Μετά από ένα εξαιρετικά ζεστό 2023, η ξηρασία επηρεάζει και πάλι το μεγαλύτερο μέρος της Μεσογείου με την Ελλάδα να πλήττεται σε σημαντικό βαθμό και να δοκιμάζεται από τις αλυσιδωτές επιπτώσεις που έχουν οι μη φυσιολογικές συνθήκες στην γεωργική παραγωγή, το οικοσύστημα και τους υδάτινους πόρους.
Παρά το γεγονός ότι η χώρα μας δεν συγκαταλέγεται μεταξύ των περιοχών που κηρύχθηκαν πρόσφατα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω έλλειψης νερού, οι επόμενοι μήνες προβλέπεται ότι θα είναι δύσκολοι για το ελληνικό οικοσύστημα και την γεωργική παραγωγή.
Το Κοινό Κέντρο Ερευνών της ΕΕ (Joint Research Center, JRC) σε πρόσφατη μελέτη αναφέρεται στις συνθήκες ξηρασίας και τις επιπτώσεις στην γεωργία οι οποίες έγιναν πιο έντονες τους τελευταίους μήνες.
Οι περιοχές που επλήγησαν και πλήττονται ιδιαίτερα είναι η βόρεια Αφρική, η νότια και ανατολική Ιβηρική χερσόνησος, τα νησιά της Μεσογείου, η κεντρική Ελλάδα και ορισμένες περιοχές της Ιταλίας. Οι συνθήκες αυτές αποτελούν συνέχεια των έντονων ξηρασιών που είχε χτυπήσει την Ευρώπη τα δύο προηγούμενα χρόνια, λόγω ενός συνδυασμού χαμηλών βροχοπτώσεων και υψηλών θερμοκρασιών.
Με βάση τις εποχικές προβλέψεις της Υπηρεσίας Κλιματικής Αλλαγής του Copernicus έως τον Απρίλιο του 2024 αναμένονται θερμότερες από το συνηθισμένο συνθήκες σε όλη την Ευρώπη με μεγαλύτερες ανωμαλίες να αναμένονται στην περιοχή της Μεσογείου. Οι προβλέψεις βροχοπτώσεων είναι κοντά στο μέσο όρο ή ελαφρώς υψηλότερες από το μέσο όρο για την περιοχή της βόρειας Μεσογείου, και ως επί το πλείστον ελαφρώς οι συνθήκες θα είναι πιο ξηρές από τον μέσο όρο στην περιοχή της νότιας Μεσογείου.
Πιο συγκεκριμένα, το μεγαλύτερο μέρος της Ιταλίας, της βόρειας Αφρικής, της Βόρειας Μακεδονίας, της ανατολικής Ελλάδας και της ανατολικής Τουρκίας αναμένεται να επηρεαστούν από συνθήκες πολύ χαμηλής ροής το Φεβρουάριο-Μάρτιο 2024.
Η παρατεταμένη έλλειψη βροχοπτώσεων και οι θερμότερες από τις μέσες θερμοκρασίες δυνητικά επηρεάζουν τις ροές των ποταμών, με άμεσες επιπτώσεις στη γεωργία, τα οικοσυστήματα και την παραγωγή ενέργειας.
Οι επιπτώσεις στην γεωργία από τις συνθήκες ξηρασίας
Οι ερευνητές του JRC χρησιμοποίησαν τον δείκτη συνδυασμένης ξηρασίας (CDI) – με βάση τη βροχόπτωση, την υγρασία του εδάφους και το στρες της βλάστησης – για να αξιολογήσουν τη γεωργική ξηρασία (μείωση της υγρασίας του εδάφους σε τέτοιο βαθμό ώστε η γεωργική παραγωγή να μειώνεται σημαντικά). Η ανάλυση δείχνει ότι η κατάσταση ήταν ακόμη ανησυχητική μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου.
Μάλιστα, η έλλειψη βροχής και οι υψηλές θερμοκρασίες τον Ιανουάριο του 2024 επηρέασαν τις χειμερινές καλλιέργειες και τα οπωροφόρα δέντρα κατά μήκος των ακτών στην Ισπανία, την Ιταλία, την Ελλάδα και τα νησιά της Μεσογείου, ενώ το Μαρόκο και η Αλγερία παρουσίασαν μειωμένη ανάπτυξη των καλλιεργειών.
