιακής εκστρατείας δίνεται η πολύτιμη ευκαιρία να εκπαιδευτούν οι καταναλωτές στη σωστή ανάγνωση της ετικέτας των τροφίμων, με έμφαση στη διαφοροποίηση ανάμεσα στην ημερομηνία ελάχιστης διατηρησιμότητας («ανάλωση κατά προτίμηση πριν από») και στην ημερομηνία ανάλωσης («ανάλωση έως»), προκειμένου να αποθηκεύουν και να διατηρούν τα τρόφιμα που προμηθεύονται για το επιτρεπόμενο χρονικό διάστημα στις κατάλληλες συνθήκες, ώστε να μπορούν να τα καταναλώνουν με ασφάλεια και να μην τα απορρίπτουν δίχως να χρειάζεται.
Σκοπός της καμπάνιας είναι μέσω της ενημέρωσης των καταναλωτών, να μειωθεί η ποσότητα των τροφίμων που απορρίπτονται λόγω εσφαλμένης πληροφόρησης σχετικά με το πόσο ασφαλή είναι για κατανάλωση τα αγαθά που προμηθεύονται για τη διατροφή τους και μπορεί να συμβάλει σημαντικά στη συνολική μείωση των απορριμμάτων τροφίμων στην Ε.Ε., καθώς και στην καλλιέργεια μιας νοοτροπίας τήρησης κανόνων ορθής υγιεινής πρακτικής σε επίπεδο νοικοκυριού, με τελικό κέρδος την βιώσιμη ασφάλεια των τροφίμων.
Με άλλα λόγια, έχοντας ως οδηγό την ορθή κατανόηση της πληροφορίας από τις ετικέτες των τροφίμων, θα είμαστε πλέον σε θέση ως χειριστές τροφίμων στο νοικοκυριό μας να προγραμματίσουμε την ορθή προμήθεια κατάλληλης ποσότητας ευαλλοίωτων τροφίμων και τη διατήρησή τους στις προβλεπόμενες συνθήκες, ώστε να καταναλωθούν έγκαιρα και να μη χρειαστεί να τα πετάξουμε. Ομοίως, για τα μη ευαλλοίωτα, μπορούμε με τη γνώση που προσφέρει η εκστρατεία να μάθουμε να προγραμματίζουμε την προμήθεια και τη σωστή αποθήκευσή τους για χρονικό διάστημα τέτοιο, ώστε να τα καταναλώνουμε εντός του χρόνου ζωής τους. Ο περιορισμός της σπατάλης τροφίμων είναι στα χέρια μας!
ΕΡ: Ποιες είναι οι προτεραιότητες του ΕΦΕΤ αναφορικά με την ασφάλεια των τροφίμων, τη δημόσια υγεία και την προστασία των καταναλωτών;
ΑΠ: Η διασφάλιση διακίνησης ασφαλών τροφίμων στην αγορά παραμένει η κύρια προτεραιότητα του ΕΦΕΤ. Επικεντρωνόμαστε στον έλεγχο βιολογικών και χημικών κινδύνων και στην πιθανή μετανάστευση υλικών από τη συσκευασία στα τρόφιμα. Δραστηριοποιoύμαστε στην εφαρμογή της νέας ευρωπαϊκής νομοθεσίας ως προς το ανώτατο όριο ορισμένων τροφίμων σε τρανς λιπαρά οξέα και πρωτοστατούμε, σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, σε δράσεις για τη μείωση της περιεκτικότητας αλατιού και νατρίου στα τυποποιημένα τρόφιμα. Προτεραιότητα για τον ΕΦΕΤ αποτελεί επίσης το θέμα της εμπρόσθιας επισήμανσης δεδομένου ότι ο τρόπος που θα οριστικοποιηθεί θα βοηθήσει τον καταναλωτή να κάνει τις ορθές επιλογές, θα συνεισφέρει στην προαγωγή της δημόσιας υγείας και θα λειτουργήσει και ως μορφή «πίεσης» στη βιομηχανία τροφίμων για την ανάπτυξη προϊόντων που συμβάλλουν στη διατήρηση και προαγωγή της υγείας των πολιτών. Μία ακόμη προτεραιότητα για τον ΕΦΕΤ είναι και η βελτίωση της συνεργασίας με όλους τους δημόσιους φορείς που εμπλέκονται στον έλεγχο των τροφίμων για τη διαμόρφωση ενός ενιαίου και αποτελεσματικού συστήματος ελέγχων της χώρας.
