Παρότι έχει συντελεστεί μεγάλη επιστημονική πρόοδος στην αντιμετώπιση του καρκίνου, η διάγνωση μιας ογκολογικής ασθένειας εξακολουθεί να αποτελεί ένα ισχυρό σοκ και να βάζει σε δοκιμασία τον ασθενή και την οικογένειά του. Άλλωστε ο καρκίνος στο σύνολο του ευθύνεται για ένα μεγάλο ποσοστό νοσηρότητας και αντιστοιχεί στην «μερίδα του λέοντος» αναφορικά με τις δαπάνες υγείας. Παράλληλα συνοδεύεται από σημαντική ψυχοκοινωνική επιβάρυνση και υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των ασθενών.
Στην νέα έρευνα που εκπονήθηκε από το Ερευνητικό Κέντρο ΙΠΟΚΕ (Ινστιτούτο Πολιτικών Οικονομικών και Κοινωνικών Ερευνών) σε συνεργασία με την Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου ΕΛΛΟΚ (για λογαριασμό της ALL CAN Europe) αναδεικνύονται οι μεγάλες ανισότητες που παρατηρούνται στην ποιότητα ζωής σε σχέση με το φύλο, το επίπεδο εκπαίδευσης και την κοινωνικό-οικονομική κατάσταση. Όπως επισημαίνει ο επικεφαλής της μελέτης, πρόεδρος του ΙΠΟΚΕ, καθηγητής Οικονομικών της Υγείας Γιάννης Ν. Υφαντόπουλος, (D. Phil.) Ακαδημαϊκός Συντονιστής του University of Athens MBA, στη Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας η ποιότητα ζωής αποτιμάται με το «υγειονόμετρο» που λαμβάνει τιμές από 0 (για την χειρότερη νοητή υγεία) μέχρι 100 (για την άριστη νοητή υγεία).
Ανισότητες ανάλογα με το φύλο
Στην έρευνα διαπιστώθηκε ότι ο χαρακτηρισμός «ασθενές» φύλο για τις γυναίκες δεν δικαιολογείται, καθώς η ποιότητα ζωής των γυναικών («υγειονόμετρο» 70) είναι κατά 4 μονάδες καλύτερη σε σχέση με τους άνδρες («υγειονομέτρο» 66). Όσο μάλιστα μικραίνει η ηλικία των ασθενών (κάτω των 45 ετών) η ψαλίδα ανοίγει και η διαφορά στο «υγειονόμετρο» ανεβαίνει στις 6 μονάδες.
Ανισότητες ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο
Ακόμα μεγαλύτερο είναι το χάσμα στην ποιότητα ζωής των ογκολογικών ασθενών αναφορικά με το επίπεδο εκπαίδευσης. Στη μελέτη φάνηκε ότι τα άτομα με χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο (δημοτικού) είχαν «υγειονόμετρο» 55, κατά 24 μονάδες χαμηλότερο από τα άτομα υψηλοτέρου εκπαιδευτικού επιπέδου (μεταπτυχιακού), με «υγειονόμετρο» 79. Στη βιβλιογραφία έχει επισημανθεί ότι τα άτομα με χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο έχουν συχνά περιορισμένη πληροφόρηση και ενημέρωση για θέματα υγείας. Επίσης, το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο σχετίζεται συνήθως με αυξημένους κινδύνους που οδηγούν στον καρκίνο όπως κάπνισμα, αλκοόλ, κακή διατροφή, έλλειψη άσκησης και ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης. Παράλληλα έχει παρατηρηθεί ότι τα άτομα με χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη κατανόηση των ιατρικών οδηγιών και στη συμμόρφωση προς τις ενδεδειγμένες θεραπείες. Τα προβλήματα αυτά μπορούν να αντιμετωπιστούν με υποστηρικτικά προγράμματα πρόληψης και διαχείρισης της ασθένειας των καρκινοπαθών με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο.
Ανισότητες ανάλογα με την οικονομική κατάσταση
Η μελέτη του ερευνητικού Κέντρου ΙΚΟΠΕ επιβεβαιώνει την παροιμία «όπου φτωχός και η μοίρα του» καθώς καταγράφει σημαντικές ανισότητες στην ποιότητα ζωής των καρκινοπαθών μεταξύ των φτωχών και των εύπορων οικονομικών ομάδων. Το χάσμα ανάμεσα στους φτωχούς και στους πλούσιους ανέρχεται στις 28 μονάδες του «υγειονόμετρου», με το «υγειονομετρο» των φτωχών να διαμορφώνεται στο 54 και των πλουσίων στο 82. Επίσης καταγράφεται το αβάστακτο οικονομικό βάρος και οι σημαντικές ανισότητες που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς με χαμηλά εισοδήματα ως προς την πρόσβαση στις καινοτόμες και εξειδικευμένες θεραπείες, στους προληπτικούς ελέγχους όπως τεστ Παπανικολάου, μαστογραφίες, ανοσοθεραπείες και έγκαιρης διάγνωσης. Οι οικονομικές αδυναμίες των καρκινοπαθών οδηγούν συχνά σε καθυστερήσεις ή ακόμα διακοπή των θεραπειών τους. Το οικονομικό βάρος φέρνει ένα επιπλέον κοινωνικό βάρος τόσο στους ασθενείς όσο και στις οικογένειές τους που οδηγεί στο άγχος, την κατάθλιψη και την κοινωνική απομόνωση. Προγενέστερη μελέτη του ερευνητικού κέντρου ΙΚΟΠΕ έδειξε ότι το 10% των νοικοκυριών στην Ελλάδα υφίστανται καταστροφικές δαπάνες υγείας, οι οποίες συνήθως αφορούν πάσχοντες από καρκίνο. Με τον όρο «καταστροφικές» δαπάνες εννοούμε τις δαπάνες υγείας που ξεπερνούν το 20% του εισοδήματος, με συνέπεια οι ασθενείς να κόβουν ζωτικές δαπάνες (για τρόφιμα, πληρωμές ΔΕΚΟ, ενοίκιο κτλ) προκειμένου να πληρώσουν για φάρμακα και εξετάσεις., όπως εξηγεί ο καθηγητής Οικονομικών της Υγείας, Γιάννης Υφαντόπουλος.