Η έλλειψη βροχής, σε συνδυασμό με τις θερμοκρασίες ρεκόρ, που παρατηρήθηκαν κατά μήκος των ακτών της Μεσογείου στην Ισπανία, την Ιταλία, την Ελλάδα και τα νησιά της Μεσογείου, επηρέασαν αρνητικά τη σπορά και την ανάπτυξη της βιομάζας για χειμερινές καλλιέργειες και οπωροφόρα δέντρα.
Επιπλέον, οι θερμές περίοδοι μεταξύ Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου 2023 οδήγησαν σε θερμοκρασίες άνω του μέσου όρου, με τον Ιανουάριο του 2024 να έχει ανακηρυχθεί πρόσφατα ως ο θερμότερος Ιανουάριος που έχει καταγραφεί.
Και όπως φαίνεται από τις εποχικές προβλέψεις, οι θερμοκρασίες την άνοιξη του 2024 θα είναι υψηλότερες από τον μέσο όρο. Η τρέχουσα, χαμηλότερη από τη συνηθισμένη χιονοκύστη των Άλπεων, αναμένεται να προσφέρει μειωμένη συμβολή στο λιώσιμο του χιονιού στις ροές των ποταμών στην περιοχή την ερχόμενη άνοιξη και το καλοκαίρι.
Έκτακτα μέτρα και πρόστιμα λόγω έλλειψης νερού σε περιοχές της Μεσογείου
Οι παρατεταμένες ξηρασίες αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο πυρκαγιών λόγω της μειωμένης υγρασίας του εδάφους, με το προηγούμενο έτος - που χαρακτηρίστηκε επίσης από συνθήκες ξηρασίας στην Ευρώπη - να καταγράψει τις μεγαλύτερες δασικές πυρκαγιές που έχει καταγραφεί ποτέ στην ΕΕ. Μία όμως πολύ άμεση επίπτωση είναι η έλλειψη νερού, την οποία βιώνουν αυτή την στιγμή έντονα περιοχές της Ισπανία, της Πορτογαλίας και της Ιταλίας.
Αντιμετωπίζοντας μια άνευ προηγουμένου ξηρασία, η υπηρεσιακή κυβέρνηση της Πορτογαλίας έχει εφαρμόσει διακοπές νερού στην περιοχή του Αλγκάρβε, επηρεάζοντας την άρδευση των γεωργικών εκτάσεων και τις αστικές περιοχές, συμπεριλαμβανομένων και των ξενοδοχείων.
Οι δεξαμενές του Αλγκάρβε βρίσκονται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, ωθώντας την κυβέρνηση να λάβει μέτρα για να αποτρέψει την πλήρη έλλειψη νερού για δημόσια παροχή μέχρι το τέλος του 2024. Η σοβαρότητα της κατάστασης αναδεικνύεται και από τα ευρήματα μιας μελέτης του 2022 που αποκαλύπτει τις πιο ξηρές συνθήκες της Ιβηρικής χερσονήσου τα τελευταία 1.200 χρόνια, που αποδίδονται στην κλιματική αλλαγή.
Ταυτόχρονα, στην περιοχή της Καταλονίας της Ισπανίας, η πρωτόγνωρη ξηρασία έχει οδηγήσει σε έκτακτα μέτρα. Οι αρχές προειδοποίησαν για περιορισμούς έως και 80% στη χρήση του αγροτικού νερού, όταν τα συνολικά επίπεδα των ταμιευτήρων φτάσουν στο 16% (τα οποία επί του παρόντος ανέρχονται σε μόλις 16,2% πληρότητα). Οι περιορισμοί έκτακτης ανάγκης περιλαμβάνουν απαγόρευση πλήρωσης πισινών, τόσο σε οικιστικές όσο και σε τουριστικές εγκαταστάσεις, με πρόστιμα έως 3.000 ευρώ για τους παραβάτες στην περιοχή της Βαρκελώνης.