ΕΡ: Μπορείτε να αναφερθείτε στις δράσεις του ΕΦΕΤ στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των φαινομένων απειλής των συμφερόντων του καταναλωτή;
ΑΠ: Θεωρώ ότι λέξη «απειλή» είναι ένας πολύ βαρύς όρος, ενώ η λέξη «συμφέρον» είναι πολύ ευρύς. Ο ΕΦΕΤ με βάση το Πολυετές Ολοκληρωμένο Εθνικό Σχέδιο Ελέγχων (ΠΟΕΣΕ) αναπτύσσει ετήσιες δράσεις συστηματικών ελέγχων με αντικείμενο τόσο την ασφάλεια των τροφίμων όσο και την αυθεντικότητα τους και την ορθή επισήμανσή τους. Με αυτό τον τρόπο και με συστηματικούς ελέγχους δημιουργεί ένα πλέγμα προστασίας των συμφερόντων των καταναλωτών από τη διάθεση μη ασφαλών τροφίμων αλλά και την προστασία τους από αθέμιτες και δόλιες πρακτικές όπως η νοθεία και η παραπλανητική επισήμανση των τροφίμων. Το πλαίσιο αυτών των δράσεων συμπληρώνει η λειτουργία του συστήματος i-rasff, ενός συστήματος διευρωπαϊκής επαφής και ενημέρωσης που περιλαμβάνει τη διαρκή συνεργασία όλων των κρατών μελών της ΕΕ σε θέματα αντιμετώπισης διακίνησης μη ασφαλών τροφίμων, νοθευμένων τροφίμων και γενικότερα την αντιμετώπιση της απάτης στα τρόφιμα. Ως παράδειγμα και βάση των στοιχείων που έχουμε από τα αποτελέσματα των ελέγχων των προηγούμενων ετών θα επικεντρωθούμε ακόμα περισσότερο σε αναλύσεις τροφίμων ως προς τη ύπαρξη Salmonella, Lιsteria και υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών ουσιών και θα αναπτύξουμε τον έλεγχο ως προς την απάτη και τη νοθεία ζητώντας πολλές φορές και τη συνεργασία του ΣΔΟΕ δεδομένου ότι το έγκλημα είναι κυρίως οικονομικό.
Τέλος, θεωρώ εξαιρετικά σημαντική την διαρκή επικοινωνία με τους καταναλωτές η οποία διασφαλίζεται μέσω του συστήματος αναφορών/καταγγελιών που λειτουργεί σε εικοσιτετράωρη βάση, όπου οι καταναλωτές μπορεί να υποβάλλουν τις καταγγελίες ή τις αναφορές τους μέσω του τηλεφωνικού αριθμού 11717 ή της ιστοσελίδας του ΕΦΕΤ www.efet.gr και τις οποίες ο ΕΦΕΤ αξιολογεί και τις διερευνά στο πλαίσιο εκτάκτων ελέγχων.
ΕΡ: Πόσο αποτελεσματικοί είναι οι έλεγχοι που γίνονται από τον φορέα στην αγορά; Πιστεύετε ότι απαιτείται περαιτέρω ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών;
ΑΠ: Ο ΕΦΕΤ αυτή τη στιγμή στελεχώνεται από 250 υπαλλήλους σε όλη την χώρα, που σημαίνει ότι από μόνος του δεν μπορεί να ανταπεξέλθει σε ένα τόσο τιτάνιο έργο. Οι προσπάθειες μας αξιοποιούν τις συνεργασίες με άλλους ελεγκτικούς φορείς και υπηρεσίες των Περιφερειών της χώρας, συνάπτοντας πρωτόκολλα συνεργασίας και επιμερίζοντας τους ελέγχους μεταξύ των υπηρεσιών μας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνουμε στη συνεργασία μας με τα εργαστήρια επισήμου ελέγχου όπως το Γενικό Χημείο του Κράτους, το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, τον «Δημόκριτο» αλλά και εργαστήρια του επισήμου μητρώου συνεργαζόμενων εργαστηρίων με τον ΕΦΕΤ έτσι ώστε να δημιουργούμε ένα δίκτυο ελέγχου τροφίμων μέσω προγραμμάτων δειγματοληψίας και ανάλυσης.
Σε κάθε περίπτωση πρέπει να επισημάνω ότι οι νομοθετικές επικαλύψεις και συναρμοδιότητες μεταξύ ελεγκτικών υπηρεσιών και οι σημαντικές ελλείψεις σε ανθρώπινους αλλά και οικονομικούς πόρους λειτουργούν ως τροχοπέδη και γι' αυτό το λόγο εκτιμώ ότι μια από τις μεταρρυθμίσεις που θα πρέπει να γίνουν στον Δημόσιο Τομέα είναι και ο επανασχεδιασμός του θεσμικού πλαισίου που αφορά στα τρόφιμα και τη διατροφή.
ΕΡ: Τι βελτιώσεις είναι αναγκαίο να γίνουν για την καλύτερη και πιο αποτελεσματική λειτουργία του Φορέα;
ΑΠ: Η προσωπική μου άποψη είναι ότι η βελτίωση πρέπει να είναι μια. Η Δημιουργία μιας «Αρχής Τροφίμων και Διατροφικής Πολιτικής», που θα ενοποιήσει όλο αυτό το διάσπαρτο σύστημα, θα λειτουργήσει στα πλαίσια της «Ενιαίας Υγείας» που προωθείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και που αναπτύσσεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, και που θα είναι μακριά από οποιαδήποτε σύγκρουση συμφερόντων είτε υπουργείων είτε της βιομηχανίας τροφίμων.