Το ΕΣΥ στη χώρα μας με την εξασφάλιση της πλήρους ασφαλιστικής κάλυψης των καρκινοπαθών και με τα νέα προγράμματα πρόληψης και προσυμπτωματικού ελέγχου μέσα από το πρόγραμμα «Σπύρος Δοξιάδης» συμβάλλει ουσιαστικά στη μείωση του οικονομικού βάρους και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των καρκινοπαθών. Ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη τα προγράμματα για τον καρκίνο του μαστού, τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και τον καρκίνο του παχέος εντέρου, ενώ σειρά πρόκειται να πάρει το πρόγραμμα για την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση του μελανώματος (επιθετικού καρκίνου του δέρματος).
Στοχευμένες παρεμβάσεις για την μείωση των ανισοτήτων
Γιατί όμως μάς απασχολούν τόσο πολύ οι κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες στον καρκίνο, ώστε να διεξάγουμε μελέτες γι αυτές; Επειδή μόνο έτσι μπορούμε να καταλήξουμε σε πολυπαραγοντικές παρεμβάσεις που θα οδηγήσουν στην μείωση του πόνου, του άγχους και της κατάθλιψης, και θα συμβάλλουν στην ψυχική ευεξία, την παραγωγική εργασία και οικονομική σταθερότητα, προς όφελος κάθε ασθενούς ξεχωριστά και της κοινωνίας συνολικά, όπως υπογραμμίζει ο Γιάννης Υφαντόπουλος.
Το φορτίο του καρκίνου στην Ευρώπη
Η αντιμετώπιση του καρκίνου αποτελεί μια από τις σημαντικότερες προτεραιότητες της πολιτικής υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ήδη από το 1985 τα 12 τότε Μέλη της ΕΕ συμφώνησαν για την υιοθέτηση του προγράμματος «EuropeAgainstCancer” με στόχο την μείωση της επίπτωσης του καρκίνου κατά 15 % το 2020. Δυστυχώς το κλινικό φορτίο του καρκίνου αυξήθηκε διεθνώς λόγω των επιβλαβών πρακτικών στη καθημερινή ζωή όπως το κάπνισμα, η κακή διατροφή, η παχυσαρκία, η κατάχρηση του αλκοόλ, η εκτεταμένη έκθεση στον ήλιο, η ελλιπής πληροφόρηση αλλά και η απουσία προγραμματισμένων πρωτοκόλλων πρόληψης. Το Οικονομικό φορτίο του καρκίνου αυξήθηκε σημαντικά λόγω της τεχνολογίας και των νέων διαγνωστικών και θεραπευτικών μεθόδων που υιοθετήθηκαν. Την δεκαετία 1995-2025 το κόστος του καρκίνου στην ΕΕ αυξήθηκε κατά 133%.
Ο καρκίνος απορροφά το 6,5% των δαπανών υγείας
Σήμερα ο καρκίνος εξακολουθεί να αποτελεί το πρώτο θέμα Δημόσιας Υγείας στην Ευρωπαϊκή Ατζέντα απορροφώντας το 6% -10% των δαπανών υγείας. Στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 6,5%. Στην Ευρώπη ανά ένα λεπτό 5 Ευρωπαίοι συμπολίτες μας διαγιγνώσκονται με καρκίνο, με αποτέλεσμα οι συνολικές διαγνώσεις να ανέρχονται σε 2,8 εκατ. ετησίως. Στην χώρα μας η επίπτωση του καρκίνου είναι μικρότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Η επίπτωση στους Έλληνες άνδρες είναι 659, (ανά 100.000 πληθυσμού) έναντι 684 στην ΕΕ-27, και 436 στις Ελληνίδες έναντι 488 στην ΕΕ-27. Διεθνώς, ο καρκίνος αποτελεί την ταχύτερα αναπτυσσόμενη ασθένεια παγκοσμίως με 12 εκατομμύρια άτομα να διαγιγνώσκονται ετησίως. Το 2030 ο ετήσιος αριθμός διαγνώσεων παγκοσμίως προβλέπεται να διπλασιασθεί και να ανέλθει στα 21 εκατομμύρια, γεγονός που αναμένεται να διευρύνει τις κοινωνικό-οικονομικές ανισότητες ανάμεσα στις αναπτυγμένες και στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες.
